Ο Πρωτο-Βιλανόβα πολιτισμός εμφανίζεται στην Ιταλία στην μετέπειτα Εποχή του Χαλκού (12ος αιώνα π.Χ.-10ος αιώνας π.Χ.) σαν τμήμα του Πολιτισμού των Τεφροδόχων που βρισκόταν την ίδια εποχή σε ακμή στην Ευρώπη (1300 π.Χ.-750 π.Χ.). Είχε μεγάλες ομοιότητες με τον Πολιτισμό των Τεφροδόχων στην Βαυαρία, την Άνω Αυστρία και τον μέσο Δούναβη.[1][2] Ο πρωτο-Βιλανόβιος πολιτισμός δείχνει μεγάλη επίδραση με τους πολιτισμούς Λουσάτιο και Κανεγκράτε.[3] Σύμφωνα με μια άλλη υπόθεση προκάτοχος του ήταν ο Πολιτισμός της Τεραμάρε που βρισκόταν σε ακμή στην Κοιλάδα του Πάδου.[3][4] Τα ίδια ταφικά χαρακτηριστικά εμφανίζουν στην Κεντρική Ευρώπη ο Πολιτισμός των Τεφροδόχων και ο Πολιτισμός Χάλστατ που τον διαδέχθηκε. Δεν θεωρείται βέβαιο ότι ήταν το αρχικό του στάδιο.[5] Διάφοροι ιστορικοί όπως η Μαρίγια Γκιμπούτας σχετίζουν την εμφάνιση τους με την εξάπλωση των πρώτων αρχαίων Ιταλικών φύλλων στην Ιταλική χερσόνησο.[1]
Οι πρωτο-Βιλανόβα τοποθεσίες βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό στην κεντρική και βόρεια Ιταλία, σε μικρότερο βαθμό στην νότια Ιταλία και στην ανατολική Σικελία. Οι σημαντικότερες τοποθεσίες ήταν το Βένετο, η Εμίλια-Ρομάνια, η Σατουρνία στην Τοσκάνη, η Τζένγκα, η Ανκόνα στην Μάρκε, το Αμπρούτσο, η Μπαζιλικάτα, η Τροπέα στην Καλαβρία και η Μιλάτσο στην Σικελία. Οι οικισμοί ήταν οικοδομημένοι στους λόφους με οχυρώσεις, η οικονομία βασίστηκε στην αγροτική παραγωγή, στην μεταλλουργία και το εμπόριο. Οι ταφές των πρωτο-Βιλανόβα είχαν κοινά στοιχεία, η καύση των νεκρών, η τοποθέτηση της στάχτης σε δοχεία μορφής διπλού κώνου και η ταφή στο έδαφος. Οι τάφοι περιείχαν πολλά αντικείμενα όπως τα κοσμήματα, οι χάλκινοι θώρακες, τα μπρούτζινα όπλα, δείχνουν την ανάδειξη μιάς κυρίαρχης άρχουσας τάξης.[6] Ύστερα από μια αρχική περίοδο που ο πολιτισμός είχε ομοιότητες σε ολόκληρη την Ιταλική χερσόνησο, οι επόμενοι (950 π.Χ.) άρχισαν να διαφοροποιούνται ανά περιοχές, τους διαδέχθηκαν ο Πολιτισμός της Βιλανόβα, ο Πολιτισμός του Ατεστίνου και ο Πολιτισμός του Λατίου. Οι διάδοχοι πολιτισμοί είχαν στα ταφικά χαρακτηριστικά πολλά στοιχεία από τους πρωτο-Βιλανόβιους.