Ο Γρηγόριος ο Πρεσβύτερος ή Γρηγόριος Ναζιανζηνός ο Πρεσβύτερος (276-374) ήταν χριστιανός επίσκοπος της Ναζιανζού, εντός της ρωμαϊκής επαρχίας της Καππαδοκίας. Ήταν πατέρας του Αγίου Γρηγορίου Ναζιανζηνού.
Ο Γρηγόριος ο Πρεσβύτερος ήταν Καππαδόκης προύχοντας ο οποίος πιθανολογείται πως ανήκε σε αίρεση Υψιστάριων[2] - θρησκευτικής ομάδας η οποία συνδύαζε ιουδαϊστικά, χριστιανικά και ζωροαστρικά στοιχεία[A 1] - προτού μεταστραφεί στον Χριστιανισμό και, στην συνέχεια, βαπτιστεί το έτος 325, έτος διεξαγωγής της Πρώτης Συνόδου της Νίκαιας[3]. Η παράδοση αναφέρει πως ο Γρηγόριος έγινε μάρτυρας εμφάνισης κατά την διάρκεια της βάπτισής του[Note 1].
Χειροτονήθηκε επίσκοπος, το 329, στη Ναζιανζό[4], πόλη της οποίας και παρέμεινε επίσκοπος για το υπόλοιπο της ζωής του. Παντρεύτηκε τη Νόννα[5]. Διέθετε οικία στην Καρβάλι, ενώ ο ίδιος ήταν εύπορος γαιοκτήμονας. Ο Γρηγόριος ο Πρεσβύτερος μελέτησε και υπερασπίστηκε την αντίληψη της Εκκλησίας η οποία υποστηρίχθηκε από την Πρώτη Σύνοδο της Νίκαιας[6]. Προχώρησε στην ανέγερση εκκλησίας στη Ναζιανζό με χρηματοδότηση από την προσωπική του περιουσία[7]. Ο επικήδειος λόγος του Γρηγορίου Ναζιανζηνού τον περιγράφει ως δυναμικό[8].
Γνωστή είναι σύγκρουση η οποία έλαβε χώρα εντός της επισκοπής του, για σύντομο χρονικό διάστημα, μεταξύ του ιδίου και μοναχών αναφορικά με το ζήτημα του Αρειανισμού, καθώς ο Γρηγόριος ο Πρεσβύτερος είχε βάλει την υπογραφή του σε αρειανή πράξη πίστεως του 360[9]. Ο επίσκοπος Γρηγόριος ο Πρεσβύτερος, προκάλεσε, τότε, την αντίδραση του, υπαγόμενου στον ίδιο, κλήρου[10][9]. Ο υιός του, Γρηγόριος Ναζιανζηνός πέτυχε να κατευνάσει τις ταραχές, καταδεικνύοντας την ορθότητα της πίστεως του Γρηγορίου του Πρεσβύτερου[9].
Διαδραμάτισε, σε αριθμό περιπτώσεων, ρόλο ειρηνοποιού κατά τον ορισμό των επισκόπων, ενώ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στον ορισμό του Βασιλείου Καισαρείας ως επικεφαλής της επισκοπής του, το 370[11]. Αντάλλασσε αλληλογραφία με τον Άγιο Βασίλειο, επίσης επίσκοπο, αναφορικά με το ζήτημα της υπεράσπισης κάποιου Γλυκερίου, ο οποίος περιτριγυριζόταν από γυναίκες, τις οποίες ο Βασίλειος επιθυμούσε να σταλούν εκ νέου στις οικογένειές τους[12].
Αυτός ήταν εκείνος ο οποίος ώθησε τον υιό του, Γρηγόριο Ναζιανζηνό, ενάντια στην θέλησή του, να γίνει, αρχικώς, ιερέας, και, στην συνέχεια, επίσκοπος[9]. Προς το 370 δεν διέθετε, πλέον, κάποιον ενεργό ρόλο ως επίσκοπος της Ναζιανζού[13].
Μέσω του γάμου του με τη Νόννα, απέκτησε τρία τέκνα, τον Καισάριο Ναζιανζηνό, ο οποίος κατέστη ιατρός του Κωνσταντίνου Β΄, τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό, ο οποίος κατέστη ένας εκ των Πατέρων της Εκκλησίας και Άγιος και την Αγία Γοργονία.