آستان قدس رضویسازمانی شبه‌دولتی در ایران است که در شهر مشهد مستقر است. آستان قدس رضوی به مجموعهٔ حرم، دستگاه‌ها، نهادها، ادارات فرهنگی، شرکت‌های صنعتی متعلق به این مجموعه گفته می‌شود. بخش‌های اقتصادی این سازمان دارای درآمد و سودآوری بالایی هستند زیرا از طرفی از پرداخت مالیات معاف هستند و همچنین از امتیازاتی همچون اراضی و املاک موقوفاتی بهره‌مند هستند. رهبر جمهوری اسلامی تولیت این سازمان را منصوب می‌کند.[۲] در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۱ آستان قدس رضوی در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار گرفت.[۳]
پیشینه
تولیت آستان قدس از آغاز دوره صفوی و رسمی شدن مذهب تشیع در ایران اهمیت یافت و مسئول آن توسط پادشاه وقت تعیین می‌شد. مشهور است که مأمون عباسی (م. ۲۱۸ق) پیش از کشته شدن علی بن موسی الرضا قبه‌ای بر فراز مقبره هارون‌الرشید ساخته بود، که علی‌بن موسی‌الرضا پس از درگذشت، زیر همان قبه به خاک سپرده شد. اکنون نیز ۲ متر از دیوار حرم که بنای آن منسوب به مأمون است، به جاست[نیازمند منبع] و بقیه بنا روی همان دیوار قرار دارد. پس از آن تا روزگار دیلمیان، این بنا به حال خودش رها شده بود. و باره دیگر، در هنگامه حکومت پهلوی، مرمت و اعتلا آستانه قدس رضوی در زمان حکومت محمدرضا شاه پهلوی (طبق گفته‌های خود او در کتاب پاسخ به تاریخ) به اوج خودش رسیده و هزینه مرمت آن مرهون نذور وجوه شیعیان بوده‌است که محمد رضا شاه پهلوی خود جزوی از آنان بوده (ناگفته نماند که محمدرضا شاه پهلوی به هزینه شخصی خودش مرمت و احیای ابنیه و مرقدهای مذهبی بسیاری را نیز داده‌است)، پس این مسلم بوده‌است که زیارت حرم در آن زمان میان شیعیان رواج داشته‌است. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران انتخاب تولیت برعهده رهبر جمهوری اسلامی گذاشته شد. تولیت آستان قدس رضوی از ابتدای انقلاب به حکم روح‌الله خمینی با عباس واعظ طبسی بود، که با درگذشت او و با حکم سید علی خامنه‌ای از تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۹۴ تولیت این آستان به سید ابراهیم رئیسی، سپس از سال ۱۳۹۸ به احمد مروی واگذار شد.[۴]
تحریم
وزارت خزانه‌داری آمریکا در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۱ نهاد آستان قدس رضوی که زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی ایران اداره می‌شود، را تحریم کرد. استیون منوشن، وزیر خزانه‌داری آمریکا، گفت: «این مؤسسه‌ها طبقه خواص [حکومت] ایران را قادر می‌کنند که یک نظام فاسد مالکیت بر بخش‌های بزرگی از اقتصاد ایران را حفظ کنند. ایالات متحده به هدف گرفتن کسانی که ادعا می‌کنند به مردم ایران کمک می‌کنند ولی ثروت خود را افزایش می‌دهند، ادامه می‌دهد.»[۳][۵][۶]
ساختار
آستان قدس رضوی یکی از بزرگ‌ترین نهادهای موقوفاتی اسلامی است.[۷] مدیریت کلیه نذورات و موقوفات امام هشتم شیعیان برعهده آستان قدس است. ادعاهای بسیاری بر این است که آستان قدس با وجود فعالیت‌های اقتصادی فراگیرش به دولت مالیات نمی‌دهد ولی بنابر گفته تولیت این آستان، با اینکه این نهاد معافیت‌نامه‌ای از روح‌الله خمینی دارد[۸] مالیات تکلیفی، مالیات ارزش افزوده و مالیات عملیاتی، جمعی و خرجی را پرداخت کرده و علاوه بر پرداخت مالیات، چندین برابر در مناطق محرومی که رسیدگی به آنها وظایف دولت است، هزینه می‌کند.[۹] بیش از ۱۳ هزار هکتار از مساحت ۳۱ هزار هکتاری شهر مشهد، یعنی بیشتر از ۴۹ درصد از کل مساحت شهر، جزء موقوفات آستان قدس رضوی است. اما این موقوفات محدود به مشهد و خراسان نیست و آستان قدس در سرتاسر ایران، زمین باغ، چاه و قنات دارد، از آذربایجان شرقی و غربی و گلستان و گیلان تا تهران و سمنان و یزد وکرمان. ۳۰۰ هزار مستأجر در اراضی موقوفی خود دارد و برآوردهایی هست که ارزش تقریبی زمینهای آستان را در حدود ۲۰ میلیارد دلار تخمین می‌زند. سابقه تاریخی آستان قدس و تولیت آن که در ۳۵ سال گذشته با نام عباس واعظ طبسی گره خورده، به زمان صفوی‌ها برمی‌گردد. در آن زمان شاهان، تولیت آستان را برمی‌گزیدند، اکنون ولی فقیه عهده‌دار این کار است. اما با وجود سابقه چند صد ساله آستان، در دوران تولیت عباس واعظ طبسی بود که حریم آستان از حرم امام رضا بسیار فراتر رفت و بدل به نهادی شد که منتقدان، آن را 'امپراتوری آستان' و تولیتش را 'والی خراسان' لقب داده‌اند.[۱۰] این بنیاد با استفاده از نذورات و موقوفات مردمی اهدا شده از تردد سالانه بیش از ۳۰ میلیون زائر حرم علی بن موسی الرضا[۱۱] و در آمدهای شرکت‌ها و مؤسسات وابسته به سازمان اقتصادی رضوی، تأمین مالی می‌شود.[۱۲] مساحت چشم‌گیری از زمینهای قابل کشت در مشهد و اطراف آن و سایر شهرهای ایران نظیر تهران، قزوین، اصفهان، دامغان، سمنان، یزد و کرمان، متعلق به آستان قدس رضوی است. ارزش تقریبی این زمین‌ها تا حدود ۱۲۰ میلیارد دلار تخمین زده شده‌است.[۱۳][۱۴]
بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی
بنیاد بهره‌وری موقوفات مسئول سر و سامان دادن به شبکه پیچ در پیچ اقتصادی آستان است. آن طور که خود می‌گوید این سازمان مدیریت ۸۹ شرکت و مؤسسه را برعهده دارد که در ۴۴ مورد بیشتر از ۵۰ درصد سهام را در اختیار دارد. سابقه بعضی از این شرکت‌ها که موقوفی هستند به دهه‌ها پیش برمی‌گردد. اما در دهه ۱۳۷۰ و اوایل ۱۳۸۰ خورشیدی بود که شرکت‌های قدیمی‌تر سر و شکل یا نام تازه گرفتند و شرکت‌های جدید، برای «تأمین و ایجاد مالی و اقتصادی مطمئن برای فعالیت‌های فرهنگی و اهداف عالی» آستان زنجیروار ایجاد شدند. سال ۱۳۷۷ فعالیت‌های اقتصادی آستان رسماً از دیگر فعالیت‌ها جدا شد و در پی آن سازمان اقتصادی رضوی در اوایل سال ۱۳۸۳ ثبت شد. در حال حاضر این مؤسسه که تعداد کارکنان آن به حدود ۱۲ هزار نفر می‌رسد، برای کسب عنوان «بزرگ‌ترین مجموعه اقتصادی ایران» با قرارگاه خاتم‌الانبیا متعلق به سپاه پاسداران و بنیاد تعاون ناجا وابسته به نیروی انتظامی رقابت می‌کند. سازمان اقتصادی به گفته خود آستان قدس رضوی «یکی از بزرگ‌ترین هولدینگ‌های اقتصادی ایران به ویژه در شرق کشور» به‌شمار می‌آید.[۱۰]
فعالیت اقتصادی این سازمان به چند حوزه تقسیم شده که شرکت مادر مسئولیت هر حوزه را با شرکت‌های زیرمجموعه‌اش بر عهده دارد:
عمران و ساختمان
مالی و تجاری
کشاورزی و دامپروری
صنایع غذایی و دارویی
صنعت و معدن
خودروسازی
انرژی
کسب و کار های نوین
فراگیر بودن فعالیت‌های اقتصادی آستان آن را به مجموعه‌ای تبدیل کرده که به نظر می‌آید قادر است تقریباً در هر زمینهای خود نیازهایش را تأمین کند. همین باعث شده که منتقدانش آن را به 'کشوری مستقل و خودکفا' تشبیه کنند. معاف بودن این شرکت‌ها از مالیات حتی صدای نمایندگان محافظه‌کاری مانند احمد توکلی را هم درآورده که می‌گوید: «همه شرکت‌های تولید فرش یا خودروسازی یا داروسازی یا صنایع غذایی کشور، مکلفند ۲۵ درصد سود سالانه خود را به عنوان مالیات بپردازند اما شرکت تولید فرش رضوی یا داروسازی ثامن یا شهاب خودرو یا شرکت‌های صنایع غذایی رضوی از این هزینه معاف‌اند و بنابراین می‌توانند بدون بهره‌وری بالاتر، قیمت محصولات خود را پایین‌تر از رقبا قرار دهند. بگذریم از اینکه بیشتر این شرکت‌ها از زمینهای وقفی یا کم اجاره و تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت استفاده می‌کنند که در نتیجه حاشیه سود آنها را بالاتر برده‌است و رقابت را نابرابرتر می‌کند.»[۱۰]
شرکت‌های زیر مجموعه بنیاد بهره‌وری موقوفات
حوزه عمران و ساختمان
شرکت صنایع ، معادن و عمران رضوی
شرکت مسکن و عمران قدس رضوی
شرکت مهندسان مشاور و شهرسازی آستان قدس رضوی
شرکت مهندسی آب و خاک قدس رضوی
شرکت کارخانجات بنای سبک قدس رضوی
فعالیت‌های عمرانی و راه‌سازی آستان قدس که زمانی محدود به حرم و مشهد و نهایتاً خراسان بود، اکنون به خارج از ایران هم رسیده‌است. به گفته مسئولان سازمان در اوایل سال ۱۳۹۴ حدود دو میلیون متر مربع پروژه جدید عمرانی در حوزه‌های مختلف از سوی آستان در حال اجرا است. تابستان سال گذشته هم یکی از مسئولان شرکت مسکن و عمران قدس رضوی گفت که استان قدس در ۳۶ سال گذشته ۱۳۰ پروژه عمرانی و ساختمانی انجام داده که در بیش از ۱۰۰ مورد به بهره‌برداری رسیده‌است. فرودگاه بین‌المللی سرخس، بخشی از راه‌آهن مشهد-بافق، آزادراه شمالی مشهد، پارکینگ طبقاتی صحن رضوی، ساخت مراکز تجاری بزرگی مانند 'مشهد مال' بخشی از پروژه‌های داخلی عمران و ساختمان آستان قدس بود که با سر کار آمدن تولیت جدید، اعلام شد که آستان قدس از این دسته فعالیت‌های اقتصادی ای که هیچ رابطه ای با اقتصاد مقاومتی و ماهیت آستان قدس ندارد خارج می‌شود. تابستان سال ۱۳۹۳ شرکت مسکن و عمران قدس رضوی اعلام کرد که این مؤسسه برای حضور در فعالیت‌های برون مرزی 'شرکت بین‌المللی عمران رضوی اقدام کرده و دامنه فعالیت‌های خود را در خارج از مرزهای ایران گسترش داده‌است'. از جمله پروژه‌های خارجی این شرکت ساخت پل راه‌آهن روی رودخانه فرات به طول هزار متر در کشور سوریه عنوان شده‌است.[۱۰]
حوزه مالی و تجاری
۱. مؤسسه اعتباری رضوی مؤسسه اعتباری رضوی با هدف حمایت از مؤسسات این تشکیلات و رفع مشکلات مالی شرکت‌های تابعه آستان قدس راه‌اندازی شده‌است. خدمات و تسهیلات این مؤسسه مختص کارکنان و شرکت‌های آستان قدس است و بیش از هفت هزار نفر از کارکنان شاغل و بازنشستگان مجموعه در این مؤسسه حساب دارند. حقوق حدود ۷۰۰ نفر از کارکنان و بازنشستگان آستان قدس رضوی از سوی این مؤسسه پرداخت می‌شود.
۲. شرکت کارگزاری رضوی شرکت کارگزاری رضوی، بورس کالا و اوراق بهادار آستان قدس است. مشاوره و خدمات مالی و سرمایه‌گذاری به ویژه در حوزه انرژی از فعالیت‌های اصلی این شرکت به‌شمار می‌آید. به گفته مدیر عامل شرکت کارگزاری رضوی، این شرکت در سال ۱۳۹۳ حدود ۹ هزار میلیارد ریال اوراق بهادار و مشارکت خرید و فروش کرده‌است. شرکت کارگزاری رضوی عمدتاً در چهار حوزه پتروشیمی، قیر و فراورده‌های نفتی، کشاورزی و صنعت و معدن فعال است.
۳. منطقه ویژه اقتصادی سرخس منطقه ویژه اقتصادی سرخس به وسعت ۵۲۰۰ هکتار در مرز ترکمنستان و نزدیک شهر سرخس بنا شده‌است. اولویت فعالیت این منطقه که مجوز تأسیس آن در سال ۱۳۷۵ صادر شد، ترانزیت کالا و انبارداری عنوان شده‌است. به گفته مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی سرخس، آستان قدس رضوی برای راه‌اندازی واحدهای صنعتی و تأمین زیرساخت‌های منطقه بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان هزینه کرده‌است. سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این منطقه هم حدود ۳۷۰ میلیارد تومان برآورد شده‌است. به گفته مسئولان منطقه ویژه سرخس در ۹ ماه اول سال ۱۳۹۴ حدود ۵۰ هزار تن کالا صادر کرده که گفته می‌شود در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۱۰ برابر افزایش یافته‌است.[۱۰]
حوزه کشاورزی و دامپروری
شرکت کشاورزی رضوی
شرکت کشاورزی و موقوفات چناران
شرکت کشت و صنعت اسفراین
شرکت کشت و صنعت انابد
شرکت کشت و صنعت سرخس
مؤسسه باغات آستان قدس رضوی
مؤسسه کشت و صنعت مزرعه نمونه
مؤسسه موقوفات و کشاورزی جنوب خراسان
مؤسسه موقوفات و کشاورزی سمنان
شرکت صنایع دامپروری و لبنی رضوی
علاوه بر زمینهای کشاورزی و تأسیسات دامپروری، حجم قابل توجهی از چاه‌ها، قنات‌ها و آب‌های زیرزمینی در سرتاسر ایران وقف آستان قدس رضوی است. بر اساس برآوردها، آستان قدس رضوی حدود ۴۰۰ صد هزار هکتار باغ و زمین کشاورزی در اختیار دارد. این موقوفات منحصر به خراسان نیست و در مناطق مختلف کشور از جمله استان‌های شمالی، کرمان، یزد، قزوین، تهران، فارس و اصفهان پراکنده‌است. به گفته سرپرست مؤسسه کشاورزی رضوی، سالانه ۳۰ هزار تن انواع محصولات کشاورزی و دامی در این مؤسسه تولید می‌شود. مؤسسه دامپروری قدس رضوی بیش از ۱۳۰۰۰راس گاو دارد و می‌گوید ۲۵ درصد شیر صنعتی استان خراسان را تولید می‌کند. سرپرست مؤسسه باغات آستان قدس رضوی هم می‌گوید که حدود ۷۰۰ هکتار از اراضی شهر مشهد و حومه آن را باغات موقوفه آستان تشکیل می‌دهد.[۱۰]
حوزه غذایی و دارویی
شرکت نان قدس رضوی
شرکت آرد قدس رضوی
شرکت خمیرمایه رضوی
شرکت فراورده‌های غذایی رضوی
شرکت صنایع دامپروری و لبنی رضوی
شرکت قند آبکوه
شرکت قند تربت حیدریه
شرکت قند چناران
شرکت داروسازی ثامن
شرکت داروسازی شیراز سرم
شرکت سامان داروی هشتم
فعالیت‌های آستان قدس در حوزه صنایع غذایی بیش از هر چیز با نان قدس رضوی شناخته می‌شود، به گفته سرپرست این شرکت، دوازده درصد محصولات کیک و شیرینی ایران توسط نان رضوی تولید می‌شود. شرکت نان قدس بیش از ۹۰ نوع محصول تولید می‌کند و در ۸ ماه اول سال جاری خورشیدی هزار و ۷۰۰ تن محصول به ارزش ۳ میلیون دلار صادر کرده‌است. نان قدس در کشورهای حاشیه خلیج فارس و آسیای میانه هم نمایندگی دارد. در کنار نان قدس، شرکت خمیرمایه رضوی قرار دارد که به گفته مسئولانش یک چهارم خمیرمایه ایران را تأمین می‌کند و بیش از ۵۰ درصد از محصولاتش را به خارج از ایران صادر می‌کند. صنایع غذایی رضوی محدود به نان و خمیرمایه نمی‌شود. شرکت لبنی رضوی نیمه اول سال ۱۳۹۴، حدود هشتصد تن انواع محصولات لبنی صادر کرده‌است. در کنار اینها شرکت فراورده‌های غذایی رضوی کنسرو و کمپوت‌های ممتاز و نوشیدنی‌های تقدیس را تولید می‌کند. به گفته مدیرعامل شرکت فراورده‌های غذایی رضوی، این شرکت در ۵ ماه اول امسال، هزار و ۷۰ تن محصول صادر کرده‌است.[۱۰]
حوزه صنعت و معدن
۱. شرکت تهیه و تولید فرش آستان قدس رضوی
شرکت فرش آستان قدس رضوی می‌گوید که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فرش دستباف در ایران است که سالانه حدود ۶ هزار مترمربع فرش دستباف نفیس تولید می‌کند. مسئولیت اصلی این شرکت تأمین فرش برای حرم امام رضا است، اما مجاز است محصولاتش را بفروشد یا صادر کند.
۲. شرکت نخ‌ریسی و نساجی خسروی خراسان
۸۵ درصد از شرکت هشتاد ساله نخ‌ریسی و نساجی خسروی خراسان متعلق به آستان قدس رضوی است. مسئولان آن می‌گویند که در حوزه ریسندگی و بافندگی رتبه اول را در خراسان دارد و در کل کشور در میان ده شرکت اول نساجی است.
۳. شرکت کارخانجات صنایع چوب آستان قدس رضوی
ارزش پروژه‌های شرکت کارخانجات صنایع چوب آستان قدس رضوی در سال ۱۳۹۲ بیش از ۵ میلیارد تومان برآورد شده‌است. در سال ۱۳۹۴ این شرکت علاوه بر پروژه‌هایی در آرامگاه خمینی و حرم امام علی در نجف، در تعدادی هتل هم پروژه‌هایی در دست اجرا دارد.
۴. شرکت معادن قدس رضوی
فعالیت اصلی شرکت معادن قدس رضوی بر تولید و تأمین سنگ متمرکز است. اوایل دهه هشتاد خورشیدی شرکت گرانیت قدس رضوی که در حوزه تولید سنگ‌های گرانیت و تزیینی فعالیت داشت، در اختیار شرکت معادن قدس قرار گرفت. این شرکت اکنون ۱۰ معدن سنگ گرانیت دارد. به گفته سرپرست شرکت معادن قدس رضوی در ۶ ماه اول ۱۳۹۴ بیش از ۲۶ هزار متر مربع سنگ نما در این شرکت تولید شده‌است. آرامگاه فردوسی در مشهد، ترمینال مسافربری مشهد و ایستگاه زیرگذر و روگذر قطار شهری مشهد از جمله پروژه‌هایی است که تأمین سنگ آن به عهده این شرکت بوده‌است.[۱۰] در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۱ وزارت خزانه‌داری آمریکا این شرکت را به همراه افراد و نهادهایی، به اتهام سرکوب سیستماتیک مخالفان، مصادره زمین و دارایی معترضان سیاسی، اقلیت‌های مذهبی و تبعیدی‌ها متهم و تحریم کرد.[۱۵]
فعالیت شرکت‌های وابسته به آستان قدس رضوی در زمینه خودروسازی بیشتر بر خودروهای سنگین و حمل و نقل متمرکز است. تأمین قطعات و لوازم یدکی هم از جمله این فعالیت‌ها است. شرکت شهاب خودرو با نام اصلی لیلاند موتورز ایران در سال ۱۳۴۲ تأسیس شد، در سال ۱۳۷۴ تغییر نام داد و استان قدس سهام آن را در سال ۱۳۷۸ خرید. تولید و فروش اتوبوس، کامیون و تانکر از جمله فعالیت‌های اصلی این شرکت است. این شرکت می‌گوید که اولین اتوبوس‌های دو طبقه ایران را تولید کرده و دومین تولیدکننده اتوبوس در ایران است. آستان قدس در سال ۱۳۷۸ در یک مزایده، ۶۵ درصد از سهام این شرکت را به قیمت حدود ۹ میلیارد تومان خرید، اما این مبلغ به عنوان بخشی از بدهی دولت به این نهاد در نظر گرفته شد. شرکت شهاب‌یار ارائه خدمات پس از فروش محصولات شهاب خودرو و فروش لوازم و قطعات یدکی را برعهده دارد و شرکت کمباین‌سازی ایران به گفته آستان قدس بزرگ‌ترین تأمین‌کننده ماشین‌آلات و تجهیزات کشاورزی در منطقه است.[۱۰]
حوزه انرژی
۱. شرکت توسعه نفت و گاز رضوی
شرکت توسعه نفت و گاز رضوی که ۴۹ درصد سهام آن در اختیار آستان قدس و ۵۱ درصد آن در مالکیت شستا (شرکت سرمایه‌گذاری سازمان تأمین اجتماعی) است می‌گوید که در پی کسب جایگاه مناسب در بین ده شرکت نخست تولید و تجارت در صنعت نفت و گاز ایران است. این شرکت مأموریت خود را توسعه میدان‌های نفت و گاز، فعالیت در بازرگانی نفت خام و فراورده‌های نفتی و سرمایه‌گذاری در طرح‌های پالایشگاهی نفت و گاز و پتروشیمی می‌داند. ساخت پنج دکل حفاری دریایی از جمله پروژه‌های این شرکت در سال ۱۳۹۴ است که به گفته مدیر عامل آن در قراردادی به ارزش یک میلیارد و صد میلیون دلار به شرکت نفت و گاز رضوی رسیده‌است.
۲. مهاب قدس
شرکت مهاب قدس یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های مهندسی مشاور و اجرا در زمینه طرح‌های آبی و سدسازی است. این شرکت که زمانی به دلیل ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران در فهرست تحریم‌های آمریکا بود، در مرکز مناقشه‌ای قضایی میان آستان قدس و وزارت نیروی ایران قرار دارد. وزارت نیرو می‌گوید که واگذاری بخش اعظم این شرکت به آستان قدس در دولت سابق، چند هزار میلیارد تومان زیر قیمت انجام شده و تلاش می‌کند که مانع از واگذاری آن شود. به گفته وزیر نیرو، این موضوع در قوه قضاییه مطرح شده و به دستور رهبر ایران در حال رسیدگی است. سهام دولت در شرکت مهاب قدس در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد بابت بخشی از پیش پرداخت اجرای پروژه خط آهن گرگان-مشهد به شرکت عمران رضوی وابسته به آستان قدس واگذار شد. دولت فعلی از فساد ۱۲ هزار میلیارد تومانی در این پروژه خبر داده و می‌گوید که مصوبه دولت قبل باید لغو شود. به گفته وزارت نیرو، در حال حاضر این مجموعه در اختیار آستان قدس به عنوان سهامدار اصلی آن است.[۱۰]
شرکت مشاوره و خدمات رایانه قدس رضوی در تاریخ ۱۳۷۷/۰۳/۲۷ به صورت شرکت سهامی خاص تأسیس شد و در تاریخ ۱۳۷۷/۰۴/۲۵ در اداره ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی مشهد به شماره ۱۳۱۰۷ به ثبت رسید و در تاریخ ۱۳۸۶/۰۳/۱۰ به شرکت فناوری اطلاعات و ارتباطات رضوی تغییر نام یافت. این شرکت، به منظور ارائه انواع خدمات مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات به مجموعه خانواده آستان قدس رضوی و دیگر بخش‌های جامعه، تأسیس گردید و با وجود نوپایی، در زمانی کوتاه توانست جایگاهی شایسته‌ای را در سطح استان و حتی کشور بیابد. خط مشی کلی شرکت ارائه محصولات و خدمات کیفی با قیمت مناسب است. ورود به بازار پروژه‌های بزرگ IT و تقویت مشارکت با بخش خصوصی به جهت ارتقای توان فنی و اجرایی شرکت و اصلاح ساختار سازمانی شرکت به منظور حرکت به سمت ساختار پروژه محوری و توسعه بازار از اهداف مهم این شرکت است. به‌طوری‌که از سال ۱۳۸۶، مشارکت در اجرای پروژه‌های بزرگ فناوری اطلاعات و ارتباطات در سطح کشور و سرمایه‌گذاری در این حوزه، در سر فصل فعالیت‌های کاری و برنامه‌های میان مدت و بلند مدت شرکت قرار دارد. شرکت فناوری اطلاعات و ارتباطات رضوی محصولات و خدمات متنوع خود را در زمینه‌های مختلف آی‌تی به سازمان‌ها، شرکت‌ها و موسسات داخل و خارج آستان قدس رضوی در سراسر کشور ارائه می‌کند. این شرکت در زمینه‌های نرم‌افزار، سخت‌افزار، شبکه و امنیت فعالیت و در اجرای پروژه‌های بزرگ فناوری اطلاعات و ارتباطات، مشارکت و سرمایه‌گذاری می‌نماید.
این دانشگاه غیردولتی اواخر دهه ۱۳۷۰ تأسیس شد و هم‌اکنون در سه دانشکده فنی و مهندسی، معماری و هنرهای اسلامی، و تربیت بدنی، بیش از ۶ هزار دانشجو دارد.[۱۰]
این دانشگاه از اواسط دهه ۱۳۶۰ تأسیس شده و بر مطالعات اسلامی، فقه و حقوق متمرکز است. به دانشجویان همزمان با دروس دانشگاهی دروس حوزه‌های علمیه نیز تدریس می‌شود. این دانشگاه کمی بیش از هزار دانشجو دارد و تحصیل در آن رایگان است.[۱۰]
۳. دارالقرآن
در این مرکز انواع کلاس‌های آموزشی مذهبی برگزار می‌شود.[۱۰]
بنیاد کرامت امام رضا یا بنیاد کرامت رضوی یا بنیاد کرامت یا بنیاد رضوی، از نهادهای وابسته به آستان قدس رضوی است که در سال ۱۳۹۵ با شماره مجوز ۱۰۰/۴۱۲۶۴۷ و با هدف «حل مشکلات ازدواج و معیشتی مردم» تأسیس شده‌است. این بنیاد در پنج زمینهٔ فرهنگی، تربیتی، ازدواج، اشتغال و درمان فعالیت می‌کند. بنیاد از طریق روحانیان مستقر در مناطق محروم به مردم آن مناطق کمک می‌کند.
شعار بنیاد کرامت رضوی: به کمک هم می‌توانیم یاریگر باشیم.
۵. مؤسسه تربیت بدنی آستان قدس رضوی
این مؤسسه اواسط دهه ۱۳۷۰ تأسیس شده‌است و هم‌اکنون در چهار مجتمع مختلف، که در مجموع حدود ۲۵ هکتار مساحت دارند فعالیت می‌کند. سه زمین چمن، چندین سالن چندمنظوره، بزرگ‌ترین سالن تیراندازی ایران و چندین استخر در اختیار تربیت بدنی آستان قدس است.[۱۰]ورزشگاه امام رضا توسط آستان قدس ساخته شده‌است. در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۹۶ علی اکبر هاشمی جواهری به عنوان مدیرعامل جدید مؤسسه تربیت بدنی آستان قدس رضوی انتخاب شد. پیش از این حسین یوسفی؛ مدیرعامل مؤسسه تربیت بدنی آستان قدس رضوی بود.[۱۶]
۶. بنیاد فرهنگی رضوی
این بنیاد دارای ۱۹ واحد آموزشی است که دارای هفت هزار دانش‌آموز و قریب به هزار معلم است
حوزه فرهنگی و رسانه‌ای
فعالیت‌های فرهنگی مختلف آستان قدس رضوی زیر نظر یک شورای عالی فرهنگی هماهنگ می‌شود. چندین مؤسسه فرهنگی و رسانه‌ای زیر نظر این نهاد هستند.[۱۰]
موزه‌های آستان قدس رضوی یکی از مجموعه‌های بزرگ موزه‌ای در ایران است که بناهای تاریخی آن جلوه گر شش قرن تزیینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان‌دهنده انواع هنرها و صنایع دستی ساخته شده طی ده قرن گذشته‌است. در حال حاضر موزه‌های آستان قدس در چهار ساختمان مستقر هستند و اشیای به نمایش درآمده در آنها شامل آثار تاریخی حرم مطهر و میراث آستان قدس، اشیای وقف و اهدا شده، همچنین اشیای خریداری شده برای تکمیل مجموعه‌ها است.
۲. مؤسسه جوانان
از سال ۱۳۷۶ افتتاح و در حوزه تربیت نوجوان و جوان در قالب آموزشهای غیررسمی فعالیت می‌کند. در این هدف، از بستر اردوگاه‌های فرهنگی و تفریحی، فضای مجازی و… استفاده می‌نماید. جدیداً مسابقه ای به نام بی‌نهایت شو که زیر نظر مؤسسه جوانان است تشکیل شده جشن‌های زیر سایه خورشید، نشست‌های بزم اندیشه، دوره‌های معرفتی، تربیتی و آموزشی هفت روز در بهشت، تربیت مربی و تربیت استاد عقاید و شبکه جوانان رضوی از جمله اقدامات این مؤسسه در سطح کشور و بین‌الملل است.[۱]
انتشار قدس از سال ۱۳۶۶ آغاز شده و این روزنامه به‌طور سراسری توزیع می‌شود. روزنامه قدس یک وبسایت خبری-تحلیلی نیز دارد و محتوای آن به‌طور تلفنی نیز در دسترس است.[۱۰]
۴. آستان نیوز
خبرگزاری آنلاین آستان قدس رضوی که عمدتاً به اطلاع‌رسانی دربارهٔ امور این نهاد می‌پردازد.[۱۰]
۵. به‌نشر
انتشارات آستان قدس رضوی که تاکنون بیش از ۱۷۰۰ عنوان کتاب منتشر کرده‌است.[۱۰]
این مؤسسه در تهران و مشهد فعالیت دارد و یکی از بزرگ‌ترین موسسه‌های انتشاراتی کشور است.
۶. بنیاد پژوهش‌های اسلامی
در این مجموعه حدود ۱۷۰ نفر در نزدیک به ۲۰ گروه پژوهشی مختلف (از قرآن و حدیث گرفته تا نجوم و جغرافیا و ترجمه زبان‌های اروپایی) فعال هستند.[۱۰]
حوزه پزشکی و دارویی
۱. دارالشفای امام رضا
این مرکز در زمینی که در دوران صفویه وقف شده بود ساخته شده‌است. دارالشفا مجتمعی بیمارستانی در نزدیکی حرم امام رضا است که بیش از ۴ هزار متر مربع وسعت دارد و عمدتاً به ارائه خدمات درمانی به زائران اختصاص دارد. به گفته یکی از مقام‌های آن این مرکز تا ۳ هزار زائر در روز را پذیرش کرده‌است. این مرکز کلینیک‌های تخصصی نیز دارد.[۱۰]
بیمارستان رضوی اواسط دهه ۱۳۸۰ افتتاح شده‌است و در زمینی به وسعت ۳۹ هکتار نزدیک به ۹۰ هزار متر مربع زیربنا دارد. در این بیمارستان خدمات درمانی جامعی از جمله شیوه‌های پزشکی هسته‌ای برای درمان سرطان ارائه می‌شود. این بیمارستان واحدهای اختصاصی (VIP) نیز دارد.[۱۰]
۳. مؤسسه خدمات دارویی رضوی
مؤسسه خدمات دارویی رضوی در اسفند ماه سال ۱۳۶۲ به عنوان زیرمجموعه‌ای از آستان قدس افتتاح شده‌است. فعالیت‌های این مؤسسه بر اساس تأمین داروهای مورد نیاز داروخانه از منابع داخلی و در صورت امکان از منابع خارجی، تأمین اقلام بهداشتی، فراهم نمودن امکانات آموزشی برای دانشجویان دانشکده داروسازی با نظر هیئت مدیره و تهیه و ساخت انواع داروهای ترکیبی دستوری است این مؤسسه داروخانه‌ای شبانه‌روزی در نزدیکی حرم امام رضا دارد که روزانه به حدود هزار نفر خدمات ارائه می‌دهد. این مؤسسه بر تأمین داروهای بیماران سرطانی و شیمی درمانی تمرکز دارد. همچنین یک واحد گیاهان دارویی نیز دارد که به تولید و توزیع گیاهان دارویی و آموزش «طب سنتی» می‌پردازد.
همچنین گواهی اهتمام به کیفیت توسط وزارت بهداشت و درمان کشور در سال ۹۵ به این داروخانه اعطا شد و بدینوسیله مؤسسه خدمات دارویی رضوی جزو ۱۰ داروخانهٔ برتر کشور قرار گرفت.[۱۰][۱۷]
۴. داروسازی ثامن
شرکت داروسازی ثامن در سال ۱۳۷۱ افتتاح شده‌است. تولید داروهای بیو تکنولوژیک از جمله فعالیت‌های این شرکت است.[۱۰]
داروهای آلوده شرکت ثامن
تولید محلول آلوده دیالیز در شرکت داروسازی ثامن، وابسته به آستان قدس رضوی، باعث مسمومیت شدید بیماران کلیوی در کشور شده است و حداقل ۱۰ نفر در پی مصرف این داروها جان باختند.
روابط عمومی این شرکت در پاسخ به تماس صورت‌گرفته اعلام کرد: «طبق دستور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کشور و آستان قدس رضوی، اجازه صحبت و گفت‌وگو در این‌باره را نداریم.»
شرکت ثامن، وابسته به آستان قدس رضوی، از مجموعه‌های تحت نظر خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی است.همزمان گزارش شد که ۱۶ قلم داروی شرکت داروسازی «اسوه» با مواد اولیه تاریخ گذشته تولید و وارد بازار شده بود.[۱۸][۱۹]
حوزه چاپ و نشر
مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی
کتابخانه
در کتابخانهٔ آستان قدس رضوی نسخ‌های خطی ارزشمندی وجود دارد.
حمید رابعی در سال ۱۳۹۸ قرآنهای منسوب به ۷ امام شیعه موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی را با استخراج حروف آنها و تبدیل به نرم‌افزار به صورت قرآن کامل بازآفرینی کرده‌است [72]
آستان قدس رضوی نذرها و موقوفه‌های مردم را دریافت می‌کند. کسانی که امکان سفر به مشهد را ندارند می‌توانند با ثبت نام آنلاین بخواهند کسی به نیابت از آنها حرم امام رضا را زیارت کند. آستان قدس می‌گوید این زیارت نیابتی ظرف یک تا دو هفته انجام می‌شود و پس از آن به درخواست‌کننده ایمیلی برای تأیید زیارتش ارسال می‌شود. آستان قدس رضوی این امکان را ایجاده کرده‌است که بتوان صدا و تصویر حرم امام هشتم شیعیان را به‌طور زنده در اینترنت دنبال کرد. همچنین با ارائه تصاویر تعاملی سراسرنما (پانوراما) از حرم امام رضا کاربران می‌توانند به «زیارت مجازی» در حرم بپردازند.[۱۰]
تحریم شرکت‌های وابسته
وزارت خزانه‌داری آمریکا در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۱، ۳تن و ۱۶ نهاد جمهوری اسلامی در تازه‌ترین فهرست تحریم‌های خود قرار داد، از جمله:
در بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریکا تأکید شده‌است که افرادی و نهادهایی تحریم شده، به سرکوب سیستماتیک مخالفان، مصادره زمین و دارایی معترضان سیاسی، اقلیت‌های مذهبی و تبعیدی‌ها متهم شده‌اند.
فساد مالی
فساد ۲۲ میلیون دلاری در واردات لاستیک
اسناد افشا شده نشان می‌دهد آستان قدس رضوی، نهاد اقتصادی وابسته به خامنه‌ای، با ارز دولتی، ۲۰۰ هزار حلقه لاستیک وارد کرده که در این فرایند، ۲۲ میلیون دلار مفقود شده است. در همین حال، عاملان این قرارداد در دولت ابراهیم رئیسی به سمت‌های مختلف منصوب شده‌اند.بر اساس یک سند افشا شده، در خرداد ماه ۱۳۹۸ شرکت «مدیریت زنجیره تامین رضوی» به مدیریت «علیرضا پیمان پاک» در قراردادی با شرکت «توسعه تجارت دلفین» به مدیریت «محمد ذوالفقاری» توافق کردند با ارز دولتی چهار هزار و ۲۰۰ تومانی، ۲۰۰ هزار حلقه لاستیک از امارات و چین وارد کنند.[۲]
سید ابراهیم رئیسی تولیت آستان قدس در فیلم تبلیغاتی خود در اردیبهشت ۹۶، قائم مقام آستان قدس مهدی عزیزیان را به فساد مالی متهم کرد. با درگذشت واعظ طبسی و روی کار آمدن رئیسی، عزیزیان از سمت قائم‌مقامی عزل و در دادگستری تهران پرونده‌ای برای رسیدگی به اتهامات مالی وی تشکیل گردید. به گفته رئیسی، مهدی عزیزیان یک ماه پس از تشکیل پرونده از کشور فرار کرد.[۲۲]
.jpg)
.jpg)
