San Juan Comalapa

San Juan Comalapa
Guatemalako udalerria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Guatemala
Department of Guatemala	[[Fitxategi:|22x20px|border |alt=|link=]] Chimaltenango
Guatemalako udalerria	[[Fitxategi:|22x20px|border |alt=|link=]] Chimaltenango
Posta kodea	04004
Geografia
Koordenatuak	14°44′N 90°53′W
Azalera	76 km²
Altuera	2.104 m
Mugakideak	Tecpán Guatemala ^(en) , Santa Apolonia ^(en) , Santa Cruz Balanyá ^(en) , Zaragoza ^(en) , San José Poaquil ^(en) eta San Martín Jilotepeque ^(en)
Demografia
Biztanleria	60.834 (2022)
Dentsitatea	800 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	502
Ordu eremua	UTC−06:00

San Juan Comalapa Chimaltenangoko departamenduko udalerri bat da. 2002ko erroldaren arabera, 35.441 biztanlekoa.

Espainioelek Guatemala menperatzean enkomienda bihurtu zuten, ondoren, frantziskotarren parrokiaren buru bihurtu zen 1754a arte.

1821ean Ertamerikako independentziaren ostean, Comalapa izen bereko Zirkuituaren egoitza izan zen 8. zenbakiko barrutian (Sacatepéquez), epaimahaiaren bidez justizia administratzeko.^[1]

1839an Chimaltenango-ko departamentuan sartu zen. Udalerria 1870eko hamarkadan sortu zen ziurrenik, baina 1886an desegin zuten, eta 1895ean berreztu zuten. 1976an otsailaren 4ko lurrikarak ia erabat suntsitu zuen eta gero Guatemalako Gerra Zibilean armada eta gerrillaren arteko borroka gogorrak izan ziren bertan.

Leku-izenak

Jatorrizko herria "Chixot" izenez ezagutzen zen, Kaktxikel erreinuaren parte. Espainiar konkistatzaileak iritsi zirenean, toki honetako bertakoak euren aliatuak izan ziren hasieran, baina jasotako tratu txarren eta ezarritako zergen ondorioz matxinatu ziren. Matxinatuak Iximchen-en gotortu ziren eta gero "Ruy'al Xot"-en (gaztelaniaz: "komaleen ibaia"), eta espainiarrekin batera heldu ziren tlaxcaltekak eta cholultekak leku horri "Comalapa" deitu zioten nahuatlez . 1529an herria laga eta Juan Perez Aragón esku utzi zuten. ^[2]

Geografia

76 kilometro karratuko lur eremua du San Juan Comalapa herriak, eta 2.150 metroetara kokatzen da, itsas-mailan gora.

Kokapen geografikoa

San Juan Comapala Chimaltenango departamenduko udalerriz inguratuta dago:

• Iparraldea: San Jose Poaquil
• Ipar-mendebaldea: Santa Apolonia
• Mendebaldea: Tecpan
• Hego-mendebaldea: Santa Cruz Balanyá
• Hegoaldea: Zaragoza
• Ekialdea: San Martin Jilotepeque

Eguraldia

San Juan Comalapak klima epela du (Köppen: Csb)

Datu klimatikoak (San Juan Comalapa)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	19.7	20.8	22.2	23.0	22.4	20.7	20.9	21.4	20.7	20.2	19.9	19.58	21
Batez besteko tenperatura (ºC)	14.0	14.7	16.0	17.2	17.5	16.7	16.6	16.6	16.3	15.9	14.8	14.3	15.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	8.4	8.6	9.8	11.4	12.6	12.8	12.3	11.9	11.9	11.6	9.8	8.8	10.8
Pilatutako prezipitazioa (mm)	4	6	8	37	115	296	222	228	271	147	46	9	1389
Iturria: Climate-Data.org[3]

Udal gobernua

Udalerriek Guatemalako hainbat legetan araututa daude, eta hauek ezartzen dute haien antolamendu-forma, administrazio-organoen konformazioarekin eta haiei dagozkien zergekin zerikusirik duten. Erakunde autonomoak izan arren, estatuko legediaren menpe daude eta 1985etik arautzen dituzten lege nagusiak hauek dira:

Guatemalako udalerriak arautzen dituzten lege nagusiak

N. º	Zuzenbidea	Deskribapena
1	Guatemalako Errepublikako Konstituzio Politikoa	253. artikulutik 262.era bitarteko artikuluetan udalentzako berariazko lege-araudia du.
bi	Hauteskunde Legea eta Alderdi Politikoak	Udalei beren hautetsien eraketaren gaian aplikatzekoa den lege konstituzionala.
3	Udal Kodea	Guatemalako Errepublikako Kongresuaren 12-2002 Dekretua . Zuzenbide arruntaren kategoria du eta udalerri guztietan aplikagarriak diren manu orokorrak jasotzen ditu, eta udalak sortzeari buruzko legedia ere jasotzen du.
4	Udal Zerbitzuen Legea	Guatemalako Errepublikako Kongresuaren 1-87 Dekretua. Lan-gaietan udalaren eta funtzionario publikoen arteko harremanak arautzen ditu. Konstituzio-oinarria igortzea agintzen duen konstituzioaren 262. artikuluan du.
5	Deszentralizazio Lege Orokorra	Guatemalako Errepublikako Kongresuaren 14-2002 Dekretua. Estatuaren, eta, beraz, udalaren betebehar konstituzionala arautzen du, deszentralizazio eta deskontzentrazio ekonomiko eta administratiboa sustatu eta aplikatzeko.

Udalbatza alkateak, patronatuak eta zinegotziek osatzen dute, sufragio unibertsal eta sekretuaren bidez zuzenean hautatuak lau urteko epean, eta berriro hauta daitezke. ^{[4] [5]} Alkateen zerrenda:

San Juan Comalapan egon diren alkateak

Aldia	Izena	Deskribapen laburra
2012-2016	Valeriano Pichiyá Culajay	2017ko apirilaren 21ean, Pichiyá Culajay alkate ohiaren aurkako atxilotze-agindua eman zuen Ministerio Publikoko Ustelkeriaren aurkako Fiskaltzak, Chimaltenangoko beste alkate ohi batzuekin batera, baliabide publikoak gaizki erabiltzeagatik. [6] Erakunde ikertzailearen arabera, Pichiyá Culajayk ehun zortzi mila eta bostehun ketzale gastatzeko baimena izango zuen ehuneko bat baino gutxiagoan bakarrik gauzatu zen proiektu baterako; Alkate ohiarekin batera, Antonio Baram Pichiyá, Marco Tulio Chirix Quiná eta Marta Julia Coj Noj de Asturias harrapatu zituzten. [6]

Historia

Kingsborough Codex-a : Encomendero batek indigena bati tratu txarrak ematen dizkio. Agostino Aglio italiarraren kopia 1825-1826, Lord Kingsboroughrentzat .

1524an Guatemalako goi-lurraldeak konkistatu ondoren, enkomienden fundazio-etapa hasi zen, espainiarren menpe zeuden lur eremu eta pertsonak, haientzat lan egin zezaten eta zergak ordaindu zitzaten ere.^[7] Batzuetan, hizkuntza bera hitz egiten zuten pertsonak elkartzen zituzten edo, besterik gabe, beste leku batzuetatik ekartzen zituzten herri berriak sortzeko. Fundazioak 1538an agindu ziren Francisco Marroquín apezpikuak eskatuta, 1541ean berreztu zena. Juan Rogel Vásquez, Audientziak bidalia, erlijio ordena erregularren esku utzi zuen kudeaketa.^[7]

Enkomiendak beraz indigenen esplotazioa eta adoktrinamendu erlijiosorako eremuak izan ziren.^{[8] [9]} 1540tik aurrera, koloniaren garaian, San Juan Comalapa frantziskotarren komentuetako baten egoitza izan zen;^[10] Frantziskotarrek 24 komentu zituzten «Provincia del Santísimo Nombre de Jesús» deitu ziotenari, egungo Sacatepéquez, Chimaltenango, Sololá, Quetzaltenango, Totonicapán, Suchitepéquez eta Escuintla departamenduak.^[10] 1700. urterako, San Juan Comalapa komentuan hiru apaiz bizi ziren, gutxi gorabehera hiru mila pertsona ebanjelizatzeaz arduratzen zirenak, nagusiki indigenak, eta doktrina baten arduradunak ziren.^[10]

1717ko irailaren 29an Santiago de los Caballeros de Guatemala hiria suntsitu zuen lurrikararen ostean, Concepción-eko mojek behin-behineko aterpea hartu zuten Comalapan.^[11]

1770ean Pedro Cortés y Larraz Guatemalako apezpikuak jakinarazi zuen Comalapan zazpiehun familia bizi zirela, ia guztiak indigenak.^[12]

Erdialdeko Amerikako Independentziaren ostean

Erdialdeko Amerikako Independentziaren ostean, 1825ean emandako Guatemalako Estatuaren konstituzioak Estatuko lurraldea hamaika barrutietan banatu zuen justizia administraziorako; konstituzioak adierazten du Comalapa izen bereko Zirkuituaren egoitza zela 8. zenbakiko barrutian (Sacatepéquez), Santa Polonia, Patzum, Tecpam-Guatemala, el Molino, Balanyá eta San Martinekin batera. ^[1]

1839an Chimaltenango departamenduan sartu zen. Udalerria 1870eko hamarkadan sortu zen ziurrenik, baina 1886an desegin zuten, eta 1895ean berriz zaharberritu zuten.

1976ko lurrikara

San Juan Comalapak 1976ko Guatemalako lurrikararen eta gerra zibilaren hondamendien ondorioz kalte handiak izan zituen. Lurrikarak gehien kaltetutako eremuak 30.000 km² inguru zituen, 2,5 milioi biztanlerekin. Hogeita hiru mila pertsona inguru hil ziren eta hirurogeita hamazazpi mila larri zauritu ziren. Gutxi gorabehera 258.000 etxe suntsitu zituzten, eta 1,2 milioi pertsona inguru etxerik gabe utzi zituzten. Ospitaleen azpiegitura nazionalen %40 suntsitu zen, eta beste osasun-zentro batzuek ere kalte handiak jasan zituzten. ^[13] Lurrean pitzadurak agertu ziren herrialde askotan, batzuk metro bateko zabalera zutenak; ^[14] muino batzuen gailurrak ere pitzatu egin ziren eta gero muinoak erori ziren, herri eta autobide osoak lurperatu zituzten. ^[14]

Herritar ospetsuak

Rafael Álvarez Ovalle konpositore maisua, Guatemalako Himno Nazionaleko musikaren egilea -beste lan askoren artean- ^[15], Andrés Curruchiche margolaria, Sara Curruchich eta Ch´umilkaj Curruchiche abeslariak eta Consuelo Porras Fiskal Nagusia daude. Egoera hori dela eta, udalerria "Amerikako Florentzia" izenez ezagutzen da. ^{[erreferentzia behar]}

Erreferentziak

1. ↑ Pineda de Mont 1869.
2. Fuentes y Guzmán 1883.
3. Txantiloi:Cita web
4. Asamblea Constituyente, 1985
5. Congreso de Guatemala, 2012
6. ↑ Prensa Libre, 21 de abril de 2017
7. ↑ Municipalidad de Palín, 2007
8. García de Valdeavellano 1992.
9. Arranz Márquez 1991.
10. ↑ García Añoveros, 1989, or. 891
11. Comisión del presidente de la Real Audiencia de este Reino de Guatemala, 1774, or. 2
12. Cortés y Larraz 2001.
13. Olcese, Moreno & Ibarra 1977.
14. ↑ Escuela para todos, 1977
15. La Ilustración Guatemalteca, 1897

Kanpo estekak

• Datuak: Q1254234
• Multimedia: San Juan Comalapa / Q1254234