Monopolo (ludo)

Monopolo
germanlingva Monopolo-tabulo meze de ludo
tabulludo • economic simulation board game
Aŭtoro	Charles Darrow
Eldonisto	Hasbro
Strategio	jes
Hazardo	jes
Necesaj kapabloj	ne
Eldondato	1935
Partoj @ Chance and Community Chest cards • Community Chest ^vd

Monopolo (ang. Monopoly) estas tabulludo, patentita en 1935 de senlabora usona inĝeniero Charles Darrow [ĉarlz DAroŭ]. Ĝi estas eldonita en ĉirkaŭ 26 lingvoj (2005), sed ne en Esperanto. Laŭ la firmao Hasbro, la nuntempa eldonisto, Monopolo estas la plej populara tabuloludo de la mondo. Multaj temaj eldonoj estas vendata, inkluzivante eldonoj bazataj pri La Mastro de l' Ringoj, Star Trek ("Stela Vojaĝo") kaj La mirinda sorĉisto de Oz. Oni taksas ke pli ol 500 milionoj da homoj jam ludis tiun ludon.

Le celo de la ludo estas akiri diversajn propraĵojn, uzante ludomonon, enkasigi lupagojn de la aliaj ludantoj, kaj fine bankrotigi ĉiujn. La ludo prenas sian nomon de le ekonomia nocio monopolo, la dominado de la merkato fare de ununura vendisto. Oni ludas Monopolon per ĵetkuboj, pro tio la hazardo estas granda parto de la ludo, kvankam ankaŭ iom da lerteco estas bezonata.

Historio

Charles DARROW ekfaris la pecojn de la Monopolo-ludo permane kun la helpo de sia unua filo, William Darrow, kaj sia edzino. Charles desegnis la tabulon per inĝenierarta plumo sur cirklaj pecoj de vakstolo. Tiam, lia filo kaj edzino kolorigis la tabulon, kaj faris la ludokartojn. Kiam la postulo pri la ludo plikreskis, Darrow kontaktis presfirmaon, kiu presis la desegnojn de la bieno-fakoj sur kvadrataj karton-pecoj.

Monopolo estis unue vaste vendita de la firmao Parker Brothers (Fratoj Parker) je 5-a de novembro 1935, kun internacia presrajto donita al Waddington Games en Unuiĝinta Reĝlando (ambaŭ nuntempe estas sekcioj de Hasbro). La versio de Waddington kun Londonaj lokoj estis ekproduktita en jaro 1936.

Kvankam Monopolo estis patentita de Darrow antaŭ vendi la rajtojn al Parker Brothers en 1935, similaj ludoj estis farataj antaŭe, inkluzivante permane faratajn ludojn adaptitajn al la hejmloko de la ludantoj. Eble la plej fama ekzemplo estas tre simila ludo de Lizzie Magie, kiu patentis sian version en 1904 sub la nomo "The Landlord's Game" ('La ludo de la domproprietanto'). Ŝi sekvis la politikan kaj ekonomikan movadon Georgismo, kaj faris la ludon por montri, kiel luprezoj riĉigas bien-proprulojn kaj malriĉigas luantojn. Ŝi kredis, ke la ideoj de georgismo estas pli facile komprenebla en konkreta formo de ludo.

Kvankam la ludo de Magie estis patentita, firmao ne tenis ĝin ĝis 1910, kiam usona firmao Economic Game Company en Novjorko eldonis ĝin. En Britio ĝi estis eldonita en 1913 de Newbie Game Company de Londono kun la titolo Br'er Fox an' Br'er Rabbit (Frato Vulpo kaj Frato Kuniklo). Malgraŭ la titolŝanĝo, ĝi estis rekoneble la sama ludo.

Aparte de komercaj versioj, la ludo disvastiĝis perbuŝe, kaj estis ludita en variaj manfaritaj versioj tra multaj jaroj de Kvakeroj, Georgistoj, studentoj kaj aliaj. Tiel la ludo disvastiĝis, ĝiaj reguloj ŝanĝiĝetis; plej notinde, multaj reguloj pri imposto estis kunigitaj al unu bieno-imposto, kaj la mallongigita ludo iĝis konata kiel "Aukcia Monopolo". Ĉi tiuj versioj havis ofte strato-nomojn de la lokoj, kie la ludantoj loĝis. Dum la malfruaj 1920-aj jaroj, ĝi estas konata kiel "Monopolo" kaj ludata tre simile kiel hodiaŭ. Unu versio de la ludo, ofte ludata ĉirkaŭ Filadelfio, havis strato-nomojn el Atlantic City. Ĉi tiu versio estis instruita al Charles DARROW, kiu poste vendis ĝin kiel sian propran inventaĵon al Parker Brothers. Parker Brothers poste pagis MAGIE, kaj aliajn kun kopirajtitaj komercaj variantoj de la ludo, por havi solan proprietecon de la ludo, kaj proklamis Darrow kiel la solan inventiston.

Post jardekoj, Parker Brothers provis halti publikigon de ludo nomata "Anti-Monopoly" (mal-monopolo), verkita de Ralph Ansbach. La fabrikmarka proceso leviĝis al la Usona Suverena Kortumo en 1983, kaj la Kortumo decidis favore al Ansbach, ĉar Darrow simple kopiis ekzistintan ludon, kiu estis konata kiel "Monopolo" antaŭe.

Reguloj de ludo

La tabulo de la ludo

La ludantoj klopodas akiri nemoveblaĵojn kaj bankrotigi la aliajn ludantojn.

Ĉiu ludanto komencas la ludon kun 1.500 ludodolaroj (aŭ la nacia egalvaloro, vidu malsupren). La ludantoj ĵetas du ĵetkubojn kaj movas sian ludopecon tiom da fakoj ĉirkaŭ la tabulo. Ĉiu fako enhavas propraĵon kun prezo aŭ specialan eventon. Se ludanto finas sian movon en fako kaj la nemoveblaĵo ne estas jam propraĵo de aliulo, tiam la ludanto povas aĉeti ĝin kontraŭ la prezo en la fako. Li pagas la monon al la "banko". Se li ne aĉetas ĝin, la nemoveblaĵo estas aŭkciigita al ĉiuj ludantoj. Ludantoj povas interŝanĝi aŭ aĉeti propraĵojn inter si. Se ludanto iam havas ĉiujn propraĵojn de la sama koloro, li povas aĉeti aŭ kvar domojn aŭ unu hotelojn por ĉiu el tiuj parceloj.

Kiam ludanto trapasas "Go / Ek!", la banko pagas $ 200 al li, sed ĉiuj impostoj, kaj monpunoj estas pagenda al la banko. Se ludanto finas sian movon sur "Chance / Hazardo" aŭ "Community Chest / Komunuma Kesto", li prenas karton el la konvena pako, kaj sekvas ties instrukciojn.

Se ludanto kiu finas la movon sur parcelo de aliulo, devas pagi luprezon al li. Fini movon sur parcelo kun domoj aŭ hoteloj povas esti tre multekosta.

La ludantoj daŭrigas tiel ĝis ĉiu ludanto bankrotos krom unu. La fina ludanto kun mono gajnas la ludon.

La tabulo

Norma (Usona Eldono) Monopolo-ludtabela aranĝo

GO ⇒ EK! ⇒		Mediterranean Avenue ($ 60)	Community Chest Komunuma Kesto	Baltic Avenue ($ 60)	Income Tax (Pay 10% or $ 200) Enspezimposto (pagu aŭ 10% aŭ $ 200)	Reading Railroad ($ 200) Fervojo de Reading	Oriental Avenue ($100)	Chance Hazardo	Vermont Avenue ($ 100)	Connecticut Avenue ($ 120)	Jail Malliberejo
Boardwalk ($ 400) La marborda marŝvojo		Monopoly ~ Monopolo										St. Charles Place ($ 140) Placo de Sankta Karlo
Luxury Tax Pay $ 75 Luksimposto pagu $ 75											Electric Company ($ 150) Elektra Kompanio
Park Place ($ 350)												States Avenue ($ 140)
Chance Hazardo												Virginia Avenue ($ 160)
Short Line ($ 200) Mallonga Linio (fervojo)											Pennsylvania Railroad ($ 200) Pensilvanio fervojo
Pennsylvania Avenue ($ 320) Avenuo de Pensilvanio												St. James Place ($ 180)
Community Chest Komunuma Kesto											Community Chest Komunuma Kesto
North Carolina Avenue ($ 300) Avenuo de Norda Karolino												Tennessee Avenue ($ 180) Avenuo de Tenesio
Pacific Avenue ($ 300)												New York Avenue ($ 200) Avenuo de Nov-Jorkio
Go To Jail Iru al Malliberejo			Water Works ($ 150) Akvoserva Kompanio			B&O Railroad ($ 200) B k. O Fervojo			Chance Hazardo		Free Parking Senpaga parkejo
		Marvin Gardens ($ 280) Marvin-Ĝardenoj		Ventnor Avenue ($ 260)	Atlantic Avenue ($ 260)		Illinois Avenue ($ 240) Avenuo de Ilinojo	Indiana Avenue ($ 220) Avenuo de Indiano		Kentucky Avenue ($ 220) Avenuo de Kentukio

Naciaj variecoj

La valuto kaj la nomoj de la bienoj varias laŭ lando. Jen listo de iuj el la plej oftaj versioj. La plej malmultekostaj propraĵoj estas kolorigitaj purpuraj en Usono kaj Germanio, sed brunaj alie.

Nomoj de bienoj

Usono (Atlantic City)	Britio (Londono)	Germanio	Hispanio (Madrido)	Aŭstralio
Speciala fakoj
Go - $200	Go - £200	Los - 200 €	Salida - 20.000 Pesetas	Go - $200
Community Chest	Community Chest	Gemeinschaftsfeld	Caja De Comunidad	Community Chest
Income Tax	Income Tax	Einkommenssteuer	Impuesto Sobre El Capital	Income Tax
Chance	Chance	Ereignisfeld	Suerte	Chance
Free Parking	Free Parking	Frei Parken	Parking Gratuito	Free Parking
Go To Jail	Go To Jail	Gehen Sie in das Gefängnis	Vaya A La Carcel	Go To Jail
Luxury Tax	Super Tax	Zusatzsteuer	Impuesto De Lujo	Sales Tax
Fervojoj
Reading Railroad	Kings Cross station	Südbahnhof	De Goya	Perth Station
Pennsylvania Railroad	Marylebone station	Westbahnhof	Las Delicias	Adelaide Station
B&O Railroad	Fenchurch Street station	Nordbahnhof	Mediodía	Flinders Street Station
Short Line Railroad	Liverpool Street station	Hauptbahnof	Norte	Sydney Station
Publikaj servoj
Electric Company	Electric Company	Elektrizitätswerk	Compañía De Electricidad	Australia Post
Water Works	Water Works	Wasserwerk	Compañía De Aguas	Telecom Australia
Purpura	Bruna
Mediterranian Avenue	Old Kent Road	Badstraße	Ronda de Valencia	Todd Street
Baltic Avenue	Whitechapel Road	Turmstraße	Plaza Lavapiés	Smith Street
Helbluaj bienoj
Oriental Avenue	The Angel Islington	Chausseestraße	Glorieta Cuatro Caminos	Salamanca Place
Vermont Avenue	Euston Road	Elisenstraße	Avenida Reina Victoria	Davey Street
Connecticut Avenue	Pentonville Road	Poststraße	Calle Bravo Murillo	Macquarie Street
Violkoloraj bienoj
St. Charles Place	Pall Mall	Seestraße	Glorieta De Bilbao	William Street
States Avenue	Whitehall	Hafenstraße	Calle Alberto Aguilera	Barrack Street
Virginia Avenue	Northumberland Avenue	Neue Straße	Calle Fuencarral	Hay Street
Oranĝkoloraj bienoj
St. James Place	Bow Street	Münchner Straße	Avenida Felipe II	North Terrace
Tennessee Avenue	Marlborough Street	Wiener Straße	Calle Velázquez	Victoria Square
New York Avenue	Vine Street	Berliner Straße	Calle Serrano	Rundle Mall
Ruĝaj bienoj
Kentucky Avenue	The Strand	Theaterstraße	Avenida de América	Stanley Street
Indiana Avenue	Fleet Street	Museumstraße	Calle María De Molina	Petries Bight
Illinois Avenue	Trafalgar Square	Opernplatz	Calle Cea Bermúdez	Wickham Terrace
Flavaj bienoj
Atlantic Avenue	Leicester Square	Lessingstraße	Avenida De Los Reyes Católicos	Collins Street
Ventnor Avenue	Coventry Street	Schillerstraße	Calle Bailen	Elizabeth Street
Marvin Gardens	Piccadilly	Goethestraße	Plaza De Espana	Bourke Street
Verdaj bienoj
Pacific Avenue	Regent Street	Rathausplatz	Puerta del Sol	Castlereagh Street
North Carolina Avenue	Oxford Street	Hauptstraße	Calle Alcalá	George Street
Pennsylvania Avenue	Bond Street	Bahnhofstraße	Gran Vía	Pitt Street
Bluaj bienoj
Park Place	Park Lane	Parkstraße	Paseo De La Castellana	Flinders Way
Boardwalk	Mayfair	Schlossallee	Paseo del Prado	Kings Avenue

Alternativa monopola ludo

Bela ekzemplo de alternativa tabulludo estas nova versio de la tabulludo Monopoly: "The Dispossessed Monopolist" (La senposeda monopolisto) dediĉita al la fenomeno de absoluta varigado. Ĝi celas kreskigi la konscion pri la fakto, ke paŝon post paŝo ĉiu homa rimedo fariĝas komerca, devas esti pagata kaj tial faras de ni modernajn sklavojn. La ludo komencas kie Monopolo finiĝas kutime: monopolisto posedas ĉion, okupas kaj varigadas rimedojn kiel akvo, privateco, milito, rifuĝintoj, amo, sekretoj, produktiveco, postvivado, justeco ktp.^[1]

Referencoj

1. (angla) The dispossessed monopolist Arkivigite je 2018-05-21 per la retarkivo Wayback Machine, a boardgame by Janna Uhlrich, Motel Spatie.

Eksteraj ligiloj

• Oficiala retejo de la ludo (angle) Arkivigite je 2004-08-27 per la retarkivo Wayback Machine
• Provo por esperanta versio de l'Monopolo