Maria da Conceição Moita (Alcanena, Portugal, 1937ko apirilaren 5a – 2021eko martxoaren 30a), Xexão izenez ere ezaguna, Portugalgo hezitzailea izan zen, eta aktibista Estatu Berriaren diktaduraren aurkako borrokan.[1]
Katoliko aurrerakoia, Portugalgo diktadura eta gerra kolonialaren aurkako ekintzetan parte hartu zuen, Brigada Iraultzaileei laguntza logistikoa emateaz gain. 1973ko abenduan PIDEk atxilotu zuen, eta 1974ko apirilaren 25era arte ez zuten askatu.[2]
Demokraziaren aldeko borrokaz gain, hezkuntzan eta esku-hartze zibiko eta sozialean jardun zuen bizitza osoan.[1]
Allenako industrialari baten eta ama oso katoliko baten alaba zen Maria da Conceição Moita. 1930eko hamarkadaren amaieran jaio zen, eta hamar urte geroago iritsi zen Lisboara, amonarekin eta unibertsitatera joandako neba zaharrenarekin.[2][3]
Haur hezkuntzako maistra bihurtu zen, lanbidea oraindik oso ohikoa ez zen garai batean.[3] Erlijio eta Moraleko irakaslea izan zen Lisboa eta Barreiroko Liceus-en. "O Ninho" ("habia" euskaraz) mugimenduan lan egin zuen prostituzioan aritzen ziren neskato pobreei laguntzeko. Lisboako Casa Piako sail bat zuzendu zuen. Hezkuntza Zientzietako Master bat egin zuen.[2][4]
Nerabezaroan, "A União Noelista" izeneko mugimendu katoliko bateko kide izan zen. Mugimendu horretan, gizartean, kulturan eta elizan protagonismoa hartzen zuten emakumeak biltzen ziren.[2]
Moitak parte hartu zuen lehen kale ekintza Fatiman izan zen, maiatzaren 13an. Egun horretan milaka panfleto banatu ziren, honako hau ziotenak: “Fatimaren mezuak bakerako bidea baino ezin zuen izan, eta katolikoek argi eta irmo onartu behar dute Afrikako gerraren aurkako borroka”.[2][5]
1972ko abenduan, Moita gerra kolonialaren aurkako La Vigilia de la Capela do Rato erakundearen aurpegi nagusia izan zen. Hilaren 30ean, kaperako mezaren amaieran mikrofonora hurbilduz, kaperan 48 orduz bijilian egongo zela bakeari buruz hitz egiten jakinarazi zion bere komunitateari. Nahi zuenak bi egun eman zitzakeen baraualdian edo gose-greban, otoitz eginez, kantatuz, hausnartuz eta gogoeta eginez, gerra kolonialaren salaketa gisa. Bi aldeetako biktimekiko elkartasuna erakutsi, eta hierarkia katolikoak gerraren aurkako jarrera ezagatik protesta egingo zuten, Angola, Mozambike eta Ginea Bissaun milaka bizitza galdu baitziren.[2][4][5][6][7][8][9]
Polizia politikoa berehala sartu zen elizan eta pertsona asko atxilotu zituzten, batzuk gertaerekin zerikusirik izan gabe, bereziki gazteak. Une horretan, PIDEk Moita galdekatu zuen, baina borroka antifaxistan jarraitu zuen.[5]
1972an ere, Carlos Antunes PRPko buru eta Brigada Iraultzaileetako (BR) kidea Moitarekin jarri zen harremanetan, hasitako borrokari laguntza logistikoa emateko. Bere izenean etxe bat alokatu zuen legez kanpoko etorkinak babesteko eta joan-etorrietan laguntzeko.[2][3]
Hori dela eta, 1973ko abenduaren 6an, etxetik atera eta Parisera ihes egitera zihoala, bere lagun eta laguntzaile batzuk atxilotu ondoren, tartean Luis neba, PIDEk atxilotu egin zuen. Torturatu eta isolatu egin zuten, eta Caxias espetxean egon zen apirilaren 25a arte. Espetxeko ateak apirilaren 26an ireki ziren.[2][4][10] Joana Pereira Bastosen Los últimos prisioneros del nuevo estado liburuan kontatu zuen Moitak, une batez eromenaren eta akiduraren ertzean sentitu zela, "bere arimaren hondoraino" nekatuta.[4]
Krabelinen Iraultzaren ondorengo urteetan, Moitak Sozialismoaren aldeko Kristauak (CPS) dinamizatu zituen, Gogoeta Iraunkorreko Kristauetan eta Libertar egunkariaren taldean sartu zen, Kristauen Topaketa Nazionalera eramango zuten batzarren bultzatzaileetako bat izateaz gain. Azken horretan, esku-hartze edo hausnarketa katoliko bihurtuko zena markatu zutenak izan ziren: Fray Bento Domingues, padre João Resina Rodrigues, Manuela Silva, António Matos Ferreira edo Fernando Gomes da Silva, besteak beste.[3][4]
Bere aktibismo politikoa bizitza profesionalarekin zuen konpromisoa handitzearekin batera hoztu zen, APEI Haur Hezkuntzako Profesionalen Elkartearekin (gaur egun oraindik argitaratzen diren Haur Hezkuntzako Koadernoak sortu zituen), eztabaida katoliko edo esku hartzeko taldeetan, baita ekimen zibikoetan ere parte hartu zuen. Horren adibide da Campo Vivo, Campo de Ourique auzoko bizilagun-talde bat. Bertan bizi zen, eta kezkatuta zeuden auzo-loturak sortzeaz, isolatuenei laguntzeaz eta auzoko animazio soziokulturalaz.[4]
2000ko hamarkadaren hasieran, Moita haurrentzako katixima berrien proiektu bat prestatzen ari zen taldeko koordinatzaileetako bat izan zen, eta azkenean baztertuta geratu ziren katixima ofizial gisa. Bere lanaren emaitza, Madalena Matosok ilustratua, parrokia askotan erabiltzen diren eta Paulinas Editorak saltzen dituen hiru liburutan argitaratu zen: Onde Moras?, A Quem Iremos? eta Nascer de Novo.[4]
2003an Irakeko inbasioaren aurkako borrokan parte hartu zuen, Maria de Lourdes Pintasilgo edo Januário Torgal Ferreira apezpikuarekin batera, besteak beste.[3][4]
2014 eta 2015 artean, Moita Escutar a Cidade dinamikaren sei saioen sustatzaile eta antolatzaileetako bat izan zen. Dinamika horren helburua fededunak ez zirenei entzutea zen, eta zer espero zuten kristauengandik jakitea, Lisboako Patriarkatuak elizbarrutiko sinodoa bultzatzen zuen garai batean.[4]
Bere jarduera profesionalaren azken bi hamarkadak, Lisboako Escola Superior de Educação-n, irakasle eta hezitzaileen prestakuntzan eman zituen.[4][10]
2021eko martxoaren 30ean hil zen, 83 urte zituela, gaixotasun onkologiko batek jota.[3][6]