Η Μαρία (γερμανικά: Marie von Hessen und bei Rhein, 8 Αυγούστου 1824 - 3 Ιουνίου 1880), μετέπειτα γνωστή ως Μαρία Αλεξάνδροβνα, ήταν πριγκίπισσα της Έσσης και παρά τω Ρήνω και μετέπειτα αυτοκράτειρα της Ρωσίας.
Η Μαξιμιλιανή Βιλελμίνη Αυγούστα Σοφία Μαρία γεννήθηκε στις 8 Αυγούστου 1824 στο Ντάρμστατ και ήταν το έβδομο (τέταρτο επιβιώσαν) παιδί και η τρίτη κόρη του Λουδοβίκου Β της Έσσης και της Βιλελμίνης της Βάδης. Η Βιλελμίνη ήταν αδελφή της Λουίζας της Βάδης (Ελισάβετ Αλεξέγιεβνα), συζύγου του Αλεξάνδρου Α΄ της Ρωσίας.[1] Τα τέσσερα μικρότερα παιδιά της Βιλελμίνης (Ελισάβετ, θνησιγενής κόρη, Αλέξανδρος και Μαρία) φέρονται να ήταν βιολογικά παιδιά του βαρόνου Άουγκουστ φον Σεναρκλάνς ντε Γκρασύ, αν και, μετά το θάνατο της μητέρας τους, ο Λουδοβίκος Β΄ τα αναγνώρισε ως δικά του παιδιά και έζησαν μαζί του μέχρι την ενηλικίωσή τους.
Το 1838, ο τσάρεβιτς Αλέξανδρος Νικολάγιεβιτς περιόδευε στην Ευρώπη για να βρει γυναίκα, και ερωτεύτηκε την 14χρονη Μαρία. Ζήτησε σε γάμο την Μαρία και ο πατέρας της έδωσε την συγκατάθεση του. Η Μαρία ταξίδεψε στη Ρωσία με την συνοδεία του αδελφού της και στις 16 Απριλίου 1841 τελέστηκε ο γάμος, παρά το γεγονός ότι ο Τσάρεβιτς γνώριζε καλά τις καταγγελίες που αφορούσαν την καταγωγή της.[2] Η μητέρα του Αλεξάνδρου, αυτοκράτειρα Αλεξάνδρα Φεόντοροβνα, έφερε αντίρρηση, αλλά ο γιος της επέμενε. Μετά τη μεταστροφή της Μαρίας στην Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία πριν από το γάμο, τις δόθηκε το ρωσικό όνομα Μαρία Αλεξάνδροβνα.
Ήταν πολύ ντροπαλή. Η προσαρμογή στη ζωή τις ρωσικής Αυλής αποδείχθηκε μια δύσκολη πρόκληση για τη Μαρία, με αποτέλεσμα κατά τα επόμενα χρόνια, να προβεί σε αρκετά ταξίδια στο εξωτερικό: το υγρό κλίμα της Αγίας Πετρούπολης δεν αποδείχθηκε υγιές γι' αυτήν, και ανέπτυξε έναν επίμονο βήχα και επαναλαμβανόμενους πυρετούς. Παρ' όλα αυτά, έγινε η μητέρα οκτώ παιδιών. Αυτές οι εγκυμοσύνες, σε συνδυασμό με την κακή υγεία, συχνά την κρατούσαν μακριά από τις δραστηριότητες στην Αυτοκρατορική Αυλή, πράγμα το οποίο έφερε πειρασμούς για τον σύζυγό της.
Το 1864 ο μεγαλύτερος γιος της, Νικόλαος, αρραβωνιάστηκε τη Δάγμαρ της Δανίας, αλλά απεβίωσε το 1865 πριν παντρευτούν. Τελικά, η Δάγμαρ παντρεύτηκε τον Αλέξανδρο, νεότερο αδελφό του Νικολάου και πλέον διάδοχο, προς μεγάλη χαρά της Μαρίας που είχε συμπαθήσει τη Δανή πριγκίπισσα.
Η αυτοκράτειρα Μαρία Αλεξανδρόβνα πέθανε στις 3 Ιουνίου 1880 στα Χειμερινά Ανάκτορα και ετάφη στον Καθεδρικό Ναό των Αγίων Πέτρου και Παύλου στην Αγία Πετρούπολη. Η Μαρία ήξερε ο Αλέξανδρος Β΄ ήταν άπιστος και ότι είχε πολλές ερωμένες. Ο Τσάρος είχε τρία παιδιά με την ερωμένη του, πριγκίπισσα Εκατερίνα Μιχαηλόβνα Ντολγκορούκοβα, η οποία μετακόμισε, μαζί με τα παιδιά της, στο Αυτοκρατορικό Παλάτι κατά τη διάρκεια της τελικής ασθένειας της Μαρίας, και σύναψαν μοργανατικό γάμο στις 18 Ιουλίου 1880, ενάμισι μόλις μήνα μετά τον θάνατο της αυτοκράτειρας Μαρίας.[2][3]
Το Θέατρο Μαριίνσκυ της Αγίας Πετρούπολης και η πόλη Μάριεχαμν στο Ώλαντ ονομάστηκαν πριν τιμήν της.
Παντρεύτηκε το 1841 τον Αλέξανδρο Β΄ της Ρωσίας και απέκτησαν οκτώ παιδιά: