Το Καράτουλα (ή ο Καράτουλας) είναι χωριό και έδρα της ομώνυμης Κοινότητας της Π.Ε. Ηλείας και βρίσκεται 10 χλμ.[2] βορειοανατολικά της πόλης του Πύργου, σε υψόμετρο 78 μέτρων. Διοικητικά είναι η τοπική έδρα της Δημοτικής ΕνότηταςΩλένης του Δήμου Πύργου και έχει 686 μόνιμους κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Στην Κοινότητα ανήκουν και οι οικισμοίΚλειδερέικα και Μάρμαρα. Στο νότιο τμήμα του, συνορεύει με την Κοινότητα Μαγούλας. Φυσικό όριο μεταξύ των δύο Κοινοτήτων αποτελεί παραπόταμος του Ενιπέα. Νοτιοανατολικά βρίσκεται η Ωλενα .Βορειοανατολικα βρίσκεται το Γούμερο με τα φαράγγια και τα μοναστήρια του. Βόρεια βρίσκονται το Σοπι και το Χειμαδιό. Δυτικά βρίσκεται το Αρβανίτη, Λανθη και η Μονή Κρεμαστής.
Διοικητική και δημογραφική εξέλιξη
Η Κοινότητα Καράτουλα ήταν η έδρα του (καποδιστριακού) Δήμου Ωλένης μέχρι και την 31 Δεκεμβρίου 2010[3][4]. Με την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης, ο Δήμος Ωλένης καταργήθηκε και από την 1η Ιανουαρίου 2011 αποτελεί δημοτική ενότητα του Δήμου Πύργου[5]. Ο πληθυσμός της Κοινότητας Καράτουλα ήταν, σύμφωνα με τις απογραφές του 2001[6] και του 2011[7], 952 κάτοικοι και 699 κάτοικοι, αντίστοιχα.
Ιστορικά στοιχεία
Σύμφωνα με ιστορικές αναφορές για τον Καράτουλα, που έχουν καταγραφεί σε βιβλιογραφία, αναφέρονται τα εξής:
Αρχαία χρόνια
Η πρώτη ονομασία της Κοινότητας καταγράφεται ως Αμφιδολίς και χαρακτηριζόταν ως τοπικό εμπορικό κέντρο της εποχής[8].
Δεν υπάρχουν βέβαια αρχαιολογικά ευρήματα και αναφορές σε αρχαίους συγγραφείς περί της άνω ονομασίας. Ίσως και η αρχαία ονομασία Μάργανα να έχει σχέση με την ευρύτερη περιοχή. Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων για την ευρύτερη περιοχή αναφερόμενος στην Πίσα την αναφέρει ως πρωτεύουσα των δώδεκα πόλεων της Αμφιδολίας (χωρίς να καθορίζει κάποια συγκεκριμένη πόλη ως Αμφιδολία). Επομένως η μόνη αναφορά στο βιβλίο του Νουχάκη χρήζει επανεξέτασης και ιδιαίτερης προσοχής.
Τουρκοκρατία
'Μεταξύ των προαναφερθέντων κέντρων επί Τουρκοκρατίας συμπεριλαμβάνεται και το με απολύτως αμιγή χριστιανικόν πληθυσμόν - ελάχισται τουρικαί οικογένειαι υπήρχον- χωρίον Καράτουλα Ωλένης. Ήτο το μεγαλύτερον χωρίον της Ωλένης και εις το κέντρον σχεδόν των άλλων πολλών μικρών, κατά την εποχή εκείνην, χωρίων. Είχεν έδραν Αγά και πρώτος Αγάς ωνομάζετο Καρά-Τούλας, εξ ου και το όνομα Καράτουλας.
Ο Αγάς ούτος είχεν εγείρει εν μέγα ανάκτρον-κονάκι εις το ανατολικόν μέρος του χωρίου επί δεσπόζοντος λόφου, ερείπια του οποίου σώζονται και σήμερον ακόμη παρά την οικίαν Θεόδωρου Θεοδωρακόπουλου, ιατρού. Το Καράτουλα, ως γειτνιάζων με την Επισκοπήν Ωλένης, και ως εκ των σχέσεων με τους εκάστοτε Επισκόπους, είχε μεγάλην επιρροήν εφ' όλων των χωρίων της Ωλένης.
Προς το βόρειον μέρος του χωρίου και εις απόστασιν είκοσι περίπου λεπτών υπήρχε μικρά Εκκλησία υπογείως της κορυφής λοφίσκου. Ερείπια σώζονται και σήμερον υπό την επωνυμίαν "Άγιος Δημήτριος".
Ο Καράτουλας έδωσε και γενναίους πολεμιστάς υπό την αρχηγίαν των Πιέρρου και Δάβουρα, οίτινες, συναντηθέντες με τα ανερχόμενα για Πούσι ελληνικά στρατεύματα, έλαβον μέρος εις την μάχην Μποντίνι, το πρώτον, και εις όλας τα μάχας του Πούσι, βραδύτερον.
Ο τελευταίος Αγάς είχε και αυτός προσλάβει, ως και οι προκάτοχοί του, γραμματέα εκ Καράτουλα, εκ της οικογενείας Μιρεμίτη, ήτις έλαβε την επωνυμίαν Γραμματικοπούλου. Ο Αγάς ούτος είχεν υπό την κατοχήν υδρόμυλον ως και πολλάς ποτιστικάς εκτάσεις, αι οποίαι κατόπιν περιήλθον εις τους Θεοδωρακόπουλον και Κορομάντζον εκ Κοντοβαζαίνης.
Γερμανική Κατοχή
Κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής στο Καράτουλα, όπως και σε πάρα πολλές περιοχές της χώρας, τα γερμανικά στρατεύματα πραγματοποιούσαν επιδρομές προκειμένου να καταστείλουν την αντιστασιακή δράση που ανέπτυσσαν οι κάτοικοι. Το πιο χαρακτηριστικό συμβάν συνέβη νωρίς το πρωί της 14ης Ιουλίου 1944, όταν γερμανικά στρατεύματα έστησαν ενέδρες στο βόρειο τμήμα του χωριού και συνέλαβαν 24 κατοίκους, μεταξύ των οποίων γέροι, γυναίκες και παιδιά. Σύμφωνα με μαρτυρίες επιζώντων, οι όμηροι παρατάχθηκαν σε φάλαγγα και εκτελέστηκαν το απόγευμα της 14ης Ιουλίου 1944. Το σημείο της εκτέλεσης ονομάστηκε μετέπειτα Φονικά και δημιουργήθηκε μνημείο προς τιμήν των πεσόντων. Κάθε χρόνο τον Ιούλιο πραγματοποιείται επιμνημόσυνη δέηση με την συμμετοχή κατοίκων της περιοχής.
Γενικά στοιχεία
Τοπική Κοινωνία
Οικονομική δραστηριότητα
Στο Καράτουλα αν και οι κάτοικοι ασχολούνται ως επί το πλείστον με αγροτικές δραστηριότητες (καλλιέργεια κορινθιακής σταφίδας, αμπελιών, ελαιώνων) υπάρχουν αρκετές μικρές εμπορικές και τεχνικές μονάδες που καλύπτουν τις ανάγκες της ευρύτερης περιοχής.
Εκπαίδευση
Αγιασμός στο Γυμνάσιο-Λύκειο Καράτουλα
Στο Καράτουλα εξυπηρετούνται όλες οι βαθμίδες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης:
Βρεφονηπιακός σταθμός (Κατασκευάστηκε με δωρεά από την Εκκλησία της Κύπρου, μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007).
Νηπιαγωγείο
Δημοτικό σχολείο
Γυμνάσιο
Λύκειο
Αθλητισμός
Στο Καράτουλα υπάρχουν και λειτουργούν οι εξής αθλητικές εγκαταστάσεις:
Κλειστό Γήπεδο μπάσκετ - γυμναστήριο "Αυστραλιανό Αθλητικό Κέντρο Ωλένης" χωρητικότητας 400 θέσεων[9]. Αποτελεί την έδρα της τοπικής Ομάδας Μπάσκετ "Πανωλενιακός".
Γήπεδο ποδοσφαίρου (Έδρα της τοπικής Ομάδας Ποδοσφαίρου "Πανωλενιακός").
Γήπεδο ποδοσφαίρου 5x5
Ιατρικές υποδομές
Το Περιφερειακό Ιατρείο Καράτουλα, λειτουργεί ως αγροτικό Ιατρείο.
Κοινωνικές υποδομές
Κτίριο Γραφείων (πρώην Δημαρχείο) που στεγάζει παράρτημα Διοικητικών Υπηρεσιών του Δήμου.
Κατάστημα ΕΛ.ΤΑ. με λειτουργία και Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου.
Κεντρικό κτίριο ΟΤΕ με κόμβο DSLAM που εξυπηρετεί ταχύτητες έως 24Mbps
Υποθηκοφυλακείο
Συμβολαιογραφείο.
Θρησκευτικά αξιοθέατα
Στο Καράτουλα υπάρχουν 4 ναοί:
Ο Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου, ο οποίος είναι και πολιούχος του χωριού. Αποτελεί το παλαιό κοιμητήριο και μετά την πρόσφατη ανακαίνισή του χρησιμοποιείται περιστασιακά. Παραδοσιακά λειτουργεί στις 26 Οκτωβρίου (Εορτή Αγίου Δημητρίου), την Μεγάλη Παρασκευή (όπου επιστρέφει ο Επιτάφιος μετά την περιφορά του στο χωριό) και σε όποιες άλλες περιπτώσεις ζητηθεί.
Ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου, ο οποίος είναι μεταγενέστερος του Αγίου Δημητρίου και αποτελεί τον βασικό ναό του χωριού. (Σε αυτόν τελείται η Θεία Λειτουργία κάθε Κυριακή και όλες οι υπόλοιπες μεγάλες εορτές).
Ο Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, ο οποίος είναι μικρό ξωκλήσι και τιμάται κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου.
Ο Ιερός Ναός Αποστόλων Πέτρου και Παύλου που αποτελεί το νέο κοιμητήριο του χωριού.
Οι 4 ναοί έχουν δομηθεί με βάση την αρχιτεκτονική της Βασιλικής και περιέχουν χειροποίητες τοιχογραφίες και αγιογραφίες εξαιρετικής ομορφιάς.
Δημογραφικά στοιχεία
Η εξέλιξη του μόνιμου πληθυσμού της έδρας της Τοπικής Κοινότητας τον 21ο αιώνα είναι η εξής:
Οικισμός Καράτουλα υπάρχει επίσης στον Δήμο Μεγαλόπολης της Π.Ε. Αρκαδίας ενώ χωριό με το ίδιο όνομα υπάρχει και στον Πάρνωνα, επίσης στην Π.Ε. Αρκαδίας.
↑Κατασκευάστηκε με χρηματοδότηση της Αυστραλίας, του Hellenic Club of Cambera και με τη διαμεσολάβηση του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, με σκοπό την ανοικοδόμηση της περιοχής μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007.
