Η μονή βρίσκεται σε απόσταση 15 χιλιομέτρων βόρειοανατολικά της πόλης του Πύργου και σε υψόμετρο 207 μέτρων.
Η παράδοση και η ονομασία
Η παράδοση αναφέρει πως περίπου τον 17ο αιώνα, ντόπιοι βοσκοί έβλεπαν κατά την διάρκεια της νύχτας ένα χαρακτηριστικό φως μία «λάμψη», να βγαίνει από ένα συγκεκριμένο σημείο του βουνού. Η λάμψη μάλιστα ήταν τόσο δυνατή που διακρινόταν ακόμα και την διάρκεια της ημέρας πάντοτε ακίνητη και σταθερή.
Για τον λόγο αυτό θέλησαν να εξερευνήσουν το συγκεκριμένο σημείο που εκείνη την εποχή ήταν απόκρημνο και δυσπρόσιτο εξαιτίας της απότομης πλαγιάς του βουνού. Αναγκάστηκαν έτσι να κατεβάσουν στο βουνό κάποιον δεμένο με σχοινιά και η ανακάλυψή του ήταν η εικόνα της Παναγία; αιωρούμενη μέσα σ' ένα σπηλαίο. Αποφασίσθηκε έτσι η προσεκτική μεταφορά της εικόνας σε τόπο ασφαλή και κατάλληλο για την ανέγερση ναού προς τιμήν της (ίσως κοντά στον παρακείμενο οικισμό των βοσκών). Σύντομα η ανέγερση ναού ξεκίνησε όμως η θέληση της Θεοτόκου ήταν διαφορετική. Η εικόνα εξαφανίστηκε ξαφνικά σε μια νύχτα γεμίζοντας με λύπη τους κατοίκους. Η Παναγία όμως έδωσε ξανά το σημάδι της αφού εμφανίστηκε ξανά στο σπηλαίο με την χαρακτηριστική λάμψη. Οι κάτοικοι ξεκίνησαν πάλι για το σπηλαίο, αυτή την φορά όμως κατέβηκαν περισσότεροι, αντικρίζοντας για μία ακόμα φορά την εικόνα να αιωρείται. Τότε ο ιερέας της περιοχής θεώρησε πως αυτό είναι σημάδι της Παναγίας για τον τόπο που εκείνη έχει επιλέξει για να γίνει ο ναός της και για να την τιμούν. Έτσι ξεκίνησαν και οι πρώτες προσπάθειες διαμόρφωσης του σπηλαίου σε τόπο κατάλληλο για προσκύνηση καθώς και κάποιου ασφαλούς μονοπατιού που θα οδηγούσε στο σπήλαιο. Όταν το σπήλαιο ολοκληρώθηκε τελέσθηκε η Θεία Λειτουργία ενώπιον της ιερής εικόνας και από τότε το σημείο αποτελεί τόπο προσκύνησης έως και τις μέρες μας. [1]
Το γεγονός του ότι η παράδοση αναφέρει πως η εικόνα βρέθηκε δύο φορές να αιωρείται δικαιολογεί και την ονομασία τόσο της ίδιας της εικόνας όσο και της μονής ως "Κρεμαστή".
Η παράδοση επίσης αναφέρει ότι στον χώρο ίσως λειτούργησε και Κρυφό Σχολειό. [2]
Ίδρυση και ιστορικά στοιχεία
Σύμφωνα με την αναφορά του μακαριστού μητροπολίτη Ηλείας κυρού Αντωνίου (1922-1945), ο πρώτος ναός χτίσθηκε το 1601 από τους ντόπιους κατοίκους.[3]
Ως μονή όμως πρέπει να θεωρηθεί πως άρχισε να διαμορφώνεται, αρχικά ως ανδρική, λίγο πριν το 1700 αν στηριχθεί κανείς στο σχετικό Φιρμάνι του Μουσταφά Β' (1695-1703) στο οποίο αναφέρονται και οι εκτάσεις της τότε μόνης. Η μονή γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη στα 30 χρόνια που η Πελοπόννησος ήταν στην κυριαρχία των Βενετών (1685-1715).[4]
Έτσι στα χρόνια της Ενετοκρατίας η μονή άρχισε να παίρνει την πρώτης της μορφή. Έως τότε τίποτα άλλο πέρα από το σπήλαιο που είχε διαμορφωθεί σε ναό δεν συναντούσε κανείς στον χώρο της μονής. Οι Βενετοί έδωσαν στον ιερομόναχο Βενιαμίν Κλοκώνη την άδεια να ιδρύσει μονή μεταξύ του 1690 με 1692.[5]
Λόγω της δυσπρόσιτης τοποθεσίας της, κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας και της Επανάστασης του 1821 ήταν τόπος συνάντησης Ηλείων οπλαρχηγών και καταφύγιο των κατοίκων της περιοχής κατά την επιδρομή του Ιμπραήμ στην περιοχή τον Νοέμβριο του 1825.
Η διάλυση
Τον Οκτώβριο του 1834 ο νομάρχης Αχαϊας και Ηλείας κ. Γλαράκης έκανε αναφορά στην Βασιλική Γραμματεία των Εκκλησιαστικών πως ο ηγούμενος της μονής δεν ανέφερε τον ακριβή αριθμό των μοναχών της μονής –ίσως από καχυποψία-. Την εποχή εκείνη προβλεπόταν ο κατώτερος αριθμός μοναχών να είναι έξι ώστε να αποφευχθεί η διάλυση της εκάστοτε μονής. Έπειτα από την άρνηση όμως του ηγουμένου να αποκαλύψει τον πραγματικό αριθμό η μονή βρέθηκε σε δύσκολη θέση.
Στις 18 Φεβρουαρίου 1835 η μονή διαλύθηκε με Βασιλικό Διάταγμα. Οι προσπάθειες των κατοίκων αλλά και των κρατικών και εκκλησιαστικών αρχόντων της περιοχής δεν σταμάτησαν ποτέ. Με συνεχείς επιστολές τόσο οι πολίτες αλλά ακόμη και οι μοναχοί της μονής απέδιδαν την ευθύνη στον ηγούμενο ο οποίος δήλωσε μη πραγματικό αριθμό φοβούμενος τυχόν επιστράτευση των μοναχών σύμφωνα με όσα λέγονταν εκείνη την εποχή.
Όλες οι προσπάθειες απέδωσαν καρπούς δύο χρόνια μετά. Τον Απρίλιο του 1837 ο γραμματέας επί των Εκκλησιαστικών, Πολυζωίδης, έδωσε την σχετική άδεια με την οποία οι μοναχοί μπορούσαν να επιστρέψουν και να παραμείνουν στην μονή εφόσον η άδεια προσέδιδε και καθεστώς διατήρησης της μονής.[6]
Η μονή ως μετόχι της Ιεράς Μονής Σκαφιδιάς
Με Βασιλικό διάταγμα της 6ης Μαρτίου 1880 η Ιερά Μονή Σκαφιδιάς αναλαμβάνει εξ' ολοκλήρου την διοίκηση της μονής. Θεωρήθηκε από πολλούς ως πιθανή αιτία η λειψανδρία που μάστιζε τα τελευταία χρόνια την μονή εξαιτίας τόσο των θανάτων ορισμένων "πατέρων" όσο και της "αργίας" που τέθηκαν ορισμένοι άλλοι έπειτα από κάποιες κτηματικές διαφορές των προηγουμένων ετών που αφορούσαν τα περιουσιακά στοιχεία της μονής. Διοικητικά η μονή υπαγόταν στην μονή Σκαφιδιάς και οι "πατέρες" που παρέμεναν στην μονή δεν είχαν κανένα διοικητικό προνόμιο για αυτό και όπως φαίνεται στον παρακάτω κατάλογο υπέγραφαν ως Διαχειριστές, Διευθυντές κτλ.
Στα επόμενα χρόνια η μονή άρχισε και πάλι να αποκτά το παλιό της κύρος. Νέοι πατέρες προστέθηκαν στην αδελφότητα ενώ νέες χειροτονίες γίνονταν όλο και συχνότερα οδηγώντας έτσι στην από των πραγμάτων απόσπαση της μονής από την μονή Σκαφιδιάς τον Νοέμβριο του 1892. Νομικά για το κράτος η απόσπαση έγινε με το Βασιλικό Διάταγμα υπ' αριθμόν 259 της 30ης Αυγούστου 1912. Για αυτό τον λόγο άλλοι αναφέρουν πως η μονή ήταν μετόχι μόνο δώδεκα έτη ενώ άλλοι τριάντα δύο.
Όσα έτη η μονή υπαγόταν ως μετόχι στην μονή Σκαφιδιάς οι προσπάθειες των τοπικών αρχόντων αλλά και της εκκλησιαστικής αρχής του τόπου δεν σταμάτησαν ποτέ. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η αναγνώριση της πλήρους αυτοτέλειας της μονής, μαζί με τα περιουσιακά της στοιχεία και τα εξαρτήματά της.[7]
Η μετατροπή σε γυναικεία
Η μονή μετά την ανεξαρτητοποίησή της από την μονή Σκαφιδιάς έδειχνε να έχει μια ομαλή και σταθερή ανάπτυξη η οποία όμως δεν διήρκησε αρκετά. Γεγονότα διοικητικής φύσεως αλλά και οι θάνατοι των μοναχών έφεραν την μονή και πάλι σε δύσκολη θέση. Η κατάσταση μάλιστα ήταν τόσο δύσκολη ώστε η μονή έγινε και πάλι μετόχι της μονής Σκαφιδιάς το 1930 για ένα χρόνο.[8]
Ο μακαριστός μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος ξεκίνησε τις προσπάθειες μετατροπής της μονής σε γυναικεία τον Ιούλιο του 1932. Συγκεκριμένα με επιστολή προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος ζήτησε την συγχώνευση των ανδρικών μονών Κρεμαστής και Σκαφιδιάς και την ανασύσταση της μονής Κρεμαστής ως γυναικείο μοναστήρι. Ανάλογη επιστολή στάλθηκε και προς την Διαρκή Ιερά Σύνοδο. Η Διαρκής Ιερά Σύνοδος ενέκρινε την ανασύσταση της μονής ως γυναικεία.
Τον Ιανουάριο του 1933 ο μητροπολίτης Αντώνιος προχώρησε στην ανασύσταση της μονής ενώ το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα που αφορούσε στην ανασύσταση δημοσιεύθηκε την 12η Ιανουαρίου 1933 αν και είχε εκδοθεί την 26η Δεκεμβρίου 1932 (αριθμός φύλλου 12). Ως πρώτη ηγουμένη όρισε την μοναχή Φεβρωνία Κουτσουδάκη και ως σύμβουλό της, την μοναχή Σαλώμη. Και οι δύο μοναχές μεταφέρθηκαν από την Ιερά Μονή Φραγκοπηδήματος στην μονή Κρεμαστής.[9]
Ιερομόναχος Ανδρόνικος ( Ιούλιος 1880) υπέγραφε ως Ηγουμενεύων της μονής η οποία ήταν μετόχι της Ιερά Μονής Σκαφιδιάς απο το 1880 έως το 1892.
Ιερομόναχος Κύριλλος (1880-1881) υπέγραφε ως Ηγουμενεύων.
Ιερομόναχος Ανδρόνικος (1881-1882) υπέγραφε ως Ηγούμενος
Ιερομόναχος Δαμασκηνός (1883-1885) υπέγραφε ως Διαχειριστής
Ιερομόναχος Ανανίας (1885-1893)
Ιερομόναχος Δαμασκηνός (1893) υπέγραφε ως Διαχειριστής
Ιερομόναχος Γρηγόριος (1893-1896) υπέγραφε ως Διαχειριστής
Ιερομόναχος Στέφανος (1897-1898) υπέγραφε ως Διαχειριστής
Ιερομόναχος Μητροφάνης (1902-1906) υπέγραφε ως Διευθυντής
Ιερομόναχοι Πολύκαρπος και Προκόπιος (1907-1912, 1916-1924, 1929-1931) υπέγραφαν ως Διαχειριστές και Διευθυντές
Ιερομόναχος Γερβάσιος (1912-1916 και 1924-1929). Το έτος 1912 η μονή λαμβάνει με Βασιλικό Διάταγμα την αυτοτέλειά της και οι ηγούμενοι διοικούν ξανά το μοναστήρι.
Η κατολίσθηση του 1976 και η καταστροφή του καθολικού
Στις 29 Ιουλίου 1976 υπέστη κατολίσθηση το βουνό επάνω από το σπήλαιο που βρέθηκε η ιερή εικόνα της Παναγίας. Το σπήλαιο, που ήταν ουσιαστικά και ο ναός της μονής, καταστράφηκε. Οι ζημιές ήταν ανεπανόρθωτες: τα πάντα στον ναό καταστράφηκαν, η οροφή υποχώρησε, ενώ τα ιερά σκεύη, οι ιερές εικόνες, οι πολυέλαιοι, τα καθίσματα και τα στασίδια καταστράφηκαν. Μόνο η εικόνα της Παναγίας διασώθηκε μαζί με το προσκυνητάριό της και το καντήλι της που βρέθηκαν ανέπαφα,
Οι εργασίες ανέγερσης του νέου καθολικού της μονής άρχισαν αμέσως, με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Ηλείας κυρού Αθανασίου (1968-1981) και με την συμβολή των κατοίκων της Ηλείας.[12]
Η κατολίσθηση του 1998
Στις 19 Μαρτίου 1998 ο όγκος του βουνού ανάμεσα στα κελιά των μοναζουσών και το καθολικό του μοναστηριού επάνω από το κοιμητήριο υποχώρησε. Το κοιμητήριο, το αρχονταρίκι και ο ναός του Αγίου Νεκταρίου υπέστησαν σημαντικές ζημιές. Ο όγκος του βουνού που κατέρρευσε ήταν τόσο μεγάλος, που τα χώματα απέκλεισαν την νότια πλευρά του ναού.[13]
Η καταστροφή του ναού του Αγίου Αντωνίου. Η καταστροφή της εικόνας της Παναγίας και η νέα εικόνα
Από πυρκαγιά που ξέσπασε στο εσωτερικό του ναού στις 9 Ιανουαρίου 2002 ο ιερός ναός του Αγίου Αντωνίου καταστράφηκε. Το σκευοφυλάκιο με τα ιερά σκεύη, τα κειμήλια καθώς και οι εικόνες καταστράφηκαν εκτός από τα ιερά λείψανα και έναν σταυρός ευλογίας, που υπήρχε επάνω στην Αγία Τράπεζα.
Από την πυρκαγιά καταστράφηκε ολοσχερώς η εικόνα της Παναγίας[14]. Μόνο ένα μικρό τμήμα της αργυρής επένδυσής της στο κάτω μέρος της σώθηκε. Σήμερα στη θέση της υπάρχει ακριβές αντίγραφο της εικόνας εκείνης φιλοτεχνημένο από Αγιορείτες μοναχούς. Η αδελφότητα των Αβραμαίων από τη Νέα Σκήτη του Αγίου Όρους ανέλαβε την δημιουργία της νέας εικόνας, η οποία αποτελεί πιστό αντίγραφο της παλαιάς. Οι πατέρες της σκήτης έλαβαν κάθε υλικό που φανέρωνε την παλαιά εικόνα και ξεκίνησαν να φιλοτεχνούν το νέο αυτό σημαντικό εγχείρημα. Στην νέα εικόνα χρησιμοποιήθηκαν τα υλικά που είχαν απομείνει από την παλαιά εικόνα στο σημείο που κάηκε, αγιασμός από την μονή και τέλος τοποθετήθηκαν, σύμφωνα με την παράδοση, τμήματα λειψάνων στο χέρι της Παναγίας.
Η νέα εικόνα έφθασε στην μονή την 29η Ιουνίου 2002 και την υποδέχθηκε η αδελφότητα της μονής με τον οικείο μητροπολίτη Ηλείας κυρό Γερμανό (1981 – 2022) καθώς και τον ιερέα της μονής πατέρα Παναγιώτη και πλήθους ευσεβούς λαού.[15]
Οι ναοί
Το καθολικό
Μέχρι και το 1976 ο ναός ήταν ουσιαστικά το σπήλαιο, που βρέθηκε η ιερή εικόνα της Παναγίας, διαμορφωμένο κατάλληλα ώστε να μπορούν να τελούνται σε αυτό οι ιερές ακολουθίες. Είχε προστεθεί τέμπλο, στασίδια, καθίσματα, αργότερα η οροφή, πολυέλαιοι και κάθε τι άλλο που ήταν απαραίτητο για την τέλεση των ιερών μυστηρίων. Ο ναός ήταν προσανατολισμένος, σύμφωνα με την παράδοση, προς την ανατολή. Χωροταξικά δεν μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένας ναός που μπορούσε να φιλοξενήσει μεγάλο αριθμό πιστών, καθώς οι συνθήκες και τα τεχνικά μέσα ίσως της εποχής, αλλά και το σημείο του σπηλαίου, δεν βοηθούσαν στην καταλληλότερη διαμόρφωση του χώρου σε έναν μεγαλύτερο ναό. Στον ναό οδηγούσε πλακόστρωτο μονοπάτι και από ένα σημείο και έπειτα ξεκινούσαν οι σκάλες, που έφθαναν μέχρι και την πόρτα του ναού.
Με την κατολίσθηση το μεγαλύτερο μέρος του ναού καταστράφηκε. Το τέμπλο μόνο παρέμεινε όρθιο όπως και το καμπαναριό του ναού. Όλα τα υπόλοιπα καταστράφηκαν, όπως και σημαντικό μέρος την σκάλας που οδηγούσε στον ναό.
Ο νέος ναός δημιουργήθηκε εξ’ ολοκλήρου από την αρχή. Οι μεγάλη προσέλευση πιστών στο μοναστήρι οδήγησε έμμεσα στην ανάγκη δημιουργίας ενός μεγαλύτερου ναού. Ο ναός πλέον θεμελιώθηκε σωστά, σχεδιάστηκε και δημιουργήθηκε πλατύτερος, ενώ και οι σκάλες που οδηγούν σε αυτόν έγιναν μεγαλύτερες. Η μόνη διαφορά ήταν πως τεχνικοί λόγοι οδήγησαν στον προσανατολισμό του νέου ναού προς τον νότο.[16]
Ο νέος ναός είναι τρίκλιτος, ενώ υπάρχει και τέταρτο κλίτος, το οποίο χρησιμοποιείτε για τις ανάγκες του ναού. Το τέμπλο του ναού είναι μαρμάρινο. Οι εικόνες του τέμπλου είναι φιλοτεχνημένες από τον αγιογραφικό οίκο των Αβραμαίων του Αγίου Όρους, ενώ μέχρι και σήμερα έχει αγιογραφηθεί το μεγαλύτερο μέρος του ναού.
Τα εγκαίνια του καθολικού της μονής έγιναν την 29η Σεπτεμβρίου 1985 από τον μητροπολίτη Ηλείας κυρό Γερμανό Β’ και εορτάζει στις 23 Αυγούστου.
Ο ναός του Αγίου Αντωνίου
Στο κτίριο των κελιών υπάρχει ο ναός του Αγίου Αντωνίου. Ένας ναός μικρός, στον οποίο οι μοναχές τελούν τις καθημερινές ακολουθίες της μονής. Στον ναό αυτό φυλάσσεται και η ιερή εικόνα της Παναγίας, έπειτα από την καταστροφή του παλαιού καθολικού το 1976 έως και σήμερα. Είναι γεμάτος με ιερές εικόνες κάθε μεγέθους· το τέμπλο του είναι ξύλινο και εορτάζει την ημέρα της μνήμης του Αγίου Αντωνίου 17 Ιανουαρίου.[17]
Ο ναός του Αγίου Νεκταρίου
Ο ναός βρίσκεται στην είσοδο της μονής, ακριβώς κάτω από το καθολικό. Στον ίδιο χώρο παλαιότερα αναφέρεται πως υπήρχε ο ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.
Η ανέγερση του ναού ξεκίνησε κατά την ηγουμενία της γερόντισσας Νεκταρίας. Μετά την καταστροφή του καθολικού από την κατολίσθηση του 1976, όλες οι ακολουθίες της μονής τελούνταν στον ναό του Αγίου Νεκταρίου. Οι εργασίες του ναού ολοκληρώθηκαν κατά την ηγουμενία της γερόντισσας Χριστοφόρας. Εγκαινιάσθηκε από τον μητροπολίτη Ηλείας κυρό Αθανάσιο στις 6 Μαΐου 1971. Αποτελεί ναό σταυροειδή με τρούλο και εορτάζει 9 Νοεμβρίου ημέρα, μνήμης του Αγίου Νεκταρίου και 8 Νοεμβρίου ημέρα εορτασμού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.[18]
Οι εορτές
Απόδοση Κοιμήσεως της Θεοτόκου 23η Αυγούστου
Η Μονή εορτάζει (πανηγυρίζει) την 23η του Αυγούστου[19] ημέρα απόδοσης της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου την παραμονή κατά τον εσπερινό και κατά την ημέρα της εορτής, συρρέουν εκατοντάδες πιστοί για να προσκυνήσουν την χάρη της Παναγίας.
Κάτω ακριβώς από ολόκληρο το μοναστήρι υπάρχει η λεγόμενη «πανηγυρίστρα». Εκεί τελούνταν μέχρι και το 1982 οι εορτές της Παναγίας, ίσως γιατί ο μικρός πρώτος ναός στο σπήλαιο δεν επέτρεπε την προσέλευση μεγάλου αριθμού προσκυνητών.
Μετά την κατολίσθηση του 1976 και την καταστροφή του πρώτου ναού η ιερή εικόνα τοποθετείται σε χώρο ειδικά διαμορφωμένο δίπλα στην πύλη της μονής και στο σημείο που ξεκινούσε το μονοπάτι για τον ναό. Στο ίδιο χώρο τοποθετείται και σήμερα. Συνήθως το πρωί της 22ας Αυγούστου οι μοναχές κατεβάζουν την εικόνα της Παναγίας από το παρεκκλήσιο του Αγίου Αντωνίου. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας τελείται ο εσπερινός της εορτής. Το πρωί της 23ης Αυγούστου τελείται η Θεία Λειτουργία, η οποία παλαιότερα τελούνταν σε αγρυπνία τις πρώτες πρωινές ώρες. Το απόγευμα της 23ης Αυγούστου μετά τον εσπερινό και την παράκληση προς την Παναγία η εικόνα μεταφέρεται και πάλι στον ναό του Αγίου Αντωνίου.[20]
Εορτή του Τιμίου Σταυρού 14 Σεπτεμβρίου
Το πανηγύρι αυτό οφείλει την καθιέρωσή του στην ύπαρξη τεμαχίου του Τιμίου Σταυρού που φυλάσσεται στην μονή, αλλά και σε λόγους καθημερινούς και πρακτικούς, σύμφωνα με τους οποίους οι ντόπιοι κάτοικοι -λόγω των γεωργικών υποχρεώσεών τους- δεν μπορούσαν να τιμούν την εορτή της Παναγίας την 23η Αυγούστου· για τον λόγο αυτό και καθιέρωσαν αυτό τον εορτασμό. Η εορτή όμως του Τιμίου Σταυρού έχει καθιερωθεί μετά από τόσα χρόνια, και μέχρι την εποχή μας η προσέλευση των πιστών εκείνη την ημέρα είναι μεγάλη.
Εορτή του Αγίου Αντωνίου
Το παρεκκλήσιο εορτάζει την 17η Ιανουαρίου, ημέρα μνήμης του Μεγάλου Αντωνίου.[17]
Εορτή του Αγίου Νεκταρίου
Ο ναός εορτάζει την 9η Νοεμβρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου Νεκταρίου επισκόπου Πενταπόλεως και την 3η Σεπτεμβρίου, ημέρα ανακομιδής των λειψάνων του.[21]
Η Ιερά Μονή δέχεται πλήθος προσκυνητών καθ' όλη την διάρκεια του χρόνου. [22]
Ανδρέου Ανδριανόπουλου, ΜΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΥΨΕΛΗ. Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΚΟΙΝΟΒΙΑΚΗ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΡΕΜΑΣΤΗΣ ΕΝ ΛΑΝΘΙ-ΗΛΕΙΑΣ, Αθήναι 1969.
Γενικά Αρχεία του Κράτους, Φάκελος 298, "Κοίμησις της Θεοτόκου ή Μονή Κρεμαστής", Νομός Αχαΐας και Ήλιδος- Επαρχία Ηλείας, Δήμος Ωλένης, 1834-1854, έγγραφα 87.
Ιστορικό Αρχείο Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, φάκελλοι 65 και 66.
Δημήτριος Θ. Κόκορης, Ορθόδοξα Ελληνικά μοναστήρια. Προσκυνηματικός οδηγός, Εκδόσεις Δημήτριος Κόκορης, Αθήνα 2002, Τρίτη Έκδοση. ISBN 9607298446
Ευάγγελος Π. Λέκκος, Τα Ελληνικά Μοναστήρια, Εκδόσεις ΙΧΝΗΛΑΤΗΣ, Αθήνα 1995.
