Η ουδέτερη οπτική γωνία αυτού του λήμματος αμφισβητείται.Πιθανότατα παρουσιάζει κάποια γεγονότα ή απόψεις μονομερώς ή με δυσανάλογη ισορροπία σε σχέση με την αντίστοιχη βαρύτητά τους. Παρακαλούμε δείτε τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος.
Η Σταμνά είναι το μεγαλύτερο σε έκταση και σε πληθυσμό δημοτικό διαμέρισμα της Δημοτικής Ενότητας Αιτωλικού, του Καλλικρατικού Δήμου Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου. Αποτελείται από το κυρίως χωριό (Σταμνά), το οποίο βρίσκεται χτισμένο πάνω σε επίμηκες λόφο σε υψόμετρο περίπου 160 μ. και τους οικισμούς Κεφαλόβρυσος Σταμνάς (225 κάτοικοι) και Σταθμό Σταμνάς (31 κάτοικοι), μαζί με τους οποίους ο πληθυσμός της φτάνει τους 909 κατοίκους.[1]
Είναι ένα γνήσιο, ήσυχο, καταπράσινο και όμορφο χωριό που με το πέρασμα του χρόνου διατηρεί σε μεγάλο βαθμό αρκετά παραδοσιακά στοιχεία, στα κτίσματα, στα έθιμα και στις συνήθειες των κατοίκων.
Σταμνά περί του 1928
Διοικητικές μεταβολές
Αποτέλεσε έδρα του δήμου Ωλενείας (ΦΕΚ 19Α - 07/12/1835). Στη συνέχεια αποσπάται από το δήμο Ωλενείας και ορίζεται έδρα της κοινότητας Σταμνών (ΦΕΚ 261Α - 31/08/1912). Ακολούθως, έγινε δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Αιτωλικού (ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997) και σήμερα του Δήμου Ι.Π.Μεσολογγίου (ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010).[2]
ΦΕΚ 19Α - 07/12/1835
Τοποθεσία
Η Σταμνά (Τοπική Κοινότητα Σταμνάς – Δημοτική Ενότητα Αιτωλικού), ανήκει στον δήμο Ιεράς Πόλης Μεσολογγίου της Περιφερειακής Ενότητας Αιτωλοακαρνανίας που βρίσκεται στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε με το πρόγραμμα «Καλλικράτης». Έδρα του δήμου είναι το Μεσολόγγι και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Στερεάς Ελλάδας. Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο «Καποδίστριας», μέχρι το 2010, η Σταμνά ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Σταμνάς, του πρώην Δήμου Αιτωλικού του νομού Αιτωλίας και Ακαρνανίας.
Η Σταμνά έχει υψόμετρο περίπου 160 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, σε γεωγραφικό πλάτος 38,51476 και γεωγραφικό μήκος 21,28204. Βρίσκεται σε απόσταση 14 χιλ. από το Αιτωλικό και 25 χιλ. από το Μεσολόγγι. Από το χωριό διέρχεται η Ιόνια Οδός με τρία σημεία εισόδου και εξόδου, καθώς επίσης και η επαρχιακή οδός Μεσολογγίου-Αγρινίου μέσω Αγγελοκάστρου.
Ιστορικά στοιχεία
Λίγα λόγια για το χωριό
Ο πρώτος οικισμός εμφανίστηκε ήδη στα προεπαναστατικά χρόνια και είναι γνωστή η μάχη στην περιοχή με τους Τούρκους στα Ορλωφικά γεγονότα στα τέλη του 18ου αιώνα. Η ιστορία της περιοχής φτάνει μέχρι τα μυκηναϊκά χρόνια κι αυτό μαρτυρούν τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα της ανασκαφής που έγινε στη θέση Κεφαλόβρυσος Σταμνάς και Σταθμός Σταμνάς.
Το όνομα του χωριού οφείλεται είτε σε κάποιον τεχνίτη με το επώνυμο «Σταμνάς» [3], είτε στην ύπαρξη πολλών αρχαίων πήλινων αγγείων (στάμνες) που βρέθηκαν στην περιοχή (ετυμ: φρ. «η περιοχή του Σταμνά»).[4]
Είναι αγροτική περιοχή, στην οποία μέχρι πριν λίγα χρόνια κυριαρχούσε η καλλιέργεια του καπνού (κύρια ποικιλία τα Μυρωδάτα), ενώ σήμερα στην συνολική περιφέρεια των 40 χιλ. στρεμμάτων περίπου του χωριού, το βασικό προϊόν που συναντάμε είναι η ελιά Καλαμών και δευτερευόντως το τριφύλλι, το καλαμπόκι τα σιτηρά, κ.λ.π.
Το κτήριο του Δημοτικού Σχολείου είναι χτισμένο το 1905, ενώ υπάρχει και Δανειστική Βιβλιοθήκη η οποία ιδρύθηκε και λειτουργεί από το 1976 στο κτήριο της Κοινότητας.
Από το χωριό διέρχεται η παλιά σιδηροδρομική γραμμή Κρυονέρι-Αγρίνιο, η οποία έπαψε να λειτουργεί το 1970.
Το σαμποτάζ της Σταμνάς (9/4/1944)
Στις 9 Απριλίου 1944, ομάδα 100 ανταρτών του ΕΛΑΣ που δρούσαν στην περιοχή του Ξηρομέρου με διαταγή του Στέφανου Σαράφη και του Ανδρέα Τζίμα, διατάχθηκαν και πέτυχαν την ανατίναξη και τον εκτροχιασμό της αμαξοστοιχίας που κινούνταν από Κρυονέρι Μεσολογγίου προς Αγρίνιο και μετέφερε πολεμικό υλικό και καύσιμα, συνοδευμένη από Γερμανούς στρατιώτες. Το σαμποτάζ εκτελέστηκε στο τμήμα της σιδηροδρομικής γραμμής που βρίσκεται μεταξύ των χωριών Σταμνάς και Αγγελοκάστρου (θέση «25») με μεγάλες απώλειες για το γερμανικό στρατό κατοχής στη Δυτική Ελλάδα.
Ο συρμός είχε πέντε βαγόνια. Στο ένα υπήρχαν 600 δις δραχμές (κατοχικό πληθωριστικό χρήμα), τρία βαγόνια είχαν κηροζίνη για αεροπλάνα, ένα ήταν σκευοφόρος με πολίτες επιβάτες και 23 Γερμανούς στρατιώτες, το προσωπικό του τρένου ήταν Έλληνες. Ακολούθησε μάχη κατά την οποία τραυματίστηκε ο στρατιώτης του ΕΛΑΣ Στρατομήτρος, ο οποίος προσπάθησε να σταματήσει το τρένο κάνοντας σινιάλο και πυροβολήθηκε από Γερμανό στρατιώτη. Σκοτώθηκαν 18 Γερμανοί, 3 παραδόθηκαν, ένας Ιταλός μελανοχίτωνας φασίστας και ένας χωροφύλακας με το παρατσούκλι «Κατεργάρης» ο οποίος είχε κάψει τη Μακρυνεία. Η μάχη εξελίχθηκε σώμα με σώμα και διακρίθηκαν για τη γενναιότητά τους μεταξύ άλλων ο Πάνος Σπατούλας και ο Θεοφάνης Κουσαρίδας από τη Σταμνά. Το τρένο καταστράφηκε ολοσχερώς.[5]
Στη συνέχεια, οι Γερμανοί κατακτητές αντιδρούν με αντίποινα στο σαμποτάζ της αντίστασης. Τη Μεγάλη Παρασκευή 14 Απρίλη 1944 στο Αγρίνιο μαζί με τους ντόπιους συνεργάτες τους Ταγματασφαλίτες, εκτέλεσαν 117 πατριώτες από τις φυλακές της Αγίας Τριάδας, μεταξύ των οποίων και η μοναδική γυναίκα Κατίνα Χαντζάρα, καθώς και απαγχόνισαν τους Πάνο Σούλο, τον Χρήστο Σαλάκο και τον Αβραάμ Αναστασιάδη στην πλατεία Αγρινίου.[6]
Συγκεκριμένα, ο στρατιωτικός διοικητής των Γερμανικών μονάδων Ηπείρου, εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση, η οποία τοιχοκολλήθηκε στους δρόμους του Αγρινίου:
Ως αντίποινα των υπούλων τούτων πράξεων, αίτινες πλήττουν αφ’ ενός τον Γερμανικόν Στρατόν και αφ’ ετέρου τους ειρηνικούς κατοίκους, ελήφθησαν και εξετελέσθησαν τα κάτωθι μέτρα:
ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ
Διαφημίσεις και προειδοποίηση των αρχών κατοχής, Αγρίνιο, Ελλάδα, 14 Απριλίου 1944.
Την 9ην Απριλίου 1944 ο εκ Μεσολογγίου προς Αγρίνιο κατευθυνόμενος σιδηροδρομικός συρμός υπέστη βορείως της Σταμνάς επίθεσιν κομμουνιστικών συμμοριών και επυρπολήθη. Γερμανοί στρατιώτες και συνταξιδεύοντες Έλληνες πολίτες εφονεύθησαν ή ετραυματίσθηκαν, τραυματισμένοι Γερμανοί στρατιώται εφονεύθησαν ή απήχθησαν ανάνδρως. Ως αντίποινα των υπούλων τούτων πράξεων, αίτινες πλήττουν αφ΄ενός τον Γερμανικόν Στρατόν και αφ΄ετέρου τους ειρηνικούς κατοίκους ελήφθησαν και εξετελέσθησαν τα κάτωθι μέτρα.
1ον). Σήμερον 120 κομμουνισταί εκ χωρίων κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής και εκ Παναιτωλίου, οίτινες ως διεπιστώθη, έλαβον μέρος εμμέσως ή αμέσως εις την εν λόγω πράξιν, ετυφεκίσθησαν ή απαγχονίσθησαν εν Αγρινίω.
2ον) Εις Στάμναν και Παναιτώλιον, ωρισμένος αριθμός αικιών, εις τας οποίας είχαον διαμείνει συμμορίται ή ανευρέθησαν εν αυτοίς όπλα και πυρομαχικά, κατεστράφη.
3ον) Δέκα χωρία, εξ ών προήρχοντο οι λησταί, ή τα οποία κείνται κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής υπεχρεώθησαν εις την καταβολήν μεγάλης χρηματικής ποινής. Εις περίπτωσιν επαναλήψεως , όλα τα χωρία άτινα κείνται παρά την σιδηροδρομικήν γραμμήν, ως και εκείνα ων οι κάτοικοι λαμβάνουν μέρος εις αποπείρας, θα καταστραφούν και οι άνω των 16 ετών άρρενες κάτοικοι αυτών θα υποβληθούν εις αντίποινα.
14 Απριλίου 1944
Ο ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΗΠΕΙΡΟΥ
Αρχαιολογικά ευρήματα
Νεκροταφείο Πρωτογεωμετρικής-Γεωμετρικής Περιόδου
Νεκροταφείο Πρωτογεωμετρικής Περιόδου
Κατά την κατασκευή του νέου οδικού άξονα, «Παραϊόνια Οδός – Οδικές συνδέσεις σήραγγας Αγ. Ηλία» αποκαλύφθηκαν αρχαιότητες σε τρεις θέσεις που εντοπίζονται σε μικρή απόσταση η μία από την άλλη, κοντά στον σημερινό οικισμό Κεφαλόβρυσου Σταμνάς. Τα νέα στοιχεία που ήρθαν στο φως κατά την εκτέλεση του εν λόγω έργου μαρτυρούν ακόμη παλαιότερη κατοίκηση της περιοχής ήδη από τη Μεσοελλαδική περίοδο, αλλά και νέα στοιχεία για την κατοίκηση στην ύπαιθρο χώρα της Αιτωλίας κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.
Με την έναρξη των εργασιών αποκαλύφθηκε τμήμα αρχαίου νεκροταφείου πρωτογεωμετρικής και γεωμετρικής περιόδου που εντάσσεται στο γνωστό εκτεταμένο νεκροταφείο της περιόδου, μεγάλο τμήμα του οποίου έχει ερευνηθεί κατά το παρελθόν (το πρωτογεωμετρικό νεκροταφείο ήρθε στο φως στην περιοχή του Κεφαλόβρυσου της Σταμνάς Αιτωλοακαρνανίας κατά τη διάρκεια οικοδομικών εργασιών και την κατασκευή παράκαμψης του Αγρινίου την περίοδο 1998-2003). Το νέο τμήμα του αναπτύσσεται σε έκταση 4,8 στρεμμάτων και μέχρι στιγμής έχουν ερευνηθεί 103 τάφοι σε βάθος 1,50-2,50 μ. από τη σημερινή επιφάνεια του εδάφους, ενώ βρέθηκαν εξήντα έξι ταφικά πιθάρια τοποθετημένα οριζόντια στο έδαφος, καλής διατήρησης τα περισσότερα.
Τις ταφές συνόδευαν πήλινα αγγεία και σφονδύλια, χρυσά, χάλκινα και σιδερένια είδη ένδυσης και κόσμησης (περόνες, πόρπες, σφηκωτήρες, δαχτυλίδια, ψέλλια), χάλκινα και σιδερένια όπλα (ξίφη, αιχμές δοράτων, μαχαίρια). Τα περισσότερα αντικείμενα είναι εξαιρετικά καλής διατήρησης, κάτι που οφείλεται στη σύσταση του εδάφους της περιοχής.
Σε μικρή απόσταση προς νότια αποκαλύφθηκαν δύο αψιδωτά κτίρια, των οποίων η κεραμική από το εσωτερικό τους χρονολογείται στη Μεσοελλαδική περίοδο.
Τέλος, περί τα 500 μ. ανατολικότερα ερευνήθηκε αγροτικό συγκρότημα ελληνιστικών χρόνων. Το κτίριο περιελάμβανε τέσσερις τουλάχιστον χώρους και οι τοίχοι ήταν χτισμένοι από αργόλιθους της περιοχής.[7]
Εκκλησίες - ξωκλήσια και η ιστορία τους
Αγία Αγάθη
Το ξωκλήσι της Αγίας Αγάθης βρίσκεται στα δυτικά του Αρακύνθου απέναντι από το Αιτωλικό, σε απόσταση 6,5 χιλιομέτρων από την παραλία Σταμνάς. Είναι ένας ναΐσκος, χτισμένος γύρω στο 1840. Η εκκλησία χτίστηκε μετά την απελευθέρωση του έθνους από τον τουρκικό ζυγό. Λίγο ψηλότερα από το σημείο που βρίσκεται σήμερα ο ναός, υπήρχε το ερειπωμένο Βυζαντινό μοναστήρι «Ψηλή Παναγία». Πριν χτιστεί το ξωκλήσι, εκεί κατέφευγαν τα γυναικόπαιδα όταν το Αιτωλικό έπεφτε στα χέρια του Ιμπραήμ.[8]
Αγία Αγάθη Σταμνάς
Άγιος Αθανάσιος
Σε μια τοποθεσία με ιδιαίτερη φυσική ομορφιά που αξίζει κανείς να επισκεφθεί βρίσκεται το εξωκλήσι του Αγίου Αθανασίου, στα δυτικά του χωριού και παραπλεύρως στον ποταμό Αχελώο. Η κυρίως εκκλησία είναι μονόχωρη, στο εσωτερικό της δεσπόζει η Αγία Τράπεζα, η οποία είναι ημικυκλική, ενώ οι διάφοροι χώροι εντός του ιερού βήματος δημιουργούν μια κατανυκτική ατμόσφαιρα. Δυστυχώς, αναφορικά με την ιστορία του Αγίου Αθανασίου δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες. Ωστόσο, έχει βρεθεί μια πέτρινη επιγραφή, στην οποία αναγράφεται η χρονολογία «1891 23 Μαρτίου» και κάποια δυσανάγνωστα ονόματα, καθώς επίσης και μια εικόνα της Παναγίας ημι-κατεστραμμένη, στην οποία δεξιά και αριστερά αναφέρονται τα εξής: Από την μία πλευρά «Δέησις Ιγνατίου ιερομονάχου» και από την άλλη πλευρά «Δια χειρός Χριστοφόρου μοναχού». Η εικόνα της Παναγίας, φυλάσσεται στον Άγιο Νικόλαο Σταμνάς, τοποθετημένη στο αριστερό προσκυνητάρι. Σύμφωνα με τους αγιογράφους, η εικόνα αυτή είναι φτιαγμένη από αυγό και κηρομαστίχη και τοποθετείται γύρω στο 1790. Η μνήμη του γιορτάζεται από τους κατοίκους στις 2 Μαΐου.[9]
Άγιος Γεώργιος
Ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται σε απόσταση 30' από την παραλία Σταμνάς στις νότιες υπώρειες του Αρακύνθου. Πρόκειται για βυζαντινό ναό, κτισμένο ΝΑ της Ψηλής Παναγίας, σε πανέμορφη τοποθεσία και με εξαιρετική θέα προς τη λιμνοθάλασσα. Το μνημείο μπορεί να τοποθετηθεί χρονικά στους υστερoβυζαvτινoύς χρόνους και ακολουθεί εκλεκτικά στοιχεία, τόσο της αρχιτεκτονικής του Δεσποτάτου της Ηπείρου όσο και της νότιας Ελλάδας. Υπάρχει διχογνωμία στη χρονολόγηση του ναού καθώς εκτιμάται ότι ανεγέρθηκε ή τον 11ο-12ο αιώνα ή τον 13ο ή και τον 14ο αιώνα.
Ο εγκαταλελειμμένος και ασκεπής σήμερα ναός, όσον αφορά την αρχιτεκτονική, είναι μονόχωρος ξυλόστεγος δρομικός ναός με τρίπλευρη αψίδα και πλατύτερο μεταγενέστερο νάρθηκα. Ο ναός έχει διαστάσεις 10,5 μ. μήκος χωρίς την αψίδα και πλάτος 4,6 μ., ενώ ο μεταγενέστερος νάρθηκας έχει πλάτος 5,20 μ. Η ανατολική πλευρά του ναού διατηρείται σε καλύτερη κατάσταση, καθώς σώζεται ο τοίχος σε όλο το ύψος ως την κορυφή. Σε καλή κατάστασης επίσης, διατηρούνται ο βόρειος τοίχος και το ανατολικό άκρο του νότιου τοίχου, καθώς και η βορειοδυτική γωνία του νάρθηκα. Επιπλέον, οι άλλοι τοίχοι σώζονται σε μικρό ύψος.
Η στέγη του ήταν δίκλινης, ενώ η τοιχοποιία του μεγαλύτερου μέρους είναι πλινθοπερίκλειστη. Συγκεκριμένα, στην ανατολική πλευρά του προεξέχει η τρίπλευρη αψίδα που διατρυπάται από δίλοβο παράθυρο που εγγράφεται σε ημικυκλικό πλαίσιο από πλίνθους. Κάτω από το αέτωμα της στέγης διαμορφώνεται ζώνη πλινθοπερίκλειστης τοιχοδομίας με διπλές πλίνθους στους κάθετους αρμούς. Στο τύμπανο πάνω από τα παράθυρα σώζονται πλίνθοι με εγκοπές, ενώ πάνω από την αψίδα διαμορφώνονταν κεραμοπλαστικός διάκοσμος με πλίνθινη γραμμή. Στο σωζόμενο τμήμα της τοιχοποιίας παρατηρείται η μέθοδος δόμησης σύμφωνα με το πλινθοπερίβλητο σύστημα με μονούς και διπλούς πλίνθους στους κάθετους αρμούς.
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι η είσοδος στη βόρεια πλευρά του νάρθηκα. Το τέμπλο βρισκόταν σε απόσταση 1,28 μ. από την ανατολική πλευρά όπως δείχνουν ίχνη στο κονίαμα στο νότιο τοίχο, ενώ ελάχιστα λείψανα τοιχογραφιών σώζονται στην αψίδα.[10][11]
Άγιοι Θεόδωροι
Στα βορειοδυτικά του χωριού βρίσκεται ένα εγκαταλελειμμένο και ερειπωμένο βυζαντινό μνημείο, ο ναός των Αγίων Θεοδώρων (κοντά στην τοποθεσία “Φαμελιάς”, κάπου 50 μ. αριστερά από το δρόμο προς «Λίμπες»). Ο ναός που φέρει ανεικονικό διάκοσμο τοποθετείται χρονικά στα τέλη του 9ου ή στις αρχές του 10ου αιώνα, ακολουθεί το συγκεκριμένο τρόπο διακόσμησης ναών της εποχής και ανήκει στον τύπο του ελεύθερου σταυρού, (η κάτοψη του ναού διαγράφει το σχήμα ενός απλού σταυρού).
Το χτίσιμο των τοίχων έγινε από σχεδόν ακατέργαστους λίθους της περιοχής (ασβεστόλιθους, αμμόλιθους) που έχουν πάχους 0,55 μ. - 0,65 μ. Έχει μικρές εσωτερικές διαστάσεις (6,70 μ. μήκος και 4,35 μ. πλάτος) και στη σημερινή του κατάσταση διατηρεί μόνο τους τοίχους που κυμαίνονται σε ύψος από 1,1 μ. έως 2,6 μ. Οι καμάρες που κάλυπταν τα τέσσερα σκέλη του σταυρού και ο τρούλος στη διασταύρωσή τους έχουν καταπέσει.
Από την εσωτερική διακόσμησή του σώζεται ο γεωμετρικός διάκοσμος του ιερού βήματος, καθώς και ένας μικρός ανισοσκελής φυλλοφόρος σταυρός πάνω σε λευκό βάθος στο κέντρο της βόρειας μικρής κόγχης του ιερού βήματος. Η κατακόρυφη κεραία του σταυρού φτάνει σε μήκος τα 0,75 μ. και η οριζόντια τα 0,45 μ. Τα άκρα των κεραιών διαπλατύνονται και καταλήγουν σε τρίγωνα που οι κορυφές τους στρέφονται και χάνονται στο πλάτος των κεραιών. Στις γωνίες της βάσης των τριγώνων διαμορφώνονται σχηματικά σταγόνες και στις τέσσερις κεραίες συμφύονται τα συμβολικά μήλα. Από τη βάση του σταυρού εκφύονται βλαστοί άκανθας που ανελίσσονται συμμετρικά. Ο φυλλοφόρος αυτός σταυρός εκφράζει την ιδέα του σταυρού ως συμβόλου της σωτηρίας και της ζωής και κατά συνέπεια προσλαμβάνει θριαμβευτικό χαρακτήρα. Σύμφωνα με τον Β. Κατσαρό, η απεικόνισή του στην κόγχη της πρόθεσης δεν είναι τυχαία. Συνδέεται περισσότερο με τη λατρεία του θείου Πάθους καθώς στο σημείο αυτό έχουν απεικονιστεί μάρτυρες της πίστης ή η σκηνή της Άκρας Ταπείνωσης, η οποία εκφράζει κατεξοχήν το Πάθος του Κυρίου233 . Τη θριαμβευτική έννοια του σταυρού τονίζει και η απεικόνιση του θριαμβικού τόξου, κάτω από το οποίο βρίσκεται ο σταυρός.[12][13][14][15]
Άγιος Νικόλαος
Άγιος Νικόλαος Σταμνάς
Ο ενοριακός ιερός ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στην πλατεία του χωριού. Πρόκειται για ναό βασιλικού ρυθμού με το καμπαναριό του να δεσπόζει επιβλητικό και διατηρητέο. Είναι κτισμένος με χωμάτινες πέτρες και με άγρια πέτρα, ενώ τα τείχη του έχουν πλάτος έως και 70 εκατοστά.
Εσωτερικά ο ναός είναι κατανυκτικός. Εντύπωση προκαλούν οι επιβλητικές καμάρες δεξιά κι αριστερά που δημιουργούν δύο μεγάλους διαδρόμους. Το τέμπλο του ναού κοσμείται χαμηλά με τέσσερις βασικές εικόνες: Χριστός, Παναγία, Πρόδρομος κι Άγιος Νικόλαος. Ακριβώς από πάνω είναι το δωδεκάορτο, από Ευαγγελισμό μέχρι Πεντηκοστή. Πιο πάνω σε βαθουλωτές θέσεις απεικονίζονται οι 12 Απόστολοι. Πρόκειται για έργα του αγιογράφου Γαζή που κατά πάσα πιθανότητα ήταν Επτανήσιος στην καταγωγή. Τα δε έργα του είναι όλα αναγεννησιακής τεχνικής κι όχι βυζαντινής, πανομοιότυπα με την ζωγραφική του Αγίου Νικολάου του Αστακού και μερικά της Αγίας Παρασκευής Μεσολογγίου. Πρέπει να έδρασε πριν 150 χρόνια περίπου. Μέσα στον κυρίως ναό υπάρχουν εκπληκτικά ξυλόγλυπτα, όπως το προσκυνητάρι, ο δεσποτικός θρόνος κι ο περίφημος άμβωνας. Στο ναό άρχισε σταδιακή αγιογράφηση σε βυζαντινό ρυθμό, κατόπιν εγκυκλίου του Υπουργείου Πολιτισμού και της Ιεράς συνόδου από το 1973 (που ίσχυε σε όλη την Ελλάδα).
Άγιος Νικόλαος Σταμνάς
Μέσα στο ιερό βήμα που είναι κατ' εξοχήν χώρος λατρείας, εντύπωση προκαλούν τα επίχρυσα ιερά σκεύη, οι αγιογραφίες στους τοίχους και οι παραστάσεις όπως η πλατυτέρα των ουρανών συμπαραστατούμενη από τους τρείς Ιεράρχες. Δεξιά κι αριστερά η καιγόμενη βάτος, η θυσία του Αβραάμ και πλήθος από φορητές εικόνες.
Από κειμήλια ο ναός είναι φτωχός. Υπάρχει ένα αρτοφόριο σε μικρογραφία το οποίο βρέθηκε στο γυναικωνίτη και αναπαλαιώθηκε, αποτελώντας πλέον ένα στολίδι για την Αγία Τράπεζα. Στο κάτω μέρος και αριστερά, φέρει την χρονολογία, με πολύ μικρά γράμματα 1874.
Επίσης, υπάρχει κι ένα Άγιο Ποτήριο από καθαρό ασήμι με σκαλισμένη επιγραφή «ΔΕΗΣΙΣ IΓΝΑΤΙΟΥ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ 1860», ένας σταυρός αγιασμού με παραστάσεις που δεν διακρίνονται εύκολα, καθώς και μια λειψανοθήκη με σταγόνες από αίμα των Αγίων - Ελευθερίου, Σάββα, Ευθυμίου, Γρηγορίου του Θεολόγου.
Περί κτητόρων δεν υπάρχουν στοιχεία. Λέγεται ότι στην πλατεία του χωριού υπήρχε αρχικά ένα εκκλησάκι που τιμούσε την Αγία Φωτεινή και γύρω από αυτό ήταν το νεκροταφείο. Μετέπειτα αποφασίστηκε να κτιστεί μεγαλύτερος ναός. Υπολογίζεται ότι ο Άγιος Νικόλαος πρέπει να είναι πάνω από 200 ετών.[16]
Άγιος Παντελεήμονας
Άγιος Παντελεήμονας
Ο Άγιος Παντελεήμονας βρίσκεται ανατολικά της Σταμνάς σε μια απ' τις δυτικότερες πλαγιές του Αρακύνθoυ, «φωλιασμένο» σε πυκνό δάσος από κυπαρίσσια και πλούσια βλάστηση. Πρόκειται για ένα παλιό μοναστήρι όπου λειτούργησε και κρυφό σχολειό, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα, κάτω από τον προαύλιο χώρο της σημερινής εκκλησίας. Σύμφωνα με τους ντόπιους το παλιό μοναστήρι γκρεμίστηκε και στη θέση του χτίστηκε το σημερινό εκκλησάκι, το οποίο πολλοί θεωρούν θαυματουργό. Ό,τι σώζεται απ' το παλιό μοναστήρι, είναι ο ανατολικός τοίχος, με την αψίδα του ιερού βήματος και τα ερειπωμένα κελιά στη βόρεια πλευρά. Ο υπόλοιπος ναός ξαναχτίστηκε το 1855 πάνω στις παλιές βάσεις, ενώ διατηρήθηκε η αρχική αψίδα. Τελευταία, ανακαινίστηκε και ο δεύτερος αυτός ναός.
Άγιος Παντελεήμονας: Κρυφό Σχολειό
Εξωτερικά, στον τοίχο του ναού διακρίνεται επιγραφή, στην οποία αναγράφονται κάποια ονόματα οικογενειών της Σταμνάς, καθώς και η χρονολογία 1855 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 4. Κατά την παράδοση, το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα ήκμασε με πολλούς μοναχούς και τεράστια ακίνητη περιουσία, η οποία έφτανε μέχρι τον ποταμό Αχελώο. Υπήρχε Επισκοπή Αχελώου και πόλη με το ίδιο όνομα. Το 520 μ.Χ., η πόλη καταστράφηκε και σε κάποιο σιγίλιο (εκκλησιαστικό έγγραφο), αναφέρεται επί λέξει: «η έδρα της Επισκοπής μεταφέρεται στο Αγγελόκαστρο». Η πληροφορία στηρίζεται σε Αγιολογικό κείμενο του 18 αι. Επίσης, αναφέρονται με χρονολογική σειρά τα εξής: Επίσκοπος Ιωακείμ 520 μ.Χ., Επίσκοπος Ιωάννης 1220 μ.Χ., Επίσκοπος Ευστάθιος 1240 μ.Χ., Επίσκοπος Ιωάσαφ 1587 μ.Χ., Επίσκοπος Αντώνιος 1665 μ.Χ., Επισκοπή Αχελώου 1708 με έδρα το Αγγελόκαστρο. Απ' τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι το μοναστήρι πρέπει να γνώρισε μεγάλη άνθηση τον 170 αι. Τότε που ο Επίσκοπος είχε την δικαιοδοσία του από Μεσολόγγι και Αιτωλικό μέχρι Ζαπάντι, εξουσιάζοντας και τα Μοναστήρια της περιοχής.
Από τους τελευταίους μοναχούς που έζησαν στο Μοναστήρι ήταν ο Ιερομόναχος Ιγνάτιος Μποτάς ο οποίος εκοιμήθη το 1839 και στη μνήμη του τοποθετήθηκε σταυρός στο αλωνάκι.
Τέλος, δε γίνεται να παραλείψει κανείς το κρυφό σχολειό με το υπέροχο θολωτό που λειτουργούσε κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας[εκκρεμεί παραπομπή], καθώς επίσης και την μαρμάρινη κολώνα, που κατά την παράδοση έδεναν τους αρρώστους που είχαν προσβληθεί από τα «κακά πνεύματα».
Ο ιερός ναός Αγίας Παρασκευής βρίσκεται νότια του χωριού και εντός του νεκροταφείου. Ο κυρίως ναός είναι μονόχωρος με ξύλινη οροφή και ημικυκλική αψίδα. Σώζονται τοιχογραφίες στο χώρο του ιερού και στο λιθόχτιστο τέμπλο που αν και δεν διατηρούνται σε καλή κατάσταση, φανερώνουν ταλαντούχο καλλιτέχνη του 16ου αιώνα. Ο ίδιος εργάστηκε εκτός απ' την Αγία Παρασκευή, στην Μυρτιά, Κωνωπίνα, Μ. Χώρα, Ταξιάρχες Γουριάς, Στάνου κι Αγ. Γεώργιο Μπαμπίνης. Κατά τους αρχαιολόγους βυζαντινολόγους η τεχνική των άνω ιερών ναών με διάφορες διασταυρώσεις, είναι του μεγάλου Φράγκου Κατελάνου. Αυτός αφού αγιογράφησε το παρεκκλήσι του Αγ. Νικολάου στην Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας Αγίου Όρους, με συνεργεία απλώθηκε στην Ήπειρο και Ακαρνανία το 1539.
Στο τετράσφαιρο της κόγχης, εικονίζεται η Πλατυτέρα με ανοιχτά τα χέρια κρατώντας το Χριστό. Αξιόλογη είναι η Ανάληψη που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος εντός του ιερού βήματος. Δεξιά και αριστερά εικονίζονται οι διακονοι Αγ. Στέφανος, Ρωμανός και Νικάνωρ. Νότια και πάντα εντός του ιερού βήματος οι Άγιοι Σάββας, Σπυρίδων, Ιγνάτιος είναι ολόσωμοι και κρατούν Ευαγγέλια. Στην πρόθεση αριστερά, μέσα σε μικρή κόγχη εικονίζεται η Άκρα Ταπείνωση. Στα πόδια της πρόθεσης ο προφήτης Ιωνάς, μισός έξω και μισός στην κοιλιά του κήτους, με την επιγραφή ΕΒΟΗΣΑ ΕΝ ΘΛΙΨΕΙ ΜΟΥ.
Στο βόρειο τοίχο, το όραμα του Πέτρου Αλεξανδρείας με το νεαρό Χριστό σε κιβώριο. Στο τέμπλο εικονίζονται Χριστός, Παναγία, Πρόδρομος. Πιο πάνω οι δώδεκα Απόστολοι, δεξιά κι αριστερά Παναγία κι Ιωάννης.
Έχει καθιερωθεί η εικόνα της Αγίας Παρασκευής να φυλάσσεται στον Άγιο Νικόλαο. Την παραμονή της εορτής μεταφέρεται με πομπή και τη συμμετοχή των κατοίκων του χωριού. Η μνήμη της γιορτάζεται στις 26 Ιουλίου.[18]
Ήθη κι Έθιμα
Πανηγύρι Αγίας Αγάθης
Αρματωμένοι Αγι' Αγάθη
Το πανήγυρι της Αγίας Αγάθης, σύμφωνα με τις γνώμες των ιστορικών και τις μαρτυρίες των ντόπιων ξεκίνησε τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους. Το πανηγύρι πραγματοποιείται στο εκκλησάκι της Αγίας Αγάθης Σταμνάς στις 23 Αυγούστου. Εκτός από τις 22-23-24 Αυγούστου εορτάζεται και στις 4-5 Φεβρουαρίου (ημέρα της χάρης της).
Σαν έθιμο έχει τόσο θρησκευτικό (προς τιμήν της Αγίας Αγάθης, μάρτυρος του 3ου αιώνα) όσο και ιστορικό χαρακτήρα (σχετίζεται με ιστορικά γεγονότα που έγιναν κατά την 23η Αυγούστου 1824). Αρχικά, ο εορτασμός γινόταν στις 5 Φεβρουαρίου, ημέρα μνήμης της Αγίας Αγάθης. Το πανηγύρι όμως, επικράτησε να λαμβάνει χώρα στις 23 Αυγούστου, όπου και συνέβησαν συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα.
Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος διαβλέποντας τον κίνδυνο της επέκτασης του εμφυλίου πολέμου, που ήδη είχε ξεκινήσει στην Πελοπόννησο, προσπάθησε να προλάβει την εξάπλωση του φαινομένου στη Ρούμελη και άνω. Γι’ αυτό το λόγο, συγκάλεσε συμβούλιο με τους οπλαρχηγούς της βορειοδυτικής Ελλάδας στις 23 Αυγούστου του 1824 στο σημείο Ψηλή Παναγία, ένα ερειπωμένο βυζαντινό μοναστήρι στη δυτική πλαγιά του όρους Ζυγού. Τελικά αποφάσισαν συνέλευση που πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους. Ωστόσο, κατά τη συνέλευση επικρατούσε σύγχυση, λόγω των αντίθετων απόψεων και η προσπάθεια να συμφωνήσουν παραμερίζοντας τις προσωπικές τους φιλοδοξίες και να ομονοήσουν, άκαρπη. Εκείνη τη στιγμή έγινε μεγάλος σεισμός που εκλήφθηκε ως σημάδι από την Παναγιά και θεωρήθηκε θεϊκή επέμβαση για να μονιάσουν. Έτσι, δόθηκε όρκος μπροστά στο εικόνισμα της Παναγίας για συνέχιση του αγώνα με ομόνοια. Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού στις 23 Αυγούστου γίνεται τριήμερο πανηγύρι με παραδοσιακές φορεσιές νταούλια και ζουρνάδες, όχι όμως στην Ψηλή Παναγιά επειδή εκεί δεν είχε πρόσβαση όλος ο λαός. Αποφασίστηκε να κτισθεί χαμηλότερα εκκλησάκι στο όνομα της Αγίας Αγάθης που τους έσωσε από τον σεισμό. Ο καλόγερος του Μοναστηριού της Κλεισούρας, Πανάρετος Παλαμάς (στο σημείο αριστερά από την εκκλησία είναι ο τάφος του), διεξήγαγε σπουδαίο αγώνα και εράνους για την συντήρηση του μοναστηριού, μέχρι που πέθανε το 1891 την ημέρα της εορτής του.[19][20][21] Κάθε χρόνο 22-23-24 Αυγούστου (με κορύφωση την 23η Αυγούστου) συντελείται το πανηγύρι της Αγι' Αγάθης (από τα πιο γνωστά πανηγύρια της Αιτωλίας), όπου Σταμνιώτες και Αιτωλικιώτες υπό τους ήχους του ζουρνά και της πίπιζας ανταμώνουν σε μια ιστορική αναπαράσταση των γεγονότων του 1824.
Πανηγύρι Αγίας Αγάθης
Δημοτικό σχολείο Σταμνάς
Το δημοτικό σχολείο Σταμνάς, το οποίο λέγεται ότι είναι δωρεά του Ανδρέα Συγγρού, κατασκευάστηκε και λειτούργησε το 1905 στο ψηλότερο σημείο του χωριού. Πρόκειται για ένα πανέμορφο κτίριο με πανοραμική θέα, το οποίο περιβάλλεται από πέτρινο μαντρότοιχο με εξωτερικό ύψος έως και πέντε μέτρα με πέτρινα αντιστηρίγματα. Έχει έκταση 1117 τ.μ, συνολικά, από τα οποία τα 216 τ.μ, είναι το κτίριο και τα υπόλοιπα ο προαύλιος χώρος και οι διάφορες εγκαταστάσεις όπως τουαλέτες, υπόστεγο και μαθητικοί κήποι. Η αρχική κατασκευή αποτελούνταν από δυο μεγάλες αίθουσες (την ανατολική και δυτική) που με την πάροδο των χρόνων συμπληρώθηκε με τα υπόλοιπα τμήματα. Τα πρώτα χρόνια λειτούργησε ως μονοθέσιο σχολείο, στη συνέχεια διθέσιο και τριθέσιο ως τα xρόνια του πολέμου (1940-44) που χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς ως διοικητήριο και νοσοκομείο.
Δεν υπάρχει αρχείο της προπολεμικής περιόδου για τους εκπαιδευτικούς που προσέφεραν τις γνώσεις τους, ωστόσο, σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων ενδεικτικά κάποιοι από αυτούς φαίνεται να είναι: Σκρέτας, Στάμος Καπελάρης, Αφροδίτη Καλογεροπούλου, Πάνος Πανόπουλος (Παπά-Πάνος).
Στη μεταπολεμική περίοδο το Δημοτικό Σχολείο γνώρισε άνθηση. Έφθασε να λειτουργεί ως 6/θέσιο για πολλά χρόνια. Δυστυχώς σήμερα, λειτουργεί ως 5/θέσιο λόγω της μείωσης του αριθμού των παιδιών.[22]
Η παραλία Σταμνάς
Παραλία ΣταμνάςΠαραλία Σταμνάς
Κατά το πρόσφατο παρελθόν η παραλία του χωριού (λιμνοθάλασσα Αιτωλικού) αποτέλεσε τόπο αναψυχής. Πριν ακόμα γίνουν οι παρεμβάσεις που δημιούργησαν προβλήματα στη λιμνοθάλασσα, τα καθαρά νερά της πλαζ αποτέλεσαν πόλο έλξης τόσο για τους κατοίκους της Σταμνάς, όσο και για τους κατοίκους στην ευρύτερη περιοχή. Ειδικότερα για τους κατοίκους του Αγρινίου, οι οποίοι λόγω της φθηνής και εύκολης πρόσβασης με το τρένο (σιδηροδρομική γραμμή Αγρινίου-Κρυονερίου) συνέρρεαν εκεί για κολύμπι και για φαγητό.[23]
Σιδηροδρομικός Σταθμός Σταμνάς
Σταθμός Σταμνάς
Ο σιδηροδρομικός σταθμός Σταμνάς βρίσκεται βόρεια της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού και ανατολικά του Αχελώου ποταμού, δίπλα στην Ιόνια Οδό. Απέχει 16 χλμ. ΒΔ. του Αιτωλικού (μέσω Αγίου Ηλία) και 24 χλμ. ΒΔ. του Μεσολογγίου. Ένα μοναδικό δείγμα αρχιτεκτονικής για την Ελλάδα βρίσκεται στη Σταμνά ως μεσοσταθμός της σιδηροδρομικής σύνδεσης Μεσολογγίου-Αγρινίου, την οποία οραματίστηκε ο Μεσολογγίτης Πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης.
Συγκεκριμένα, το 1882, ο πολιτικός Χαρίλαος Τρικούπης, εκλεγμένος πρωθυπουργός του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους, αποφασίζει τη δημιουργία σιδηροδρόμου σε όλη τη χώρα, γνωρίζοντας πως αυτό είναι κύριος παράγοντας και προϋπόθεση ανάπτυξης. Τον Ιούνιο του 1888 αρχίζουν οι εργασίες κατασκευής της γραμμής Μεσολογγίου – Αιτωλικού – Αγρινίου, μήκους 44 χιλιομέτρων, την οποία θα εκμεταλλεύεται βελγικός οίκος.
Τον Μάρτιο του 1890 ο Χ. Αποστολίδης ιδρύει την Εταιρία Σιδηροδρόμου Βορειοδυτικής Ελλάδος (ΣΒΔΕ) και το ίδιο έτος πραγματοποιείται το πρώτο δρομολόγιο από το Μεσολόγγι προς το Αγρίνιο, με πλήθος κόσμου να παρακολουθεί το ιστορικό γεγονός. Τον επόμενο χρόνο παραδίδεται προς χρήση η προέκταση της γραμμής Μεσολογγίου – Κρυονερίου και έτσι με την χρήση πορθμείου το δίκτυο των ΣΒΔΕ συνδέεται με τους ΣΠΑΠ (Σιδηρόδρομοι Πειραιώς- Αθηνών- Πελοποννήσου) και άρα με όλη την χώρα (σύνδεση ατμοπλοϊκώς με την Πάτρα και τις γραμμές του ΣΠΑΠ).
Τη διετία 1896-1897 κατασκευάζεται και δίδεται στην κυκλοφορία η διακλάδωση της γραμμής Καλύβια – Αχελώος μήκους 2 χλμ. για τη μεταφορά της τοπικής ξυλείας. Το 1910 αρχίζει η κατασκευή των διακλαδώσεων από την πλατεία Μπότσαρη στο Σταθμό Μεσολογγίου και από το Αιτωλικό στις κωμοπόλεις Νεοχώρι και Κατοχή (συνολικά 11 χλμ.).
Το 1952 οι ΣΒΔΕ μετά την πτώχευσή τους κατάσχονται από το ελληνικό δημόσιο και υπάγονται στους ΣΠΑΠ. Τον Οκτώβριο του 1970 οι ΣΒΔΕ σταματούν να λειτουργούν, γιατί η εκμετάλλευσή τους είναι υπερβολικά ελλειμματική. Οι γραμμές και οι διάφορες εγκαταστάσεις διατηρούνται.
Η περιοχή είχε αποκτήσει μοναδικά αρχιτεκτονήματα, τους σταθμούς του σιδηροδρόμου και οι πόλεις και τα χωριά αρχίζουν να αναπτύσσονται οργανωμένα κοντά τους. Η γραμμή γίνεται σημείο αναφοράς και άξονας ανάπτυξης που όλα κινούνται γύρω της. Δυστυχώς όμως, κάποια μοναδικά κτίρια μικρών σταθμών, κατεδαφίστηκαν.
Τέτοια ήταν ο σταθμός του Δοκιμίου, ο σταθμός του Πλατάνου Καλυβίων, ο σταθμός των Καλυβίων, ο σταθμός των αλυκών Μεσολογγίου και το βοηθητικό κτίριο του σταθμού της Σταμνάς, μοναδικό δείγμα αρχιτεκτονικής για την Ελλάδα.[24][25]
Αρχαίο Υδραγωγείο Σταμνάς
Αρχαίο Υδραγωγείο Σταμνάς
Ένας σημαντικός παράγοντας για τη δημιουργία και την επιβίωση ενός οικισμού στο πέρασμα του χρόνου είναι η εξασφάλιση του νερού. Γι’ αυτό το λόγο κατασκευάζονταν γέφυρες, υδραγωγεία, κρήνες, στέρνες, δεξαμενές. Σε κοιλάδες και σε φαράγγια, εξαιτίας της ιδιομορφίας του εδάφους, έχτιζαν τοξωτές γέφυρες και υδραγωγεία, πάνω στα οποία στηριζόταν ο αύλακας που μετέφερε το νερό στην πόλη.
Τα περισσότερα υδραγωγεία που συναντάμε στην Ελλάδα ανάγονται στην περίοδο της Ρωμαϊκής κυριαρχίας. Παρόλο που οι αρχαίοι Έλληνες διέθεταν το θεωρητικό υπόβαθρο αλλά και την ανάλογη τεχνολογία, δεν συνήθιζαν να κατασκευάζουν μεγάλα και εντυπωσιακά έργα ύδρευσης.
Το αρχαίο υδραγωγείο που εντοπίζεται στην Σταμνά (συντεταγμένες: 38.5011470, 21.3091070) είναι ρωμαϊκής προέλευσης, αποτελεί ένα από τα ορόσημα της πόλης, καθώς και ένα από τα σπουδαιότερα και εντυπωσιακότερα αξιοθέατα της περιοχής. Κάποτε, ο παλαιός αυτός αγωγός νερού τροφοδοτούσε με νερό τρεις νερόμυλους οι οποίοι βρίσκονταν σε πολύ μικρή απόσταση ο ένας με τον άλλον. Δυστυχώς, έχει αφεθεί στην εγκατάλειψη εδώ και πολλά χρόνια. Πρόκειται για μία πέτρινη κατασκευή με τοξωτές καμπύλες που θα ζήλευαν οι καλύτεροι αρχιτέκτονες του κόσμου στη σημερινή εποχή.[26]
Νερόμυλοι Σταμνάς
Οι νερόμυλοι, τρεις στον αριθμό, υπάρχουν από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Μετά την φυγή του κατακτητή οι μύλοι πέρασαν σε Έλληνες ιδιώτες. Την εποχή εκείνη όμως, βγήκαν οι κυλινδρόμυλοι και έτσι οι νερόμυλοι έκλειναν ο ένας μετά τον άλλο. Δυστυχώς, σήμερα και οι τρεις μύλοι εγκαταλελειμμένοι εδώ και πολλά χρονιά, έχουν καταρρεύσει.[27]
Ο υδραύλακας (ο παλαιός αυτός αγωγός νερού) τροφοδοτούσε κάποτε με νερό τους τρεις νερόμυλους, οι οποίοι βρίσκονταν σε πολύ μικρή απόσταση ο ένας με τον άλλον. Οι μύλοι αυτοί λειτουργούσαν με το νερό του Κεφαλόβρυσου, το οποίο έφτανε σ' αυτούς με το τερίζι (υδραύλακας). Από αυτό σώζονται μέχρι σήμερα ορισμένα τμήματά του με τις χαρακτηριστικές καμάρες του. Το νερό έπεφτε από ύψος 3-5 μέτρων από την κάναλη σε μια ξύλινη φτερωτή, η οποία με έναν άξονα κινούσε την μυλόπετρα. Ο ένας νερόμυλος σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων είχε ακόμη νεροτριβή και μαντάνια. Στη νεροτριβή έφτιαχναν φλοκάτες, βαλέτζες και σαγίσματα, ενώ στα μαντάνια έφτιαχναν ρούχα - σακάκια, παντελόνια - το ύφασμα που είχαν υφάνει οι γυναίκες στον αργαλειό.
↑Καραγιάννη, Α. (2010). Ο σταυρός στη βυζαντινή μνημειακή ζωγραφική. Η λειτουργία και το δογματικό του περιεχόμενο (Διδακτορική Διατριβή). Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη
[2]
