حدیث مدینة العلم

حدیث مدینة العلم یا حدیث باب مدینة العلم، که به فارسی روایت شهر علم یا روایت درب شهر علم گفته می‌شود؛ یکی از روایاتی است که از محمد در توصیف خویش و علی بن ابی‌طالب نقل شده است.^[۱] سیوطی درباره این روایت معقتد است که این روایت به جهت نقل توسط ترمذی، حاکم و طبرانی، حسن بوده و قابل احتجاج است.^[۲]

متن روایت

روایت مدینة العلم به الفاظ مختلفی از محمد نقل شده‌است، از جمله^[۱]:

• أنَا مَدینَةُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها، فَمَن أرادَ العِلمَ فَلیَأتِ البابَ.
• أنَا مَدینَةُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها، فَمَن أرادَ المَدینَةَ فَلیَأتِ البابَ.
• أنَا مَدینَةُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها، فَمَن أرادَ العِلمَ فَلیَأتِ بابَ المَدینَةِ.
• أنَا مَدینَةُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها، فَمَن أرادَ البابَ فَلیَأتِ عَلِیّا.
• یا عَلِیُّ، أنَا مَدینَةُ العِلمِ وأنتَ البابُ، کَذَبَ مَن زَعَمَ أنَّهُ یَصِلُ إلَی المَدینَةِ إلّا مِنَ البابِ.
• أنَا مَدینَةُ العِلمِ و عَلیٌّ بابُها، ولَن تُدخَلَ المَدینَةُ إلّا مِن بابِها.
• أنا دارُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها.
• أنَا مَدینَةُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها، فَمَن أرادَ العِلمَ فَلیَقتَبِسهُ مِن عَلِیٍّ.

ترجمه

من شهر علمم و علی درب آن، هرکس اراده علم دارد، باید از درب آن بطلبد.^[۱]

در منابع

این روایت در منابع شیعی و سنی، به شیوه‌های مختلفی نقل شده‌است. این روایت در کتبی چون مستدرک علی الصحیحین، مناقب ابن مغازی، معجم‌الکبیر، تاریخ مدینة الدمشق، مناقب خوارزمی، احتجاج طبرسی، مناقب ابن شهر آشوب، تحف العقول، کنزل العمال، عیون اخبار الرضا، عوالی اللئالی، بدایة و النهایة، امالی طوسی، توحید صدوق، تفسیر فرات کوفی، الارشاد مفید و ینابیع المودة و... ذکر شده است.^[۱]

نقد

با وجود آنکه این روایت را بسیاری از علماء اهل سنت نقل کرده‌اند، با این حال ابن تیمیه این روایت را ضعیف و سست می‌پندارد. برخی در مقام پاسخ به ابن تیمیه، به راویان کثیر این روایت اشاره کرده‌اند، افرادی چون حاكم نيشابوري، ابن حجر عسقلانی، ذهبی، ابن كثير، ابوالمؤيد موفق بن أحمد و ابن أثير که این روایت را با قید صحت یا حسن نقل کرده‌اند.^[۲][۳] ابن جوزی این حدیث را از همهٔ جهات نادرست خوانده‌است.^[۴] أبو أحمد بن عدی الجرجانی و محمد ناصرالدین آلبانی به دلیل روایت عبدالسلام هروی، صحت این سخن را رد کرده‌اند.^[۵][۶] محمدناصرالدین آلبانی در کتاب ضعيف الجامع،این حدیث را موضوع(جعلی) خوانده است.^[۷] شوکانی این حدیث را بی مبنا و نامعتبر میخواند.^[۸]

تحریف

برخی تحریف روایت فوق را به برخی از اهل سنت نسبت داده‌اند. بر اساس این ادعا، در برخی منابع اهل سنت به روایتی برخورد می‌شود که احتمالاً جعل از روایت مدینة العلم، در جهت ساخت فضیلت برای خلفای اهل سنت و دیگر صحابه است. متن روایت تحریف شده، به این شرح است: «أنا مدینة العلم و أبوبکر أساسها و عمر حیطانها و عثمان سقفها و علی بابها» ترجمه: «من شهر علم هستم و ابوبکر ستون‌های آن و عمر پنجره آن و عثمان سقفش و علی، درب آن است.»^[۹]

کتاب‌شناسی

این روایت، چه به عنوان موضوع و چه به عنوان نام، برای کتب متفاوت و مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است. از این شمار می‌توان به کتاب انا مدینة العلم و علی بابها اشاره کرد که اثری است با موضوع اعتقادی از سید علی میلانی. سید علی میلانی در این کتاب سعی کرده است تا با استفاده از منابع اهل سنت، صحت روایت مدینة العلم را ثابت نماید. این کتاب مشتمل بر ذکر تمام راویانی است که این روایت را نقل کرده‌اند. وی سپس به مناقشاتی که درباره سند این روایت شده پرداخته و از برخی نقدها پاسخ داده‌است.^[۱۰]

پانویس

1. دارالحدیث، موسسه علمی فرهنگی (۱۳۹۰-۰۴-۱۹). «باب علم پیامبر(ص)». حدیث نت. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۰۸.
2. «حدیث «انا مدینه العلم» و اشکال عجیب ابن تیمیه!». گروه اینترنتی رهروان ولایت. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۰۸.
3. «مقاله: حدیث انا مدینه العلم و علی بابها». مقاله: حدیث انا مدینه العلم و علی بابها - پرسمان. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۰۸.^{[پیوند مرده]}
4. ابن جوزی (۱۹۹۷). کتاب الموضوعات من الأحادیث المرفوعات. Saudi Arabia -Riyadh: مکتبة أضواء السلف. ص. ۱۱۴. دریافت‌شده در ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۰.
5. بن عدی الجرجانی، أبو أحمد. الکامل فی ضعفاء الرجال. بیروت -لبنان: الکتب العلمیة. ص. ۳۱۱. دریافت‌شده در ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۰.
6. هدایة الرواة إلی تخریج أحادیث المصابیح والمشکاة. القاهرة - مصر: دار ابن عفان. ۲۰۰۱. ص. ۴۲۸. دریافت‌شده در ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۰.
7. ألباني، محمد ناصر الدين. ضعيف الجامع الصغير وزيادته. دمشق - سوریه: المكتب الإسلامي للطباعة والنشر. ص. ۱۳۲۲. پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
8. الفوائد المجموعة في الأحاديث الموضوعة (PDF). بیروت -لبنان: دار الكتب العلمية. ص. ۳۴۹. دریافت‌شده در ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۰.
9. «پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مظاهری-مظهر حق/فصل سوم: امیرالمؤمنین علیه السلام از دیدگاه روایات/روایت «أنا مدینة العلم و علی بابها»». www.almazaheri.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۰۸.^{[پیوند مرده]}
10. «متن کتاب أنا مدینة العلم و علي بابها - جلد 1 - صفحه 7 - حسینی میلانی، علی». www.noorlib.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۰۸.