Organismo zelulaniztunazelula bat baino gehiagoz eratutako organismoa da. Zelula horiek euren jarduera koordinatzen dute, eta hasierako zelula beretik sortu dira guztiak[1]. Organismo zelulaniztun gehienetan, zelulak egitura konplexuagoetan biltzen dira: ehunetan. Ehunek, era berean, organoak osatzen dituzte, eta horiek aparatu edo sistematan daude antolaturik. Zelulaniztunak dira protisto gutxi batzuk, alga batzuk, onddo batzuk, landare guztiak eta animalia guztiak.
Organismo hauek hainbat ezaugarri komun dituzte: organismoko zelula guztiak zelula bakarretik datoz, zelulak ezin dira independenteki bizi (organismoa osatzen duten beste zelulen beharra dute) eta zelula talde ezberdinek funtzio ezberdinak betetzen dituzte organismoaren barruan [2]. Zelula-lanaren banaketa organismo zelulaniztunen ezaugarri bereizgarria da, zelulabakarretan ez baita ematen[3].
Tamainaren handipena: zelula ezberdinak batzean, organismo osoaren tamaina handitzen da. Horrek, beste organismo zelulabakarrek ez-harrapatzea eragin zuen. Horretaz gain, tamaina handitzeak ordura arte ustiatu gabeko nitxo ekologikoak kolonizatzea ahalbidetu zuen.
Lanaren banatzea: zelula talde bakoitzak funtzio espezifiko bat izateak abantaila nabaria suposatzen zuen: Hainbat prozesu zelular aldi berean egiteko aukera, batez ere makinaria zelular berdina erabiltzeagatik lehen aldi berean egiteko bateraezinak zirenak (mugimendua eta zatiketa zelularra).
Dispertsio gaitasuna: espazio berrien kolonizazioa errazten du.
Jatorria eta teoriak
Organismo zelulaniztunen jatorriaren teoria nagusiak.
Organismo zelulaniztun guztien jatorria organismo zelulabakarra da eta zelula-zelula adhesioa eta zelula arteko komunikazioa gertatzea condicio sine qua non da organismo zelulaniztunak eratzeko[5]. Zelulabakar izatetik zelulaniztun izateko prozesua etengabe gertatu da historian zehar, organismo protisto zein eukariotoetan. Orain arte, organismo zelulaniztunen jatorriaren teoriak fosilekin egindako ikerketetatik edota genoma ezberdinen konparazioetan oinarritu izan dira. Gaur egun, aldiz, gure arbaso diren organismo zelulabakarren genoma aztertzen da organismo zelulaniztunen jatorria deskribatzeko [4].
Teoria klonala
Teoria honen arabera organismo zelulabakar batek mitosia jasatean, baina zelula-alabak guztiz ez banatzean gertatzen da. Ia organismo zelulaniztun guztiek jatorri hau dute (uretako organismo zelulaniztun guztiek eta lurreko gehienek)[6]. Zelula-zatiketa osagabearengatik sortutako klonek kolonia bat osatzen dute, eta denborarekin zelula-masa bat eratzen da. Periferiako zelulak ingurunearen eraginpean geratzen dira, barnealdekoak, aldiz, gainazaleko geruzak babesten dituenez, ingurunetik isolatuta geratzen dira. Hautespen naturalak mota honetako unitate funtzionalak bultzatu ditu, elkartze prozesuek abantailak ematen dituztelako. Horietatik abiatuta, zelula-taldeak bereizi egiten dira garatzen diren bitartean, eta hainbat funtziotan espezializatzen dira. Horrela, zelula anitzeko antolaketa-moduak agertu dira [7]. Garapen klonal hertsian, zelulen berezko aldaketa genetikoa oso zaila da (klon beretik datozelako), beraz, mutazio somatikoen, fusio intergenotipikoaren edota patogeno batzuen infekzio bidez lortzen dira aldaketak [6].
Teoria agregatiboa
Teoria honen arabera, genetikoki ezberdinak diren zelulak batzean sortzen da organismo zelulaniztuna. Zelula ezberdinak batzeak dakartzan abantailengatik ematen da, baina jatorri klonala baino ez-ohikoagoa da [4]. Modu honetan sortzen diren organismoen zelulak independenteki bizi dira haien bizi-ziklo ia osoan, baina noizbehinka agregatu egiten dira organismo zelulaniztun moduan jokatzeko [6].
Jatorria azaltzen duten esperimentuak
Saccharomyces cerevisiae legamiekin esperimentu sinple bat egin zen organismo zelulaniztunak zelulabakarretatik datozela frogatzeko. Legamia hauek organismo zelulabakarrak dira, baina 60 egunetan agregatu eta organismo zelulaniztun bezala jardun dezakete. Zelula-talde horiek lanaren jatorrizko banaketa bat ere garatzen dute: zelula batzuk hil egiten dira, eta, beraz, beste batzuk hazi eta ugaldu egin daitezke [8].
Autore batzuek organismo zelulanitz konplexuen eta sinpleen artean bereizketa egiten dute, organismo zelulen kokapenaren arabera. Honela, zelula guztiak ingurunearekin kontaktuan dauden organismoak sinpletzat jotzen dira; aldiz, organismo barnean zelulak dituztenak konplexu bezala izendatzen dira. Adibide bezala ditugu filamentu morfologia duten organismoak (sinpleak) edo ehunak dituzten organismoak (konplexuak).
Konplexutasunaren bereizketa egiteak garrantzi handia du hurrengo arrazoiengatik:
Konplexutasuna igo ahala, zelulen espezializazio maila, energia kontsumoa eta DNA kantitatea ere handitu egiten dira.
Organismo zelulaniztunaren konplexutasunaren arabera, organismo zelulabakarrera bueltatzeko probabilitatea aldatzen da. Organismo sinpleek erraz egin dezakete organismo zelulabakarrera buelta; konplexuentzat, ostera, zailagoa da aldaketa.
Konplexutasunak esaten digu organismo zelulaniztunek zein morfologia eta tamainatan lortzen duten elikagaiak lortzeko helburua duen ehunen espezializazioa.
