Jerzy Fornal en "Einstein - konfeso el Ŝeolo" 1990
La unua teatra prezentado en Esperanto okazis la 27-an de septembro1896 en Smolensk, kie junaj esperantistoj ludis komedion „Unua brandfaristo“ de L. Tolstoj, tradukitan de A. Burenkov. Tio estis nur komenco primitiva.
Serioza prezentado de teatraĵoj en Esperanto komenciĝis en 1905, kiam dum la 1-a Universala Kongreso de Esperanto sep diversnaciaj amatoroj ludis „La edziĝo kontraŭvola“ de Molière. La ĉefa kaj preskaŭ unusola ebleco por prezenti teatraĵojn en Esperanto restis daŭre la Universalaj Kongresoj, kie ludis ofte ankaŭ profesiaj aktoroj diversspecajn teatraĵojn, kiujn la multnacia aŭskultantaro akceptis preskaŭ ĉiam kun granda entuziasmo. Provoj por organizi aktoraron, kiu ludus en diversaj landoj esperantlingvan programon, havis nur efemeran vivon. Sur la tereno de la perradia teatraĵo signas promesplenan iniciaton Trakt, la aktorgrupo ĉe Radio Brno.
Pro la propra specificeco de la esperantlingva komunumo la disvolvigo de teatro en Esperanto suferas pro manko de stabila grupigita loĝantaro kiu estus eltena por la produktado de kaj verkoj kaj ludado en Esperanto. Tio estas malavantaĝo kompare kun la abunda produktado en aliaj branĉoj de la literaturo kiaj poezio, romano, eseo ktp. Tiele ekde la komenco oni devis dependi de la agado dum kongresoj kaj similaj esperantaj aranĝoj. Ĉar kutime la publiko ripetas ĉeeston en tiaj eventoj, ne havas sencon la pluhavo de verkoj aŭ ludado dum sinsekvaj jaroj, kio limigas la montradon de tiaj spektakloj al nur kelkaj okazoj en regionaj oportunoj por ludado, eble ĝis kvar aŭ kvin fojojn por ĉiu muntaĵo. Tio malhelpas la ekonomian kaj energikonsuman klopodon
kaj bremsas la teatran disvolvigon. Tio ankaŭ influas sur la manko de profesieco kaj kontinueco en tiaj sferoj. Nur kaze de esperantlingvanoj kiuj krome kaj aparte disvolvigas sian profesion ekster la esperantaj medioj pere de gepatraj aŭ naciaj lingvoj, tiuj povas ofte profiti sian sperton kaj ankaŭ ofte siajn proprajn muntaĵojn por prezenti dignajn spektaklojn antaŭ la esperanta komunumo.
Ankaŭ en SAT-kongresoj oni prezentis foje gravajn teatraĵojn kiel dum la 77-a SAT-Kongreso 2004 okazinta en Bratislavo inter la 14-a kaj la 21-a de aŭgusto; tiuokaze oni prezentis la verkojn Kesto da venenaj serpentoj, ludita de la teatra grupo de ESO Bratislavo, kaj La rifuĝinto de Trevor Holton, ludita de SAT-anoj el Aŭstralio. Dum la 79-a SAT-Kongreso 2006 okazinta en Beogrado inter la 19a kaj la 26a de aŭgusto aktoris ĉefe Jerzy Fornal kiu ludis Brando kaj Trompo, de Emilija Lapenna, kaj Arlekeno, de Janusz Korĉak. Dum la 83-a SAT-Kongreso 2010 okazinta en Braŝovo, Rumanio, inter la 1-a kaj la 6-a de aŭgusto, oni prezentis La kalva kantistino, de Eŭgeno Ionesko, laŭ traduko de Georges Lagrange. Dum la 85-a SAT-Kongreso 2012 okazinta en Jalto, tiam Ukrainio, inter la 11-a kaj la 18-a de aŭgusto, oni prezentis diversajn mallongajn teatraĵojn de Anton Ĉeĥov fare de la loka teatra Esperanto grupo en la korto de la muzeo-domo de Ĉeĥov reĝisorite de Jefim Zajdman. Dum la 87-a SAT-Kongreso 2014 okazinta inter la 9-a de aŭgusto kaj 16-a de aŭgusto en Dinano, Francio, oni prezentis du teatraĵojn, nome la bretona legendo "La fabo" fare de Laurent Peuch kaj la vigla adaptaĵo de la vodvila teatroverko "Karakalo" de Dumanoir kaj Clairville zorge de la grupo "Kvak kaj Duono".
Dum UK 2022 en Montrealo la teatraĵo 1910 premieris. [1]
