Μανόλης Τριανταφυλλίδης

Μανόλης Τριανταφυλλίδης
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1883[1][2][3] Αθήνα
Θάνατος	1959[1][2][3] Αθήνα
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά[4] νέα ελληνική γλώσσα[5] Γερμανικά[5]
Σπουδές	Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	διδάσκων πανεπιστημίου συγγραφέας κλασικός φιλόλογος[6]
Εργοδότης	Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης (Αθήνα, 15 Νοεμβρίου 1883 - Αθήνα, 20 Απριλίου 1959) ήταν Έλληνας γλωσσολόγος και ένας εκ των ιδρυτών του Εκπαιδευτικού Ομίλου, οργάνου του εκπαιδευτικού δημοτικισμού με μεγάλη συμβολή στα εκπαιδευτικά προγράμματα των κυβερνήσεων υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο.^[7] Το 1939, κατά τη διάρκεια του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, του ανατέθηκε η έκδοση γραμματικής για τη δημοτική γλώσσα, η «Νεοελληνική Γραμματική»^[8].

Κληροδότησε την πνευματική και υλική του περιουσία- ανάμεσά της και την τεράστια βιβλιοθήκη του- στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ιδρύοντας (1959) το Ίδρυμα που φέρει το όνομά του και το οποίο συνεχίζει με σημαντικά δημοσιεύματα και άλλες δραστηριότητες την «καλλιέργεια και την αξιοποίηση της δημοτικής γλώσσας και την προαγωγή της παιδείας του ελληνικού λαού» κατά την επιθυμία του δωρητή.

Βιογραφία

Ο πατέρας του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Αλέξανδρος, ήταν από την Κοζάνη^[9] με απώτερη καταγωγή από το Ξηρολίβαδο Ημαθίας^[10]. Η καταγωγή της μητέρας του, Ιουλίας το γένος Ροδοκανάκη, ήταν από τη Χίο^[11]. Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, αποφοιτά από το Βαρβάκειο Γυμνάσιο. Η κλίση που είχε στα μαθηματικά ήταν η αιτία να γραφτεί αρχικά στη φυσικομαθηματική σχολή, για να αλλάξει εντελώς κατεύθυνση μετά από ένα χρόνο και να στραφεί στη φιλοσοφική σχολή και τις συναφείς θεωρητικές σπουδές^[12]. Κατόπιν μετέβη στη Γερμανία, προκειμένου να ακολουθήσει παιδαγωγικές σπουδές. Εντέλει τον έλκυσε η γλωσσολογία, για την οποία εκπόνησε διδακτορική διατριβή υπό την εποπτεία του Καρλ Κρουμπάχερ^[13][14]. Η διδακτορική του διατριβή Studien zu den Lehnwortern der mittelgriechischen Vulgarliteratur (Μελέτες για τις δάνειες λέξεις της δημώδους ελληνικής μεσαιωνικής φιλολογίας) τυπώθηκε στο Μαρβούργο το 1909.^[15]

Πριν ακόμη επιστρέψει στην Ελλάδα, καταπιάστηκε με τη δημιουργία του Εκπαιδευτικού Ομίλου, που κατόρθωσε να προβάλλει τη δημοτική γλώσσα ως σύμβολο μιας γλωσσικής επανάστασης με πολιτικές προεκτάσεις. Το 1917 ο Τριανταφυλλίδης μαζί με τον Αλέξανδρο Δελμούζο ορίζονται από την κυβέρνηση Βενιζέλου Ανώτεροι επόπτες τής Δημοτικής Εκπαιδεύσεως, θέσεις θεσπισμένες ειδικά για αυτούς, και σε συνεργασία με τον Δημήτρη Γληνό, γενικό γραμματέα του υπουργείου Παιδείας, ορίζονται υπεύθυνοι των γλωσσικών προγραμμάτων για το δημοτικό σχολείο^[16]. Αποτέλεσμα της εργασίας τους ήταν η έκδοση των πρώτων σχολικών αναγνωστικών στη δημοτική^[17], μια μεταρρύθμιση που θα διακοπεί βίαια το 1920, μετά την πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου με προτροπή μάλιστα της σχετικής Επιτροπείας της κυβέρνησης Γούναρη στην έκθεσή της «να πεταχτούν τα βιβλία έξω από τα σχολεία και να καούν στην πυρά»^[18].

Ο Τριανταφυλλίδης μετέβη και πάλι στη Γερμανία το 1920, για να επιστρέψει το 1923, επί Νικολάου Πλαστήρα, προκειμένου να διδάξει στην Παιδαγωγική Ακαδημία. Αργότερα έγινε ένας από τους πρώτους καθηγητές του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μαζί με καθηγητές όπως ο Γιάννης Αποστολάκης, ο Χαράλαμπος Θεοδωρίδης και ο Αλέξανδρος Δελμούζος.

Αυτή την ιδεολογική ελευθερία που απλόχερα του πρόσφερε το πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, την αρνήθηκε τρις το πανεπιστήμιο Αθηνών και η Ακαδημία Αθηνών, υπό το κράτος του γλωσσολογικού συντηρητισμού της αθηναϊκής φιλοσοφικής σχολής και ιδιαίτερα του τμήματος κλασικής φιλολογίας, που εκείνη την εποχή δεχόταν την ιδεολογική επίδραση του καθηγητή και αργότερα ακαδημαϊκού Ιωάννη Σταματάκου. Ο Σταματάκος στη σχετική του εισήγηση λίγο-πολύ περιγράφει τον Μ. Τριανταφυλλίδη ως εγκληματία^[19].

Το 1934 παραιτήθηκε από την καθηγητική του ιδιότητα και επέστρεψε στην Αθήνα, ασχολούμενος αποκλειστικά με τη συγγραφή του έργου του Ιστορική Εισαγωγή, του θεμέλιου πάνω στο οποίο συντάχθηκε αργότερα η Νεοελληνική Γραμματική. Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης πέθανε στις 20 Απριλίου του 1959 στην Αθήνα, χωρίς να έχει κάνει οικογένεια^[20]. Η περιουσία του βάσει διαθήκης κληροδοτήθηκε στο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και με αυτήν δημιουργήθηκε το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών - Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη^[21].

Ιδεολογία

Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης διαμόρφωσε νωρίς τη δική του ιδιότυπη γλωσσική ιδεολογία, σύμφωνα με την οποία, προκειμένου να επιτευχθεί η πνευματική επανάσταση στην ελληνική πραγματικότητα, χρειάζεται να απαλλαγεί ο λαός από την καθαρεύουσα, τη γλώσσα της αρχαιομανίας, όπως την οριοθετεί και να διδαχθεί τη δημοτική ως ζωντανή, αληθινή γλώσσα της προόδου^[22].

Ανάμεσα στις συγκρουόμενες σοσιαλιστικές και φιλελεύθερες ιδεολογίες, η πρότασή του υπήρξε η αποσύνδεση της εκπαίδευσης από το γλωσσικό ζήτημα, προβλέποντας ότι οι κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις του γλωσσικού ζητήματος θα επισκίαζαν τις ανάγκες της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Παίρνοντας αποστάσεις από την ορμητική μερίδα των δημοτικιστών με τις ακραίες ψυχαρικές θέσεις, πρότεινε μια γλώσσα μεικτή, για την οποία κατηγορήθηκε σφοδρά από τον Γιάννη Ψυχάρη και χαρακτηρίστηκε συντηρητικός από τον Αλέξανδρο Δελμούζο^[23].

Ο Τριανταφυλλίδης θεωρείται πως αποτίμησε θετικά την προσπάθεια του Αδαμαντίου Κοραή για τη δημιουργία μιας κοινής Νεοελληνικής, παρά την αντίθεση του Ψυχάρη και άλλων δημοτικιστών της εποχής του. Αντίθετα από τον Ψυχάρη, ο Τριανταφυλλίδης «αντιλήφθηκε τη δυναμική παράδοση του δημοτικισμού ανεξάρτητα από τις εκάστοτε γλωσσικές επιλογές [...] Προσεγγίζοντας τον κοραϊσμό έξω από το αυστηρό σχήμα του Ψυχάρη, ο Τριανταφυλλίδης κατέστησε δυνατή την ένταξη του Κοραή στο στρατόπεδο του δημοτικισμού»^[24].

Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης, εισάγοντας ουσιαστικά νεοτερισμό στην εποχή του, ενδιαφέρθηκε επίσης για τη συστηματική διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε οµογενείς και ξενόγλωσσους, τη μετάβαση δηλαδή από τη διδασκαλία της Ελληνικής ως μητρικής γλώσσας στη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας.

Εργογραφία

• Ξενηλασία ή ισοτέλεια. Μελέτη περί των ξένων λέξεων της Νέας Ελληνικής, 1905.
• Ένα βιβλίο για τη γλώσσα μας, 1912^[25].
• Τα Ευαγγέλια και ο Αττικισμός, 1913^[26].
• Το λήμμα, 1915^[27].
• Δημοτικισμός, 1926^[28].
• Ο Ψυχάρης και το γλωσσικό ζήτημα, 1929^[27].
• Ιστορική Εισαγωγή, 1938.
• Νεοελληνική Γραμματική, 1941^[29].

Σημειώσεις - παραπομπές

1. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. 119302462. Ανακτήθηκε στις 17  Οκτωβρίου 2015.
2. Άαρον Σβαρτς: (Αγγλικά, Ισπανικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Τσεχικά, Κροατικά, Τελούγκου) Open Library. OL5131538A. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
3. Faceted Application of Subject Terminology. 71339. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
4. CONOR.SI. 79421027.
5. Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. mub2013800203. Ανακτήθηκε στις 1  Μαρτίου 2022.
6. Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. mub2013800203. Ανακτήθηκε στις 16  Δεκεμβρίου 2022.
7. Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου, «Μανόλης Τριανταφυλλίδης. Διανοούμενος και αγωνιστής του κινήματος της Δημοτικής», εφ. Τα Νέα, 30/12/1999. Ανάγνωση online.
8. «Τα Νέα, 9 Δεκεμβρίου 2006». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουλίου 2014. 
9. «Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), Βιογραφικά στοιχεία». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Δεκεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουνίου 2010. 
10. «Λαογραφικός Σύλλογος Βλάχων Βέροιας, Περιεχόμενα Ημερολογίου 2007». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Οκτωβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2019. 
11. Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Επιλογή από το έργο του, επιμ. Ξ.Α. Κοκόλης, Θεσσαλονίκη, 1982, σ.ια΄
12. Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Επιλογή από το έργο του, επιμ. Ξ.Α. Κοκόλης, Θεσσαλονίκη, 1982, σ.ιγ'
13. Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου 1999, ό.π.
14. Λέει ο Τριανταφυλλίδης, «Καθώς θυμάμαι μάλιστα, ο Κρουμπάχερ με απέτρεψε από την παιδαγωγική, λέγοντάς μου ότι: Όταν βλέπουμε να έρχεται κανείς εδώ από το Βερολίνο για να σπουδάσει παιδαγωγική, τον θεωρούμε αποτυχημένο επιστήμονα. Το σωστό είναι, πρώτα να καταγίνεται κανείς με μιαν επιστήμη, και ύστερα να ασχοληθεί με την παιδαγωγική.»Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Επιλογή από το έργο του, επιμ. Ξ.Α. Κοκόλης, Θεσσαλονίκη, 1982, σ.ιζ
15. Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Επιλογή από το έργο του, επιμ. Ξ.Α. Κοκόλης, Θεσσαλονίκη, 1982, σ.κβ'
16. Βλ. Μ. Τριανταφυλλίδη, Δημοτικισμός και αντίδραση, Θεσσαλονίκη 1960: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, σελ. 4· Ε. Κριαρά, Λόγιοι και δημοτικισμός, Αθήνα 1987: Εκδοτική Αθηνών, σελ. 102-103.
17. Βλ. Ηλίας Δήμος, Τα ψηλά βουνά Αρχειοθετήθηκε 2012-10-18 στο Wayback Machine..
18. Βλ. Όλγας Σέλλα, μεταρρύθμιση κρατάει εδώ και 170 χρόνια Αρχειοθετήθηκε 2012-01-05 στο Wayback Machine. εφ. Καθημερινή 16-03-2008: [...]«να εκβληθώσι πάραυτα εκ των σχολείων και καώσι [...] τα έργα ψεύδους και κακοβούλου προθέσεως»[...].
19. Δεν έχομεν το δικαίωμα να του συγχωρήσωμεν το γεγονός ότι εις τον κρημνόν παρέσυρε μαζί του και την εκπαίδευσιν της πατρίδος. Τοιούτον εγκληματίαν ουδείς δικαιούται να συγχωρήση. Αξίζει επί του προκειμένου η μελέτη του πλήρους κειμένου της εισήγησης Σταματάκου, διαθέσιμου στη βάση δεδομένων του Αριστοτελείου πανεπιστημίου^{[νεκρός σύνδεσμος]}.
20. Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Επιλογή από το έργο του, επιμ. Ξ.Α. Κοκόλης, Θεσσαλονίκη, 1982, σ. οβ΄
21. Βλ. «Στον κήπο της γλώσσας μας Αρχειοθετήθηκε 2018-10-13 στο Wayback Machine.», εφ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 7 Μαΐου 2006. Συντάσσω τη διαθήκη μου με σκοπό να χρησιμέψει η μικρή περιουσία μου και μετά τον θάνατό μου για να συνεχιστεί το έργο που θεωρώ από τα πιο απαραίτητα για την καλλιέργεια του εθνικού μας πολιτισμού και την πνευματική πρόοδο του λαού μας. [...] Θέλω να ωφεληθούν κάπως από την περιουσία μου τα Ελληνόπουλα, γιατί αυτά βασανίζονται και ζημιώνουν από τη γλωσσική ακαταστασία που βασιλεύει στην παιδεία και στη ζωή μας.
22. Τριανταφυλλίδης Μανόλης, Αλληλογραφία. 1895-1959, (Φιλολογική επιµέλεια: Παν. Μουλλάς, Μαρία Βερτσώνη-Κοκόλη, Έφη Πέτκου), Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών - Ίδρυµα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη, 2001, 123, 160, 214, 330, από την παρουσίαση του βιβλίου βλ. Σ. Α. Μοσχονά, «Η γλωσσολογική ιδεολογία του Μανόλη Τριανταφυλλίδη», Ελευθεροτυπία / Βιβλιοθήκη 269, 22/8/2003, 12-13 Αρχειοθετήθηκε 2016-06-10 στο Wayback Machine..
23. Σ. Α. Μοσχονά 2003, ό.π.
24. Josep M. Bernal 2009, «Ο Kοραής, ο Τριανταφυλλίδης, και η διαμόρφωση της Νέας Ελληνικής: σημεία σύγκλισης», Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών, Γ΄ συνέδριο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών Αρχειοθετήθηκε 2016-01-23 στο Wayback Machine.
25. μεταδεδομένα στην Ανέμη
26. μεταδεδομένα στην Ανέμη
27. μεταδεδομένα στην Ανέμη
28. μεταδεδομένα στην Ανέμη
29. μεταδεδομένα στην Ανέμη

Πηγές

• Αυτοβιογραφικές σελίδες (επιμ. Λίνος Πολίτης, Θεσσαλονίκη 1979).
• Τιμητικές εκδηλώσεις για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Μ.Τριανταφυλλίδη (Θεσσαλονίκη 1987).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Άπαντα ανευρ:2018.05. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών Αρχειοθετήθηκε 2012-01-11 στο Wayback Machine.
• search Ψηφιοθήκη ΑΠΘ - Συλλογή Τριανταφυλλίδη