Telesailak bi aldi edo aro izan ditu: lehena, aldi klasikoa, 1963tik 1989 arte BBC One katean aireratu zenekoa, eta bigarrena, aldi modernoa, 2005etik gaur egun arte kate berdinean aireratzen dena. Jada 1960ko hamarkadan Erresuma Batuan telesail mitikoa bihurtu zen, britainiar pop kulturaren ikur, eta gaur egun kultoko telesaila izaten jarraitzen du[3].
Who doktorea BBCk 1963tik aurrera emandako zientzia fikziozko telesail britainiarra da. Telesailak Denboraren Jaun baten abenturak kontatzen ditu, Doktorea izenez ezagutzen dena. Doktoreak unibertsoa esploratzen du TARDIS izeneko espazio-ontzi batean. Espazio-ontzia kanpoaldea britainiar polizia kabina urdin bat bezala agertzen da, 1963an, telesaila lehen aldiz aireratu zenean, Britainia Handian ohikoa zena. Hainbat lagunekin, doktorea etsaien aurka borrokatzen da; zibilizazioak salbatzeko lan egiten du, eta behar dutenei laguntzen die.
William Hartnellengandik hasita, hamahiru aktore desberdinek jokatu dute doktorearen papera; 2017an, Jodie Whittaker izan zen, ofizialki, telebistan rola jokatu zuen lehen emakumea. Aktore batetik besterako trantsizioa serieko bilbean idatzita dago birsortze kontzeptuaren haragitze berri batekin, Denboraren Jauna gorputz berri batean eraldatzen den tramankulu bat, egungoa oso kaltetua dagoenean normaltasunez sendatzeko. Aktore bakoitzaren antzezpena bakarra da, baina guztiek pertsonaia beraren bizitzako etapak irudikatzen dituzte, eta, elkarrekin, bizitza bakar bat osatzen dute narrazio bakar batekin. denbora-bidaien ezaugarriak esan nahi du doktorearen gorpuzki ezberdinak noizbehinka elkartzen direla.
Seriea kultura herrikoiaren zati handi bat da Britainia Handian eta beste leku batzuetan[4][5][6]; kultuko jarraitzaileak ditu. Telebista britainiarreko profesionalen belaunaldietan eragina izan du, eta horietako asko telesaila ikusten hazi ziren[7]. Telesailaren jarraitzaileek, batzuetan, Whovians esaten diete beren buruei. Seriea Guinness World Liburuan[8] agertzen da zientzia-fikziozko telesail luzeena bezala, baita garai guztietako zientzia-fikziozko serierik arrakastatsuena ere, bere emisio orokorreko kalifikazioetan, DVD eta liburuen salmentetan eta iTunesen trafikoan oinarrituta[9].
Telesailak 1963tik 1989ra iraun zuen. 1996an, ekoizpen arrunta berpizteko saiakera bat izan zen, Doctor Who izeneko telebista-filmaren tankerako atzeko ateko pilotuarekin. Telesaila 2005ean berrabiarazi zen, eta, geroztik, BBC Galesek ekoitzi du Cardiffen. Doctor Who ere produktu ugari sortu ditu, besteak beste komikiak, filmak, eleberriak, audio dramak, eta Torchwood telesaila (2006-2011), The Sarah Jane Adventures (2007-2011), K9 (2009-2010), eta Class (2016). Herri kulturan, parodia eta erreferentzia asko jasan ditu.
Historia
Sorrera eta aro zaharra (1963-1989)
1963koazaroaren 23an argitaratu zen lehenengo atala. Hasiera hartan asteroko maiztasuna zuen eta 25 minutu irauten zituen atal bakoitzak. Hezkuntzara bideraturiko familia programa izatea zuen helburu, historiako momentu garrantzitsuak eta zientziaren aurkikuntzak zabaltzeko modu bat. Lehenengo denboraldi hartan dalek izaki gaiztoak agertu ziren eta arrakasta handia izan zutenez BBC kateak merchandising zabala egin zuen daleketan oinarrituta.
Hiru denboraldiren ondoren William Hartnell aktorearen osasuna gaiztotu egin zenez aktore berriak hartu zuen doktorearen papera, Patrick Troughtonek[10]. Hurrengo etorri ziren doktoreek 3-4 denboraldi osatu zituzten. Iraupen luzeena izan zuena Tom Baker izan zen, 1974 eta 1981 artean izan baitzen doktorea[11]. 1989an zazpigarren doktorearekin amaitu zen telesaila[12]. BBC katea saiatu zen telesaila berriz ateratzen eta 1996an telefilme bat egin zen eta arrakasta handia izan zuen, baina ez zen nahikoa izan telesailari berriz ekiteko[13].
Bestetik aipatu behar da 1967 ta 1978 artean BBC-ren biltegietan pilaturiko bideozintek toki handia okupatzen zutela eta hainbat suntsitu egin zituen kateak espazioa eskuratzeko. Doctor Who-ren 253 atal grabatu ziren lehen sei urtetan eta haietatik 97 galdu dira[14], gehiena 3., 4. eta 5. denboralditakoak. Atal horietako batzuk berreskuratu ahal izan dira ikusleek eginak zituzten grabaketei esker.
Aro berria (2005- )
2005ean aro berriari ekin zitzaion Christopher Eccleston aktorearekin[13]. Lehenengo kapituluaren izena "Rose" izan zen eta horrek erakusten du Rose Tyler (Billie Piper) doktorearen bidaia-lagunak aurrez ez bezalako pisua izango zuela Doctor Who-n[15]. Eguberrietako atal bereziak eman zion amaiera denboraldiari, aro berrian beti errepikatu den kontua da[16]. Hurrengo doktorea David Tennant aktoreak gorpuztu zuen eta arrakasta handia izan zuen, izan ere hamalaugarren doktorea ere bera izan baitzen, sorpresaz. Hasieran Billie Piperrek jarraitu zuen laguntzaile eta ondoren Catherine Tate. Tatek 14. doktorearen aldia ere errepikatu zuen Tennantekin.
Matt Smith eta Karen Gillan bikoteak oso ondo funtzionatu zuen, biek ala biek izaera indartsuak eman zizkieten pertsonaiei. Hauekin batera Arthur Darvill eta Alex Kingston ere aritu ziren. Gillanek telesaila utzi ondoren Jenna Coleman laguntzailea iritsi zen. Honek bi doktorekin egin zuen lan, Matt Smith eta Peter Capaldirekin. 2018an Jodie Whittaker aktoreak bete zuen doktorearen papera, lehenengoz doktorea emakumezkoa izan zen. Horrek izaera berezia eman zion doktoreari eta laguntzaileekin 2023an Ncuti Gatwa izango da hamabosgarren doktorea.
Doctor Who-ren spin-off gisa beste bi telesail sortu ziren, Torchwood[17] (2006tik aurrera) eta The Sarah Jane Adventures[18] (2007tik aurrera). Antzezlanak, audio-liburuak eta bestelako formatuetan ere egin izan dira lanak Doctor Who-rekin eta haren spin-offekin.
Argumentua
Oharra:Atal honek istorio osoa edo amaiera argitzen du.
Inork ez daki doktorearen benetako izena, telesaila horregatik deitzen da Doctor Who ("Nor?" doktorea).
Doktorea jatorriz Gallifrey planetakoa den estralurtar bat da, gizaki itxura hartu eta denboran nahiz espazioan atzera-aurrera abentura ugarietan zehar bidaiatzen duena. Horretarako TARDIS (Time And Relative Dimensions In Space, "Denbora eta Erlatibitate Dimentsioak Espazioan") izeneko aparatua lapurtu eta bere planetatik ihes egin zuen. TARDISak kamuflatzeko inguruko objeturen baten itxura hartzen du eta Lurrera iritsi zenean izorratu egin zitzaion aldatzeko gaitasun hori eta britainiar polizia kabina urdin baten itxurarekin gelditu zen betirako.
Doktorea gizaki bitxi eta bihurria da. Tarteka eraldatu egiten da eta itxura eta izaera berria hartzen ditu. 2024 artean hamabost eraberritze izan ditu. Telesaila abiatu zenean 750 urtetako adina zuen eta aro berriaren hasieran 900 urte baino gehiago zituen jadanik. Atal batzuetan doktorearen itxura desberdinak elkartu izan dira, eta adin desberdina duen doktore bera ere bai.
Doktoreak bidaia-lagunak izaten ditu, lurtarrak gehienetan, eta telesailaren aro berrian lagun hauek pisu handia dute istorioan[19].
Telesaileko atalak toki eta garai desberdinetan girotzen dira, denboran eta espazioan bidaiatzen baitu. Antzinako Egipton, Ponpeian, ShakespearerenLondresen, Viktoria erreginaren garaian, gaur egun edo etorkizuneko 5000. urtean edo 3 mila milioigarren urtean egon izan da, eta espazioari dagokionez Lur planetaren azalean, nukleoan, ilargian, fikziozko planetatan, espazio ontzietan edo unibertso paralelotan ere koka daiteke istorioa.
Telesailaren iraupen handia dela eta, Doktorea eraldatu edo berriztu egiten da eta itxura eta izaera aldatu egiten ditu. Doktorearen pertsonaia aktore ugarik antzeztu izan dute[20].
1963an hasi zenetik doktoreak bidaia-lagunak. Lagun honen rola doktorearen moralari eragitea da. Aro berrian bidaia-lagunek zeregin handiagoa izan dute eta inoiz doktorea bera bezain ezagunak ere bihurtu dira gerora.
Telesailean agertu diren etsaien zerrenda oso luzea da. Batzuk ibilbide luzea izan dute, ia denboraldi guztietan agertzeraino, eta dagoeneko ikonikoak bihurtu dira.
Dalek: Lehenengo denboralditik aurrera agertu izan dira. Davrosek sorturiko estralurtar arraza mutantea da, robot edo makina itxurakoa. Dalekak oso bortitzak dira eta erasora doazenean ex-ter-mi-na-te ("suntsitu") esan ohi dute behin eta berriz.
Cyberman: Lurraren antzeko planeta bateko gizakiak dira, cyborg izatera eboluzionatu dutenak. 2. denboraldian agertu ziren lehenengoz.
Auton: Erakuslehioetako plastikozko maniki bizidunak dira. Lurraz jabetu nahi dute eta horretarako gizaki guztiak suntsitzen saiatuko dira.
The Master: Doktorea bezala, hau ere denboraren jauna da. Doktorearen antagonista da.
Sontaran: Gizaki itxurako gerlari arraza da eta gizarte oso militarizatua dute.
Siluriarrak: Homo reptilia izen zientifikoa ematen zaie eta giza itxura duten narrastiak dira. Gizakiak baino lehenago bizi izan ziren Lurrean eta lurbarnean hibernatzen ari dira. Batzuk militarrak dira eta doktorearen aurka borrokatzen dute, baina badaude zientzilariak eta bestelakoak ere eta horiek ez ditu etsaitzat hartzen.
Zygon: Giza itxurako izaki bitxia da, itxura aldatzeko eta beste edozein izakiren antza hartzeko gaitasuna duena, orijinala bikoiztuz. Ia ezinezkoa da jatorrizko gizakia eta zygon itxuraldatua bereiztea.
2005etik aurrera etsai berriak agertu dira:
Ood: Telepatia gaitasunak dituen eta olagarro antzeko burua duen izakia da. Ood guztiek izaki bakarra balira gisa jokatzen dute.
Judoon: Polizia galaktikoak dira. Errinozero burua dute eta indartsuak dira baina ez oso inteligenteak.
Aingeru negartiak: Aingeruen harrizko eskulturak dirudite, negarrez daude. Zuzen begiratzen ez bazaie hurbildu egiten dira eta harrapatu ezkero denboran atzera bidaltzen dute, jauzi horrek sorturiko energia xurgatzeko.
Isiltasuna: Gizaki itxurako izaki honek mundua kontrolatzea du helburu. Beraien existentzia sekretu bat da, jendeak berehala ahazten baitu haiek ikusi izana.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(cropped).jpg)
.jpg)
