Μνημείο Λυσικράτους

Συντεταγμένες: 37°58′15″N 23°43′48″E

Μνημείο Λυσικράτους
Είδος	Χορηγικό μνημείο και αρχαιολογική θέση
Αρχιτεκτονική	αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική, Κορινθιακός ρυθμός και Ιωνικός ρυθμός
Γεωγραφικές συντεταγμένες	37°58′15″N 23°43′48″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Αθηναίων
Τοποθεσία	Πλάκα
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	4ος αιώνας π.Χ.[1]
Υλικά	πεντελικό μάρμαρο[1], μάρμαρο Υμηττού[1] και Τόφφος[1]
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Το Μνημείο Λυσικράτους, γνωστό και ως Φανάρι του Διογένη, είναι ένα πέτρινο κτίσμα κυλινδρικού σχήματος, το καλύτερα σωζόμενο χορηγικό μνημείο της αρχαιότητας. Βρίσκεται στην Αθήνα, επί της αρχαίας οδού Τριπόδων και κτίστηκε από τον Λυσικράτη το 335-334 π.Χ.^[2] προκειμένου να στηρίζει και να αναδεικνύει ένα σημαντικό αντικείμενο στην κορυφή του: τον χάλκινο τρίποδα που του είχε δοθεί ως έπαθλο για τον ρόλο του ως χορηγού (χρηματοδότη) του νικητήριου θεατρικού έργου στους τελευταίους δραματικούς αγώνες.^[3] Οι χορηγοί ήταν ευκατάστατοι πολίτες που αναλάμβαναν με έξοδά τους τη συγκρότηση του χορού, δηλαδή της ομάδας ανθρώπων που συμμετείχε σε θεατρικά έργα και επίσημες τελετές. Ο χάλκινος τρίποδας ήταν το πρώτο βραβείο των θεατρικών αγώνων και απονεμόταν στον χορηγό του δραματικού έργου. Οι τρίποδες κατατίθονταν στο Ιερό του Διονύσου ή τοποθετούνταν στη γειτονική οδό των Τριπόδων. Προκειμένου δε να εκτεθούν με μεγαλοπρεπέστερο τρόπο, οι τρίποδες έμπαιναν μερικές φορές σε ψηλή βάση, η οποία μπορούσε να έχει την μορφή κίονα, ή ακόμη και μνημείου σε σχήμα ναΐσκου, όπως έχει αυτή του Λυσικράτους.

Το Μνημείο του Λυσικράτους παρέμεινε άθικτο στην ίδια θέση μέχρι σήμερα, παρότι ο τρίποδας στην κορυφή του δεν σώζεται. Το 1669 ενσωματώθηκε στο γειτονικό Μοναστήρι των Καπουτσίνων οι οποίοι το μετέτρεψαν σε αναγνωστήριο και βιβλιοθήκη, αφού είχαν μετακινήσει τον ένα ορθοστάτη για να ανοίξουν είσοδο. Η μονή καταστράφηκε κατά την Ελληνική Επανάσταση. Αργότερα, το μνημείο περιήλθε για ένα διάστημα στην κυριότητα του γαλλικού κράτους. Σήμερα το μνημείο εντοπίζεται στην πλατεία Λυσικράτους, στη συμβολή των οδών Λυσικράτους, Βύρωνος και Σέλλεϋ.

Περιγραφή

Το μνημείο αποτελείται από ψηλό τετράγωνο κρηπίδωμα από πωρόλιθο (ύψους 4 μ. και πλάτους 3 μ), από μαρμάρινο επ' αυτού πεντελίσιο κυκλοτερές οικοδόμημα, σε σχήμα κυκλικού ναΐσκου, περιβαλλόμενο από έξι ημικίονες αττικοκορινθιακού ρυθμού με θολωτή στέγη. Τα ενδιάμεσα των κιονόκρανων κοσμούνται με ανάγλυφους τρίποδες. Στο μπροστινό δε μέρος του επιστυλίου υπάρχει η επιγραφή:

«Λυσικράτης Λυσιθείδου Κικυνεύς εχορήγει

Ακαμαντίς παίδων ενίκα θέων ηύλει

Λυσιάδας Αθηναίος εδίδασκε Ευαίνετος ήρχε»

Έτσι κατά την επιγραφή αυτή το μνημείο έφερε τον άθλο της νίκης χορού παίδων της Ακαμαντίδας φυλής και το ανήγειρε ο Λυσικράτης του Λυσιθείδη κατά την 111η Ολυμπιάδα (335-334π.Χ.). Η δε άνω του επιστυλίου ζωφόρος φέρει ανάγλυφη παράσταση από το μύθο της αιχμαλωσίας του Διονύσου από Τυρρηνούς πειρατές.^[4] Η στέγη αποτελείται από μονολιθικό θόλο (φτιαγμένο από κυανωπό μάρμαρο από τον Υμηττό) διακοσμημένο στην κάτω περιφέρεια με έκτυπα κυμάτια, στη δε θολωτή επιφάνεια με φολιδωτά ή λεπιδωτά κοσμήματα. Την επιφάνεια αυτή διατρέχει από δύο πλευρές, από μια σειρά ανθεμίων που καταλήγουν στο ανωφερές κέντρο της στέγης όπου μετασχηματίζονται σε ακανθωτό επίθημα πάνω στο οποίο στηριζόταν ο χάλκινος τρίποδας, το έπαθλο του Λυσικράτη που το υποστήριζαν δύο αγαλματίδια Σάτυρου και Δελφίνου.

Το μνημείο ως μονή

Το μνημείο του Λυσικράτη, στο βιβλίο Antiquities of Athens (1762)

Το 1685, στο χώρο ιδρύθηκε μια γαλλική μονή καπουτσίνων. Το 1669 η μονή αγόρασε το μνημείο, το οποίο αποκαλούνταν πλέον «Φανός του Δημοσθένη».^[5] Μία ανάγνωση της επιγραφής από τον Ζακόμπ Σπον (Jacob Spon) καθόρισε τον αρχικό σκοπό του.^[6] Οι νεαροί Βρετανοί αρχιτέκτονες Τζέιμς Στιούαρτ (James Stewart) και Νίκολας Ρεβέττ (Nicholas Revett) δημοσίευσαν τα πρώτα μετρημένα σχέδια του μνημείου στο βιβλίο τους Antiquities of Athens (Λονδίνο: 1762). Το μνημείο έγινε γνωστό σε Γαλλία και Αγγλία μέσω των γκραβούρων του και «βελτιωμένες» εκδοχές του έγιναν εντυπωσιακά χαρακτηριστικά σε αρκετούς κήπους στην Αγγλία. Ο λόρδος Βύρων έμεινε στη μονή κατά τη διάρκεια της δεύτερης επίσκεψης του στην Ελλάδα. Το 1818 ο μοναχός Φραγκίσκος φύτεψε στους κήπους της μονής τα πρώτα φυτά τομάτας στην Ελλάδα. Το 1821 η μονή, η οποία είχε κλείσει το μνημείο, χρησιμοποιήθηκε ως χώρος αποθήκευσης βιβλίων, κάηκε κατά την οθωμανική κατοχή της Αθήνας, και εν συνεχεία κατεδαφίστηκε, ενώ το μνημείο παρέμεινε εκτεθιμένο στην κακοκαιρία.^[4] Το 1829, οι μοναχοί προσέφεραν το κτίσμα σε έναν Άγγλο περιηγητή, αλλά αποδείχθηκε πως ήταν πολύ δυσκίνητο για να αποσυναρμολογηθεί και να τοποθετηθεί σε πλοίο. Ο λόρδος Έλγιν διαπραγματεύθηκε ανεπιτυχώς για το μνημείο, το οποίο έκτοτε αποτέλεσε εικόνισμα της Ελληνικής Επανάστασης. Γάλλοι αρχαιολόγοι καθάρισαν τα συντρίμμια από το μισοθαμμένο μνημείο και ερεύνησαν στην περιοχή για χαμένα τμήματα του. Τη περίοδο 1876-1887, οι αρχιτέκτονες Φρανσουά Μπουλανζέ (François Boulanger) και Ε. Λεβιότ (E. Leviot) διήθυναν την αναστήλωση του, υπό την καθοδήγηση της γαλλικής κυβέρνησης.

Επιρροή

Άποψη του 1900

Διάσημες βρετανικές εκδοχές του μνημείου περιλαμβάνουν το Μνημείο Ντάγκαλντ Στιούαρτ και το Μνημείο Μπερνς, αμφότερα στο Κάλτον Χιλ του Εδιμβούργου, το καμπαναριό της εκκλησίας του Αγίου Γκιλ στο Έλγιν, και τους κήπους του Σάγκμπορο του Σταφορντσάιρ. Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Ευαγγελιστή στο Τσίτσεστερ, έχει στην κορυφή του, μια «παράλογη μικρογραφία» του μνημείου.^[7][8] Ο ελληνορθόδοξος καθεδρικός ναός των Αγίων Πάντων στο Λονδίνο έχει επίσης αντίγραφο του μνημείου στο άνω μέρος της εισόδου του.

Στις ΗΠΑ, το μνημείο του Λυσικράτη ήταν το μοντέλο του Γουίλιαμ Στρίκλαντ (William Strickland) για τον θόλο του Merchants' Exchange στην Φιλαδέλφεια και επίσης αντιγράφηκε από τον ίδιο για τον θόλο στην κορυφή του Καπιτωλίου της Πολιτείας του Τενεσί στο Νάσβιλ.^[9] Ο σχεδιασμός του Portland Breakwater Light στο Μέιν ήταν προϊόν έμπνευσης από το μνημείο. Υιοθετήθηκε στην κατασκευή πολλών μνημείων του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου και επιστέγασε πολλύς πύργους του αρχιτεκτονικού ρεύματος Beaux-Arts, όπως οι πύργοι Σαν Ρέμο στη Νέα Υόρκη. Το πιο επιφανές παράδειγμα είναι το Μνημείο Στρατιωτικών και Ναυτικών που σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Σαρλ και Άρθουρ Στόουτον (Charles and Arthur Stoughton) στη περιοχή Ρίβερσαϊντ Ντράιβ της Νέας Υόρκης το 1902. Μια μπρούτζινη μικρογραφία του μνημείου παραδίδεται στα βραβεία Ρίτσαρντ Ντρίχαους (Richard H. Driehaus) σε έναν εν ζωή αρχιτέκτονα του οποίου η δουλειά αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα των αξιών της παραδοσιακής και κλασικής αρχιτεκτονικής σε ένα σύγχρονα δομημένο περιβάλλον.^[10]

Στην Αυστραλία, υπάρχει μια εκδοχή του μνημείου στον Βασιλικό Βοτανικό Κήπο του Σίδνεϊ στη Νέα Νότια Ουαλία. Επίσης αναπαρίσταται το Βωμό της Μνήμης (Shrine of Remembrance) στη Μελβούρνη, όπου σχηματίζει ένα κορονοειδές στοιχείο στην πυραμιδοειδή οροφή του μνημείου.

Παραπομπές

1. odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=891.
2. «Μνημείο Λυσικράτους». Μνημεία, Διαδικτυακή Πύλη «Οδυσσεύς». Υπουργείο Πολιτισμού. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2017. 
3. «Οδός Τριπόδων – Χορηγικό Μνημείο του Λυσικράτους (335/4 π.Χ.)». Αρχαιολογία της πόλεως των Αθηνών. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2017. 
4. De Cou, Herbert F. (January-March 1893). «The Frieze of the Choragic Monument of Lysikrates at Athens». The American Journal of Archaeology and of the History of the Fine Arts (8): 42-55. 
5. McCredie, J. R. (1984). «The 'Lantern of Demosthenes' and Lysikrates, son of Lysitheides, of Kikynna». Studies Presented to Sterling Dow (GRBS Monograph) (10): 181-183. 
6. Spon, Jacob (1678). Voyage d'Italie, de Dalmatie, de Grèce et du Levant. σελ. 21. 
7. Nairn, Ian· Pevsner, Nikolaus (1965). The Buildings of England: Sussex. Harmondsworth: Penguin Books. σελ. 170. ISBN 0-14-071028-0. 
8. L. F. Salzman, επιμ. (1935). «A History of the County of Sussex: Volume 3. The City of Chichester: Churches (Anglican)». Victoria County History of Sussex. British History Online. σελίδες 160–164. Ανακτήθηκε στις 29 Απριλίου 2011. 
9. «Cupolas of Capitalism Gallery - Tennessee State Capitol (1 of 7)». www.cupola.com. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2024. 
10. Dame, ENR/PAZ // University Communications: Web // University of Notre. «Choregic Monument // School of Architecture // University of Notre Dame». architecture.nd.edu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Μαρτίου 2014. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2016. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Μνημείο Λυσικράτους

• Αποσπάσματα από οδηγούς Αρχειοθετήθηκε 2007-08-03 στο Wayback Machine.
• Η Αμερικανική Beaux-Arts έχει ως πρότυπο το Μνημείο του Λυσικράτη