Axtrokiko ontziak

Axtrokiko ontziak
Irudi gehiago
Jatorria
Aurkikuntza lekua	Axtroki eta Eskoriatza
Aurkikuntza data	1972ko abuztuaren 17a
Ezaugarriak
Materiala(k)	urrea
Pisua	325 gramo
Deskribapena
Honen parte da	Brontze Aroko urrezko kapeluen urregintza estiloa
Kokapena
Lekua	Espainiako Arkeologia Museo Nazionala
Bilduma	Espainiako Arkeologia Museo Nazionala
Inbentarioa	1973-77-1
Koordenatuak	43°00′33″N 2°31′06″W

Kaskoetako baten kanpoaldea gertutik ikusia. Ondo bereizten dira zirkuluak (balizko ilargiak edo eguzkiak) eta hegaztiak izan daitezkeen SS formak.

Axtrokiko ontziak edo Axtrokiko katiluak, Eskoriatzako Bolibar auzoko Axtroki inguruan aurkitutako Brontze Aroaren amaiera aldean ontzi forma duten urrezko bi objektu dira.^[1]

Aurkikuntza

1972ko abuztuaren 17an aurkitu zituztn Eskoriatzako Bolibar elizateko Axtroki izeneko harkaitzean lur-jausi baten ondoren. Lur-jausian urrezko bi ontzi geratu ziren agerian bien artean, bata bestearen barruan sartua zeudela, eta Teodoro Martinez Ansorena langileak topatu zituen. Langileen artean, Bolibarko parroko Cruz Abarrategirena jo, eta hari eman zizkioten. Abarrategik, jakinik Irungo Xantalen baselizan indusketa arkeologikoetan ari zirela sasoi hartan, bertara joan zen ontziekin, hauek egunkari paperean eta zapata kaxan bilduta. Han Irunen zeuden Ignacio Barandiaran, Jaime Rodríguez Salís eta Fermin Leizaola izan ziren aurkikuntza balioa eta garrantzia baieztatu zuten ikerlariak^[2].

Barandiaranek Donostiako San Telmo museoan utzi zituen piezak depositoan. Handik gutxira, ordea, nolabait Madrilgo Museo Arkeologiko Nazionalera eraman zituzten^[3], eta harrezkero errebindikazioa da piezak Euskal Herrira ekartzekoa: Eskoriatzako Udalak akordioa egin zuen 2016an, berreskuratze prozesuari ekiteko eskatuz Eusko Jaurlaritzari^[4].

Kopiak daude ikusgai Donostiako San Telmo museoan eta Eskoriatzako Ibarraundi museoan.

Ezaugarriak eta ikonografia

Zaragozako Unibertsitateko ikerlaria den Maria Teresa Andrés Ruperezek objektu hauen ikonografiaren azterketa egin zuen, beste antzeko objektuen ikerketetan eta ezaugarrietan oinarrituta. Funtzioari dagokionez, badirudi kapelak izan zirela eta ez edalontziak, eta ikonografiak aditzera ematen du zeregin erlijiosoetarako erabili zirela. Irudi geometriko hauek ditu: zirkuluak, ilgorak eta S-ak. Irudi sinple horiek eguzkiak, izarrak, ilargiak eta beltxargen abstrakzioak izango lirateke, eta egutegi bat osatzen dute.

• Materiala: Urrea
• Pisua: bien artean, 325 gramo^[3].
• Teknika: Mailukaketa, bozelketa

Antzekoak Europan zehar

Uste denez, ontzi hauek zeremonia erlijioso edo erritualetan erabiltzen ziren, Europa erdialdean eta Europa Atlantikoan aurkitutako Brontze Aroko beste ontzi batzuen antzeko estilokoak direlarik.^[5] Hauen antzeko ezaugarriak dituzte, adibidez, Terheideko urrezko katiluak, Eberswaldeko urrezko altxorreko katiluak eta Leiroko kaskoa.^{[6] [7]} Forma aldetik desberdinak baina antzeko dekorazioa dute "urrezko kapelak edo xisterak".^{[8] [9]}

Iruditegia

Aurreko guzti horietan badaude eguzki-eraztunak bezalako formak, Axtrokin bezala, eta egutegi zikloekin loturak proposatu izan dira beren sinbolismoan.

• 
  Axtrokiko ontzia.
• 
  Eberswaldeko altxorreko ontzi bat (Alemania).
• 
  Terheideko ontzia (Frisia).
• 
  Leiroko kaskoa (Galizia).
• 
  Borgbjergeko altxorra, detailea (Danimarka).
• 
  Midskoveko altxorra (Danimarka).
• 
  Comerford koroa, 1832an marraztua, gaur egun galdua (Irlanda)
• 
  Marne departamentuan Villeneuve-Saint-Vistreko ontziak aurkitu. Musée des antiquités nationales, Saint-Germain-en-Laye.
• 
  Krottorfeko urrezko katilua

Kapelu, kono edo xisteren forma oso desberdina da...

• 
  Avantongo konoa, Frantzia.
• 
  Berlingo urrezko kapelua.
• 
  Ezelsdorfeko urrezko kapelua.
• 
  Schifferstadt-ekoa.

Baina detaileetan lotura argi dago:

• 
  Axtrokikoa gertutik, eguzki-eraztunak eta beste.
• 
  Avanton.
• 
  Berlingoa.
• 
  Ezelsdorf.
• 
  Schifferstadt.

Euren apaindura eta kronologiagatik Alacanteko Villenako Altxorreko ontziekin alderatuak izan dira ere bai.^[10] Garai, forma eta tekinkagatik, Altstettengo urrezko ontzia ere lotu izan da, baina apainketa desberdina du.

• 
  Villenako altxorreko hiru ontzi.
• 
  Altstettengo urrezko katilua.

Mapa

Aurkikuntza hauek mapan kokatuz gero, eragin eta truke kultural zehatz hauen hedapen handia ikusten da, Mendebaldeko Europan zehar.

Axtrokikoak eta bere kideak ageri dira mapa honetan. Biribil batez irudikatu dira ontzi forma duten obkejtuak aurkitu ziren lekuak, ikono pikuduna erabili da kono-kapeluak aurkitu ziren lekuak irudikatzeko, eta kasko/koroa formako duten objeketuak aurkitu ziren lekuak hiruki batez adierazita daude. Antzeko sinbolo-multzoa dutenak ( eguzki-eraztunak, borobil sinpleak, egutegiarekin lotura izan dezaketen beste ikono batzuk) kolore horiz markatuta daude. Beste apaindura mota batzuk dituzten objektuak kolore moreaz markatu dira.

Erreferentziak

1. (Gaztelaniaz) Andrés Rupérez, María Teresa. (2007-2008). «Semblanza cosmográfica de los «cuencos» de Axtroki» Veleia (24-25).
2. Aranzadi. «Axtrokiko Ontzien errepliken erakusketa bere 50. urteurrenean» Aranzadi (Noiz kontsultatua: 2022-11-20).
3. ↑ Trebiño, Imanol. (2008). Axtrokiko katiluak. Eibartarrak posta-zerrenda (Noiz kontsultatua: 2020-07-21).
4. «Axtrokiko ontziak berreskuratzeko eskaera» Eskoriatza 2016-01-25 (Noiz kontsultatua: 2020-07-21).
5. (Gaztelaniaz) Almagro Gorbea, Martín. (1974). «Orfebrería del Bronce Final en la Península Ibérica. El tesoro de Abía de la Obispalía, la orfebrería tipo Villena y los cuencos de Axtroki» Trabajos de Prehistoria 31 (1): 39–100. ISSN 0082-5638..
6. Casco de Leiro: https://es.wikipedia.org/wiki/Casco_de_Leiro
7. (Gaztelaniaz) https://www.labrujulaverde.com/acerca-de. (2016-12-13). «El Casco de Leiro, un objeto de la Edad del Bronce hallado en Galicia de función desconocida» La Brújula Verde (Noiz kontsultatua: 2020-06-23).
8. «The Comerford Crown, a Bronze Age gold 'hat' from Tipperary | Irish Archaeology» irisharchaeology.ie (Noiz kontsultatua: 2020-06-23).
9. Hemen ere ikus daiteke: https://en.wikipedia.org/wiki/Golden_hat
10. «Museo Arqueológico» www.museovillena.com (Noiz kontsultatua: 2020-06-24).

Kanpo estekak

• (Gaztelaniaz) "La peñas de Axtroki de Eskoriatza, el cofre pétreo que ocultaba los cuencos de oro". Sitios históricos. 2016-04-15. https://sitioshistoricos.com/pena-de-axtroki-el-cofre-petreo-que-ocultaba-los-cuencos-de-oro/ [ikusia: 2020-06-23]
  • Datuak: Q428188
  • Multimedia: Cuencos de Axtroki / Q428188