Etxauzko burdinola Baigorriko burdinola da, herritik hegoalderantz 1,5 kilometrotara dagoena.
XVII. mendeko erdialdetik 1785era artean martxan izan zen. Historian zehar, bere izena hainbat ortografia ezberdin izan ditu: Etchauz, Échaux, Echaux, Echaos, Echaus, Etchaus, Echeaux edo Etchaux. XVIII. mendean Baigorriko burdinola (frantsesez: forge de Baïgorry) zioen.
Historia
1640an Luis XIII.a Frantziakoak Biarnoko seneskala zen Etxauzko bizkondeari burdin-meatzeak ustiatzeko eta burdinola eraikitzeko eskubidea eman zion[1].
XVII. mendeko bukaeran, Luis XIV.a Frantziakoaren Gerra Idazkaria zen Barbézieux markesak labe garai bat eta bonbak eta jaurtigaiak egiteko galdategi eraiki zituen, Espainiarekin gerran zeudelako.
XVIII. mendeko erdialdean, Etxauzko burdinolak kanoiak egiteari ekin zion, bai erregearen itsas-armadarako bai armadore pribatuentzat. 1741eko agiri baten arabera, Etxauzko bizkondeak lau urtean Baionako armadoreei 1.200 kanoi saldu zituen. Zazpi Urteko Gerran (1756-1763) lan eskerga zuen eta itsas-armadaren artilleria-inspektorea bertakotu zen haraino operazioak jagoteko:
- 1767 eta 1768 artean: André Fougeroux de Secval (1739-1819), artilleria-tenientea;
- 1768ko urtarrila eta 1769ko azaroa artean: Bertrand, Antin de Saint-Péeko markesa (1741-1792), teniente-koronela.
Burdinola martxan izateko erregai-arazoak zituen, inguruko basoen ikatza premiazkoa zelako. Gertuko Bankako kobre-meatzeek ere XVIII. mendean arazo berak zituzten. Gainera erabiltzen zuten pago arruntak normalean ez ziren espezimen gazteek ordezkatuak. 1755ean metalurgia-establezimendu bien artean Kintoa banatu zuten. Bailaran egurra agortzeak ikatzaren eskasia ekarri zuen[2]. Gero eta urrunago joan behar izan zirenez, ziur asko 1768an armak fabrikatzeari utzi zuten.
Hala ere burdinola katalan txiki bat mantendu zuten 1785era arte, Etxauzko bizkondea hil zen urtera arte hain zuzen ere.
Ezezaguna da XVII. mendeko bigarren partean lehenengo burdinola nola funtzionatzen zen, ziurrenik Nafarroatik ekarritako burdin mea murrizten zuten zuzenean.
Labe Garaiak urtero lau hilabeteko bi kanpaina egiten zituen. Kanpaina bakoitzak 300 eta 400 arteko tona ikatz eta 500 burdin-mea tona kontsumitzen zituen. Langile kualifikatuak Périgorden batez ere kontratatzen zituzten: lau fundatzaile, hiru zamaketari, 5 moldatzaile eta 7 kubagile beharrezkoak ziren. Ikazkin, meatzariak eta zamaketari asko ere kontratatzen zuten eskualdean.
Mea gehienetan Baigorrin ere dagoen Ostelegiko meatzetik zekarren. Burdin espatikoa zen, manganesoko pittin bat zuen burdinazko karbonato edo sideritaz osatuta.
Etxauzko burdinolaren kanoiak ospetsuak ziren oso besteak baino arinagoak eta sendoagoak zirelako burdina gutxiago erabili arren. Itsas-armadak ezaugarri hauek asko maite zituen itsasontzi batean kanoi bat eztanda egitea hondamendia zelako. Burdinolatik Baionako portura eramaten zituzten. 6, 8, 10 eta 12 kalibreko kanoiak egiten zituzten.
Labe Garaia itxi ondoren, burdinola katalan bat erabili zuten, ziur asko nafar estilokoa, hau da, hauspoekin egina. Orduan geratzen ziren zazpi langileek gabi bat erabiltzen zuten.
Ondare industriala
XVIII. mendeko Labe Garaia Etxauzko burdinolatik geratzen den aztarna bakarra da. 1996ko urriaren 8an monumentu historiko izendatu zuten.[3]
Erreferentziak
- ↑ Charbonneau, H.. (1927). «La forge du vicomte d’Echaux au XVIII.e siècle» Bulletin de la Société des sciences, lettres, arts et études régionales de Bayonne (3-4): 251-257..
- ↑ Parent, Gilles; Machot, Pierre. (2002). Mines et métallurgie en vallée de Baïgorry. in: La vallée de Baïgorry. Baigorri, 107-148 or..
- ↑ Mérimée, Frantziako Kultura Ministerioa. Forge d'Etchaux. .
Ikus, gainera
Kanpo estekak
