|
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 23/06/2020. |
Συντεταγμένες: 38°28′50.60″N 22°21′30.31″E / 38.4807222°N 22.3584194°E / 38.4807222; 22.3584194
Η Αγία Ευθυμία είναι ορεινό χωριό της Φωκίδας, στην περιοχή της Παρνασσίδας. Βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Έλατος της Γκιώνας, σε μικρή απόσταση από την Άμφισσα. Διοικητικά υπάγεται στο Δήμο Δελφών και έχει πληθυσμό 374 κατοίκους, σύμφωνα με την Απογραφή του 2021. Εκεί υπήρχε ο αρχαίος οικισμός της Μυωνίας των Εσπερίων Λοκρών, όπως μαρτυρούν τα σωζόμενα ερείπια του φρουρίου που διασχίζει το χωριό σε όλο του το μήκος. Κατοικείται αδιάλειπτα από την αρχαιότητα και έχει χαρακτηριστεί ως Μαρτυρικό χωριό, εξαιτίας της πυρπόλησής του κατά τη Γερμανική κατοχή. Είναι η γενέτειρα του λογοτέχνη και ποιητή Γιάννη Σκαρίμπα και του αρματωλού Αστραπόγιαννου.
Γεωγραφική θέση
Η Αγία Ευθυμία βρίσκεται σε υψόμετρο 470 μέτρων, στους νότιους πρόποδες της Γκιώνας, κάτω από τις κορυφές Προφήτης Ηλίας και Κοκκινάρι, σε απόσταση 8,5 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά της Άμφισσας, με την οποία τη συνδέει καλής ποιότητας οδικό δίκτυο, και 15 περίπου χιλιομέτρων βορειοδυτικά της Ιτέας. Η τοποθεσία του χωριού αποτελεί μέρος του Δελφικού τοπίου.
Προέλευση ονομασίας
Μέχρι το 1580 το χωριό διατηρούσε το πανάρχαιο όνομά του, Μυωνία, με τους κατοίκους του να χρησιμοποιούν στην καθομιλουμένη το ελαφρώς παραλλαγμένο Μυνιά. Τότε, όπως μας πληροφορεί το Χρονικό του Γαλαξειδίου που γράφτηκε από τον ιερομόναχο Ευθύμιο το 1702, στη Φωκίδα έγινε μεγάλος σεισμός, ο οποίος κατέστρεψε τα Σάλωνα, το Γαλαξείδι, το Λιδωρίκι και τη Μυωνία, την οποία εγκατέλειψαν οι κάτοικοι και κατέφυγαν στο βουνό για ασφάλεια. Εκεί τους παρουσιάστηκε ένας ηλικιωμένος με πολύ μακριά γενειάδα, ο οποίος τους προέτρεψε να γυρίσουν στο χωριό και να ξαναχτίσουν τα σπίτια τους, λέγοντάς τους πως θα τους προστατεύει. Οι κάτοικοι πίστεψαν ότι ο ηλικιωμένος ήταν ο Άγιος Ευθύμιος, ο οποίος μάλιστα στις αγιογραφίες απεικονίζεται πάντα με τη χαρακτηριστική μακριά γενειάδα.
Οι κάτοικοι γύρισαν με αγαλλίαση στο χωριό, ξαναέχτισαν τα σπίτια τους και το μετονόμασαν σε Αγία Ευθυμία, ενώ στην άκρη του χωριού έχτισαν ναό αφιερωμένο στον Άγιο Ευθύμιο, ο οποίος έκτοτε αποτελεί τον πολιούχο του χωριού. Η επικρατέστερη άποψη για τη μετονομασία του χωριού σε Αγία Ευθυμία αντί για Άγιο Ευθύμιο είναι ότι εξαιτίας της διαφωνίας μεταξύ εκείνων που επιθυμούσαν τη μετονομασία και εκείνων που ήθελαν τη διατήρηση του αρχαίου ονόματος, προτιμήθηκε ένας συνδυασμός και των δύο. Κάτι τέτοιο μοιάζει λογικό, καθώς οι κάτοικοι αποκαλούσαν το χωριό Αηθυμυνιά, το οποίο εξελίχθηκε σε Αηθυμιά (όπως το αποκαλούν οι κάτοικοι μέχρι σήμερα) και Αγία Ευθυμία. Μια δεύτερη άποψη υποστηρίζει πως το όνομα Αγία Ευθυμία σημαίνει την «εξ ουρανού ευθυμία» με την οποία οι κάτοικοι γύρισαν στο χωριό εξαιτίας της παρουσίας του αγίου. Σε κάθε περίπτωση η ονομασία του χωριού δεν παραπέμπει σε άγιο, όπως γίνεται σε χιλιάδες χωριά της Ελλάδας, καθώς δεν υπάρχει Αγία Ευθυμία στο χριστιανικό εορτολόγιο.
Ιστορία
Αρχαίοι χρόνοι
Η ιστορία της Αγία Ευθυμίας ξεκινάει από την αρχαιότητα, όταν ονομαζόταν Μυωνία ή Μυανία. Η Μυωνία αποτελούσε σημαντική πόλη και οχυρό των Οζολών Λοκρών και ερείπια του τείχους της αρχαίας πόλης σώζονται μέχρι σήμερα μέσα και γύρω από το χωριό. Οι Μυανείς αναφέρονται από τον Θουκυδίδη στην εξιστόρηση του Πελοποννησιακού πολέμου (Βιβλίο Γ', παράγρ. 101). Ο Παυσανίας στο έργο του Φωκικά, Λοκρών Οζόλων, αναφέρει ότι στη Μυωνία υπήρχε βωμός των Μειλιχίων θεών, όπου οι θυσίες δεν γίνονταν την ημέρα όπως σε άλλες πόλεις αλλά τη νύχτα, τρώγοντας τα κρέατα πριν την ανατολή του ήλιου, καθώς και τέμενος του Ποσειδώνα, αλλά και ότι οι Μυάνες ανέθεσαν μια ασπίδα στον Δία της Ολυμπίας, η οποία συμπεριλαμβανόταν στον θησαυρό των Σικυωνίων, όταν ο Παυσανίας επισκέφτηκε την περιοχή. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία η Μυωνία το 338 π.Χ, όπως και άλλες πόλεις τις περιοχής, καταστράφηκε από τον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο κατά τον Δ΄ Ιερό Πόλεμο γιατί αρνήθηκε να υποταχθεί. Το ανυπόταχτο των κατοίκων του χωριού συνεχίστηκε διαχρονικά.
Στην περιοχή της αρχαίας Μυωνίας έχουν εντοπιστεί αρχαιότητες από την Μυκηναϊκή περίοδο (1600 - 1100 π.Χ.), την Γεωμετρική (9ος - 8ος αιώνας π.Χ.) και την Κλασική (6ος - 4ος αιώνας π.Χ.).
Χαρακτηριστικό και ορατό μέχρι σήμερα είναι τμήμα της οχύρωσης της πόλης του 4ου π.Χ. αιώνα, στη θέση Εκατράχη. Η περιοχή έδωσε σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα εκ των οποίων κτερίσματα τάφων, επιτύμβιες στήλες, επιγραφές καθώς και «θησαυρό» που περιείχε αργυρούς στατήρες Αμφικτυόνων και νομίσματα που κυκλοφόρησε η Δελφική Αμφικτυονία στα 336-334 π.Χ. Στην ευρύτερη περιοχή σημαντική ήταν η ανακάλυψη του τάφου πολεμιστή του 6ου αιώνα π.Χ. μαζί με την πλήρη εξάρτησή του.
Ο μεγάλος σεισμός
Η Μυωνία διατήρησε το όνομα της, ελαφρώς παραλλαγμένο σε Μυνιά, μέχρι το 1580 μ.Χ. όταν ένας μεγάλος σεισμός την κατέστρεψε. Για το πολύ σημαντικό αυτό γεγονός μας πληροφορεί το «Χρονικό του Γαλαξειδίου» που γράφτηκε το 1702 από τον Ιερομόναχο Ευθύμιο και που ήρθε στο φως της δημοσιότητας από τον μεγάλο ιστοριοδίφη Κωνσταντίνο Σάθα το 1865. Σύμφωνα μ’ αυτό λοιπόν «…το 1580, σεισμός μεγάλος και τρομερός εγκρέμισε πολλά σπίτια στο Γαλαξείδι, στα Σάλωνα (Άμφισσα), στο Λιδωρίκι και στην Έπαχτο (Ναύπακτο). Τότε καταστράφηκε ολοσχερώς κι ένα χωριό που το λέγανε Μυνιά και οι κάτοικοί του για να γλιτώσουν πήραν τα βουνά κλαίγοντας. Εκεί τους εφανερώθηκε ο Άγιος Ευθύμιος, τους παρηγόρησε και τους είπε να γυρίσουν πίσω και να μην φοβούνται τίποτα γιατί αυτός θα τους προστατεύει. Πράγματι οι κάτοικοι εγύρισαν πίσω, ξανάχτισαν το χωριό και προς τιμήν του Αγίου το ονόμασαν Αγία Ευθυμία…».
Αυτή είναι η εκδοχή του ιερομονάχου Ευθυμίου για την μετονομασία του χωριού. Ο Αγιαθυμιώτης ερευνητής Ευθύμιος Σταθόπουλος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το νέο όνομα του χωριού ήταν μια προσπάθεια των κατοίκων να συνταιριάσουν το μέχρι τότε όνομα (Μυνιά) με τον Άγιο. Έτσι ίσως από το Μυνιά φτάσαμε στο «Αηθυμυνιά» και στην τοπική προφορά «Αηθυμνιά».
Πάντως όποια απ’ τις δύο εκδοχές και αν είναι η σωστή τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουμε είναι δύο:
α)Η Μυωνία ή Μυανία ή Μυνιά ή Αγιαθυμιά ή Αγία Ευθυμία είναι ένα και το αυτό και η ιστορία της χάνεται στα βάθη των αιώνων (πάνω από 3000 χρόνια).
β) Ο Άγιος Ευθύμιος έχει συνδέσει το όνομά του με αυτό τον τόπο.
Τουρκοκρατία
Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας και πιο συγκεκριμένα κατά τον 17ο αιώνα στο νομό Φωκίδας λειτουργούσαν 3 σχολεία το ένα στην Αρτοτίνα, το δεύτερο στη Μονή Βαρνάκοβας και το τρίτο στην Αγία Ευθυμία το οποίο ίδρυσε ο Αγιαθυμιώτης διδάσκαλος και μοναχός Νικόδημος Καβάσιλας με το πλούσιο πνευματικό έργο. Ο Νικόδημος Καβάσιλας από τον Απρίλιο του 1648 έως τον θάνατό του (τον Μάιο του 1652) ανέλαβε εξολοκλήρου το σχολείο της περίφημης μονής της Βαρνάκοβας. Η περίοδος αυτή υπήρξε η κατεξοχήν χρυσή εποχή της Σχολής της Βαρνάκοβας. Μαθητές του Καβάσιλα υπήρξαν πολλοί από τους περιφανείς άνδρες της Εκκλησίας και πολίτες λόγιοι και επιστήμονες όπως ο Κωνστάντιος ο Αγιορείτης, ο Φίλιππος Κάρμας, ο Νικόλαος ο λογοθέτης κ.α. Ο Νικόδημος Καβάσιλας πέραν του έργου του ως διδασκάλου είχε και πλούσιο συγγραφικό έργο.
Από το 1453 ως το 1821 έγιναν από τους Έλληνες έντεκα μεγάλες επαναστάσεις για να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό. Η μια εξ αυτών ήταν του Αγιαθυμιώτη επισκόπου Σαλώνων Φιλόθεου Χαριτόπουλου ο οποίος συνέπραξε με τους Ενετούς προς το τέλος του 17ου αιώνα και μαζί με τον καπετάν Κούρμα ξεσηκώθηκαν κατά των Τούρκων. Σε μια μάχη τραυματίστηκε θανάσιμα.
Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν η Αγιαθυμιά θα γίνει το κέντρο των Αρματολών. Γύρω στα 1705 δράση αναλαμβάνει ο φοβερός Βρυκόλακας. Το πραγματικό του όνομα ήταν Κατζώνης και ανιψιός του ήταν ο μεγάλος θαλασσομάχος Λάμπρος Κατσώνης. Ο Βρυκόλακας μέχρι το 1740 που πέθανε ήταν ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων οι οποίοι, για να γλιτώσουν, έδωσαν όλη την γύρω περιοχή στην δικαιοδοσία του. Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας έχει αφιερώσει στο Βρυκόλακα το πολύ συγκινητικό διήγημα του με τίτλο «Ο Έξαρχος».
Μετά τον θάνατό του καπετάνιος και διάδοχος του ανέλαβε ο κουνιάδος του Κώστας Ζαχαριάς ο περίφημος Κωνσταντάρας τα κατορθώματα του οποίου αποτέλεσαν στίχους πολλών δημοτικών τραγουδιών. Ο λυρικός ποιητής Κώστας Κρυστάλλης έγραψε το διήγημα «Ο Καπετάν Κωνσταντάρας» όπου αναφέρεται στο γεγονός που ο Κωνσταντάρας σκότωσε με τα ίδια του τα χέρια το μονάκριβο παιδί του (μετά τον θάνατο από τους Τούρκους των δύο άλλων του παιδιών) γιατί «εξόκειλε» και ατίμασε το όνομα της οικογένειάς του στο νησάκι του Αγίου Κων/νου Ιτέας, όπου τον έστειλε να μάθει γράμματα. Ο Κωνσταντάρας πέθανε το 1755 και το αρματολίκι του μοιράστηκε στα 3 και επικεφαλής ανέλαβαν πρωτοπαλίκαρά του.
Την παράδοση των παραπάνω αγωνιστών του χωριού συνεχίζει επάξια ένας άλλος γενναίος Αγιαθυμιώτης οπλαρχηγός ο ονομαστός Αστραπόγιαννος που τα δημοτικά τραγούδια τον ύμνησαν ενώ ο γνωστός ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης εμπνεύσθηκε από τον θανάσιμο τραυματισμό του και τις τελευταίες του στιγμές ένα από τα πιο γνωστά του ποιήματα με τον τίτλο «Αστραπόγιαννος». Σε αυτό εκθειάζει και υμνεί την φιλία του Αστραπόγιαννου και του πρωτοπαλίκαρού του Λαμπέτη. Το Δεκέμβριο του 2002 ο Σύλλογος Αγιοευθυμιωτών εξέδωσε το βιβλίο με τίτλο: «ΒΡΥΚΟΛΑΚΑΣ - ΚΩΣΤΑΝΤΑΡΑΣ - ΑΣΤΡΑΠΟΓΙΑΝΝΟΣ. Οι μεγάλοι Αγιαθυμιώτες κλεφταμαρτολοί του 18ου αιώνα».
Την περίοδο 1750-1760 δράση σημαντική ανέπτυξε ο οπλαρχηγός Αραπογεώργος ενώ γύρω στο 1770 ονομαστός είναι ο Μήτρος Δεδούσης. Στο τέλος του 18ου αιώνα μνημονεύονται σαν επίσημοι αρματολοί από την Αγία Ευθυμία τα αδέρφια Γιώργος και Γιάννης Καραπλής οι οποίοι έλαβαν μέρος σε πολλές μάχες κατά των Τούρκων και η λαϊκή μούσα ύμνησε τα κατορθώματά τους.
Κατά την διάρκεια της Επανάστασης διακρίθηκε ο Ιωάννης Καλπούζος του οποίου ο ένας γιος ο Αναγνώστης Καλπούζος σκοτώθηκε στην μάχη της Αλαμάνας μαζί με τον Αθανάσιο Διάκο. Την οικογένεια Καλπούζου τίμησε με την επίσκεψή του στην Αγία Ευθυμία ο βασιλιάς Όθωνας.
Άλλοι ονομαστοί Αγιαθυμιώτες αγωνιστές της επανάστασης του 1821 ήταν οι: α) Στάθης Αλιζώτης που πολέμησε από το 1821 ως το 1829 στο σώμα του οπλαρχηγού Νάκου Πανουργιά β) Ευθύμιος Ζαχαρογιαννόπουλος από το 1824 ως το 1827 έλαβε μέρος σε πολλές μάχες και γ) Ανδρέας Ηλιόπουλος γενναίος οπλαρχηγός που έλαβε μέρος σε όλες τις μεγάλες μάχες.
Γενικά οι Αγιαθυμιώτες διακρίθηκαν στις μάχες της Γραβιάς, των Βασιλικών, της Αλαμάνας, της Άμπλιανης και σε άλλες πολλές λιγότερο ονομαστές.
Η συμμετοχή της Αγίας Ευθυμίας στον ξεσηκωμό των Ελλήνων ήταν καθολική όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από τα στοιχεία που έφερε στο φως η πολυετής και επίπονη έρευνα του Ευθυμίου Σταθόπουλου και που αποτυπώθηκαν στο βιβλίο του «Η Φωκίδα της Επανάστασης». Πιο συγκεκριμένα στο παραπάνω βιβλίο και στο αρχείο των αγωνιστών του 1821 αναφέρονται τα ονόματα 23 Αγιοευθυμιωτών, στον κατάλογο με τα αριστεία του Αγώνος αναφέρονται τα ονόματα 113 χωριανών από τους οποίους οι 67 τιμήθηκαν με σιδηρούν μετάλλιο, οι 17 με χάλκινο και οι 29 ζήτησαν μετάλλιο. Επίσης αναφέρονται τα ονόματα 7 αγωνιστών που βρέθηκαν καταχωρημένοι σε καταλόγους οπλαρχηγών και δεν εμφανίζονται σε κάποια από τις προηγούμενες κατηγορίες. Τέλος αναφέρονται και τα ονόματα 5 Αγιοευθυμιωτών που έπεσαν κατά την διάρκεια των μαχών. Με δεδομένο ότι το 1821 η Αγιαθυμιά είχε μαζί με γυναίκες και παιδιά γύρω στα 300 άτομα καταλαβαίνουμε ότι η συμμετοχή ήταν πάνδημη.
Νεότερη περίοδος
Η Ελλάδα απελευθερώθηκε όμως οι αγώνες δεν σταμάτησαν. Η Αγιαθυμιά δεν ήταν δυνατόν να λείψει από κανέναν. Το ανυπόταχτο των κατοίκων του χωριού συνεχίστηκε διαχρονικά. Η Αγιαθυμιά πρωταγωνίστησε σε όλους τους αγώνες του έθνους: κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στην επανάσταση του 1821, στον πόλεμο του 1897, στους Βαλκανικούς Πολέμους, στην Μικρασιατική Εκστρατεία στον Ελληνο - Ιταλικό και στον Ελληνο - Γερμανικό Πόλεμο και στην Εθνική Αντίσταση. Παντού η Αγιαθυμιά έδωσε το «παρών» και οι κάτοικοι της έγραψαν λαμπρές σελίδες δόξας. Το δέντρο της λευτεριάς έχουν ποτίσει με το αίμα τους πάρα πολλοί Αγιαθυμιώτες στο πέρασμα των αιώνων ενώ και το ίδιο το χωριό γνώρισε αρκετές φορές την μανία των κατά καιρούς κατακτητών του.
Κατοχή
Πολύ βαρύς ο φόρος αίματος που πλήρωσε η Αγιαθυμιά στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τριανταεπτά άτομα σκοτώθηκαν άμεσα από τους κατακτητές ενώ οι συνολικές απώλειες εξαιτίας του πολέμου ήταν 120 άτομα. Κατά την περίοδο της Κατοχής της Ελλάδας από τις Δυνάμεις του Άξονα, η Αγία Ευθυμία υπέφερε από τις αλλεπάλληλες επιθέσεις των εισβολέων. Το χωριό βομβαρδίστηκε στις 25 Απριλίου 1941, με αποτέλεσμα ο επιβλητικός ναός της Γεννήσεως της Θεοτόκου στο κέντρο του χωριού να υποστεί πολλές ζημιές.
Η αντίσταση κατά των κατακτητών που άνθισε στην περιοχή στάθηκε η αιτία για να καεί δύο φορές το χωριό. Στις 8 Απριλίου 1943, τμήμα ανταρτών του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον καπετάν Νικηφόρο (Δημήτρη Δημητρίου) αποδεκατίζει φάλαγγα Ιταλικών αυτοκινήτων καίγοντας 17 αυτοκίνητα - φορτηγά. Οι απώλειες της κατοχικής δύναμης είναι περίπου 60 στρατιώτες. Το προηγούμενο βράδυ οι αντάρτες έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό στο χωριό, έβγαλαν λόγο στην εκκλησία και διανυκτέρευσαν στα καφενεία του χωριού. Το πρωί, χαράματα, ήρθαν αντιμέτωποι με την Ιταλική φάλαγγα που κατευθυνόταν από τη Βουνιχώρα στην Άμφισσα. Η επιχείρηση των ανταρτών δεν είναι προγραμματισμένη, καθώς συναντούν στην τύχη τους Ιταλούς, στέφεται ωστόσο με απόλυτη επιτυχία, χωρίς καμιά απώλεια από την πλευρά των μαχητών του ΕΛΑΣ. Την επιχείρηση διευθύνει ο καπετάν Νικηφόρος, ενώ λαμβάνει σε αυτήν μέρος και ο «σταυραετός της Ρούμελης» καπετάν Διαμαντής.
Την επόμενη, Μεγάλη Παρασκευή, 9 Απριλίου 1943, οι Ιταλοί πυρπολούν την Αγία Ευθυμία και το Μεγάλο Σάββατο 10 Απριλίου 1943, πυρπολείται και η Βουνιχώρα. Οι Ιταλοί εκτελούν εν ψυχρώ το απόγευμα της 8 Απριλίου και το πρωί της 9 Απριλίου 1943 πέντε χωριανούς στα Κάτω Αλώνια και στο σχολείο, ενώ από το σύνολο των 200 περίπου ομήρων που οδηγήθηκαν στην Άμφισσα εκτελέστηκαν άλλοι πέντε. Τα περισσότερα σπίτια της Αγίας Ευθυμίας καίγονται και οι κάτοικοι περνάνε την άνοιξη και το καλοκαίρι σε σπηλιές γύρω από το χωριό. Ξαναγύρισαν στο χωριό το φθινόπωρο του 1943.
Η μάχη της Αγίας Ευθυμίας, οι θηριωδίες και τα αντίποινα των κατακτητών με την καταστροφή της Αγίας Ευθυμίας και της Βουνιχώρας, έμειναν ζωντανές στις μνήμες των κατοίκων και αποτυπώθηκαν και σε τραγούδι:
«Βαριά στενάζουν τα βουνά
κι ο ήλιος σκοτεινιάζει
η Βουνιχώρα καίγεται
η Αυ-θυμιά ανταριάζει
κι ο Νικηφόρος πολεμά με 80 παληκάρια»
Τον Αύγουστο του 1944 η Αγία Ευθυμία κάηκε και πάλι, αυτή τη φορά από τους Γερμανούς. Παράλληλα, τον Απρίλιο του 1944 είχε πυρποληθεί και ο ναός του Αγίου Ευθυμίου. Στα επίσημα στοιχεία αναφέρεται ότι από τα 423 σπίτια του χωριού, τα 365 είχαν καταστραφεί ολοσχερώς και τα 20 μερικώς, αποδεικνύοντας την σχεδόν ολοκληρωτική ισοπέδωση του χωριού. Ταυτόχρονα, οι κατακτητές σε κάθε τους επίθεση στο χωριό εκτελούσαν κάποιους από τους κατοίκους που έβρισκαν σε αυτό, καθώς μεγάλο τμήμα του άμαχου πληθυσμού κατέφευγε στις γύρω πλαγιές της Γκιώνας σε κάθε επικείμενη επίθεση. Παρόλα αυτά, οι κάτοικοι έχτισαν ξανά τα σπίτια τους, αν και ο πληθυσμός του χωριού είχε μειωθεί αισθητά, καθώς τα θύματα της περιόδου ανέρχονταν σε πολλές δεκάδες.
Η πολιτεία αναγνωρίζοντας το μέγεθος της θυσίας του χωριού συμπεριέλαβε την Αγία Ευθυμία στον κατάλογο των «Μαρτυρικών πόλεων και χωριών» της περιόδου 1940-1944 (Σχετικό Φ.Ε.Κ. 97/16-3-00). Μάλιστα η Αγία Ευθυμία είναι από τα ιδρυτικά μέλη του «Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών της Ελλάδας, περιόδου 1940-1944».
Μετά από πρόταση του Συλλόγου Αγιοευθυμιωτών την οποία υιοθέτησε το Τοπικό Συμβούλιο του χωριού, κατασκευάσθηκε από τον Δήμο της Άμφισσας και τον Σύλλογο μνημείο προς τιμήν των πεσόντων Αγιοευθυμιωτών της περιόδου 1940-44, στην είσοδο του χωριού από την Άμφισσα. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου πραγματοποιήθηκαν στις 9 Απριλίου 2006.
Διοικητική εξέλιξη - Ιστορικός πληθυσμός - Πολιτισμός
Από τα μέσα του 19ου αιώνα, η Αγία Ευθυμία αποτελούσε παραδοσιακά ένα από τα μεγαλύτερα χωριά (κεφαλοχώρια) τόσο της Παρνασσίδας, όσο και ολόκληρης της Φωκίδας, γνωρίζοντας σημαντική αύξηση του πληθυσμού. Μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό η Αγιαθυμιά υπήρξε πρωτεύουσα του δήμου Μυωνίας, όσο αυτός υφίστατο (1836-1840 και 1870-1912). Ο Δήμος εκτός από την Αγία Ευθυμία περιελάμβανε τη Βουνιχώρα, τα Πεντεόρια και την Τριταία. Το διάστημα 1840-1870 ο Δήμος συνενώθηκε με το Γαλαξίδι ενώ από το 1912 το κάθε χωριό αποτέλεσε ξεχωριστή κοινότητα. Από 1-1-1999 λόγω της αναγκαστικής συνένωσης των Κοινοτήτων η Αγιαθυμιά υπήχθη στον Δήμο Άμφισσας του οποίου αποτελούσε και το μεγαλύτερο δημοτικό διαμέρισμα και από την 1-1-2011, με την περαιτέρω μείωση του αριθμού των Δήμων, υπήχθη στον διευρυμένο Δήμο Δελφών. Δυστυχώς ο πληθυσμός της έχει μειωθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες, με την απογραφή του 2021 να καταγράφει μόλις 374 κατοίκους, τον χαμηλότερο πληθυσμό του χωριού από το 1821. Η πρώτη σημαντική μείωση του πληθυσμού παρατηρήθηκε κατά την απογραφή του 1951, δηλαδή μετά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής, ενώ στη συνέχεια αρκετοί κάτοικοι μετανάστευσαν στην Αθήνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
| Χρονολογία |
Πληθυσμός
|
| 1821 |
300
|
| 1835 |
467
|
| 1851 |
720
|
| 1870 |
1.009
|
| 1879 |
1.275
|
| 1896 |
1.510
|
| 1907 |
1.481
|
| 1920 |
1.418
|
| 1928 |
1.490
|
| 1940 |
1.528
|
| 1951 |
1.173
|
| 1961 |
1.087
|
| 1971 |
851
|
| 1981 |
670
|
| 1991 |
756
|
| 2001 |
597
|
| 2011 |
454
|
| 2021
|
374
|
Οι Αγιαθυμιώτες όπου κι αν βρέθηκαν δεν ξέχασαν τον τόπο τους. Οργανώθηκαν σε Συλλόγους και βοήθησαν την Αγιαθυμιά να ορθοποδήσει. Στην Αθήνα οι ξενιτεμένοι Αγιαθυμιώτες γύρω στο 1930 έκαναν τις πρώτες προσπάθειες να ιδρύσουν σύλλογο. Το 1935 ιδρύθηκε ο Σύλλογος «Ένωσις των εν Αθήναις, Πειραιεί και Προαστείοις Αγιοευθυμιωτών». Στην περίοδο της κατοχής λειτούργησε ένας άτυπος Σύλλογος ο οποίος και μετά τον πόλεμο βοήθησε το χωριό όσο μπορούσε. Το 1957 ιδρύθηκε ο πολύ δραστήριος «Σύλλογος των εν Αθήναις, Πειραιεί και Προαστείοις Αγιοευθυμιωτών, ο Άγιος Ευθύμιος» με πλούσια προσφορά στο χωριό. Από το 1991 ο Σύλλογος εκδίδει την εφημερίδα ΑΓΙΑΘΥΜΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ η οποία φτάνει σε περισσότερα από 1100 σπίτια σε όλη την Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Ο Σύλλογος, μετά την τελευταία τροποποίηση του καταστατικού του, πήρε το όνομα «Σύλλογος Αγιοευθυμιωτών “Ο Άγιος Ευθύμιος”» και έχει ως μέλη του όλους τους καταγόμενους από την Αγία Ευθυμία, οπουδήποτε κι αν διαμένουν και τους συζύγους αυτών.
Πιο παλιός από τον Σύλλογο των Αγιοευθυμιωτών της Αθήνας είναι ο «Αλληλοβοηθητικός Σύλλογος - Η Μυωνία» που ιδρύθηκε το 1921 στην Νέα Υόρκη στο Νιού Τζέρσεϊ και συμπεριέλαβε όλους τους ξενιτεμένους Αγιαθυμιώτες της Νέας Υόρκης. Η βοήθεια του Συλλόγου αυτού προς το χωριό ήταν πολύ μεγάλη ιδιαίτερα την περίοδο που η Αγιαθυμιά αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες. Στις Δυτικές Πολιτείες της Αμερικής (Καλιφόρνια κ.λ.π.) δραστηριοποιούνται οι Αγιαθυμιώτες που μετανάστευσαν την δεκαετία του 1950 και μετά. Δεν έχουν ιδρύσει Σύλλογο αλλά είναι πολύ κοντά στο χωριό και συχνά το επισκέπτονται.
Χωριό φτωχό σε έδαφος η Αγιαθυμιά, γεμάτο πέτρες, όμως πρώτη στα γράμματα και στις τέχνες. Τα παλιότερα χρόνια είχε μείνει ονομαστή η ποιότητα των μαθητών της Αγιαθυμιάς. Πάντοτε διακρινόταν για το πλήθος των μορφωμένων ανθρώπων που έβγαζε. Επιστήμονες κάθε ειδικότητας, πνευματικά αναστήματα πρώτου μεγέθους, έκαναν την Αγιαθυμιά να ξεχωρίζει. Γέννημα-θρέμμα της Αγιαθυμιάς και ο γνωστός λογοτέχνης Γιάννης Σκαρίμπας του οποίου το σπίτι όπου γεννήθηκε έχει ανακαινισθεί. Πολλοί είναι οι Αγιαθυμιώτες που διακρίθηκαν και διακρίνονται στο χώρο της τέχνης. Μια από αυτούς είναι και η ζωγράφος Ιωάννα Γλυμή η οποία πεθαίνοντας άφησε στο χωριό περίπου 100 πίνακες οι οποίοι αποτελούν μέρος της Συλλογής πινάκων που στο άμεσο μέλλον θα εκτεθούν στην αίθουσα του παλιού σχολείου που συντηρήθηκε και πρόκειται να μετατραπεί σε Πινακοθήκη και Λαογραφικό Μουσείο.
Το πρώτο Σχολείο μετά την απελευθέρωση του Έθνους ιδρύθηκε στην Αγιαθυμιά το 1868. Οι περισσότεροι μαθητές ήταν την περίοδο από το 1930 ως το 1941. Μετά τον πόλεμο ο αριθμός των μαθητών ακολούθησε φθίνουσα πορεία ανάλογη του πληθυσμού. Με τις πρόσφατες συγχωνεύσεις των Σχολείων το Δημοτικό Σχολείο της Αγίας Ευθυμίας συγχωνεύτηκε με το 4ο της Άμφισσας.
Στην Αγία Ευθυμία υπάρχει το Πνευματικό Κέντρο του χωριού όπου φιλοξενούνται διάφορες εκδηλώσεις και στο οποίο φιλοξενείται πλούσια δανειστική βιβλιοθήκη.
Στο χώρο του αθλητισμού από το 1977 δραστηριοποιείται η ποδοσφαιρική ομάδα Α.Σ. Η ΜΥΩΝΙΑ.
Κάθε χρόνο κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου, διοργανώνονται πολυήμερες πολιτιστικές εκδηλώσεις με την ονομασία ΣΚΑΡΙΜΠΕΙΑ, προς τιμή του λογοτέχνη Γιάννη Σκαρίμπα.
Στις 19 και 20 Ιανουαρίου κάθε χρόνο γιορτάζει πανηγυρικά ο πολιούχος Άγιος Ευθύμιος. Στις 7 και 8 Σεπτεμβρίου γιορτάζει η κεντρική εκκλησία του χωριού «Το Γενέθλιον της Θεοτόκου» η οποία εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με το μέγεθος της κυρίως για την εποχή που έγινε (αρχές του 20ου αιώνα) και τις συνθήκες που επικρατούσαν τότε στο χωριό (μεγάλη φτώχεια) αλλά και με την πλούσια αγιογράφησή της. Από το 1995 που εγκαινιάστηκε, λειτουργεί πανηγυρικά την παραμονή και ανήμερα του Αγίου Πνεύματος το εξωκλήσι της Αγίας Τριάδας που βρίσκεται στο βουνό που είναι πάνω από το χωριό και σε υψόμετρο 1000 μ. περίπου. Άλλες εκκλησίες του χωριού είναι η Ζωοδόχος Πηγή (Αργομοίρα), ο Άγιος Κωνσταντίνος και ο Άγιος Βλάσιος όπου βρίσκεται και το κοιμητήριο.
Αρχαιολογικά ευρήματα
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, αν και δεν έχει γίνει συστηματική αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή της Αγίας Ευθυμίας όπου βρισκόταν η αρχαία Μυωνία, έχουν βρεθεί σημαντικά ευρήματα. Δεσπόζει το αρχαίο τείχος της Μυωνίας, τμήματα του οποίου βρίσκονται μέσα στο σημερινό χωριό αλλά και γύρω από αυτο, κυρίως στη βόρεια πλευρά του. Μετά τον σεισμό του 1580, οι κάτοικοι χρησιμοποίησαν κάποιες από τις τεράστιες μαρμάρινες πέτρες του τείχους για να ξαναχτίσουν τα σπίτια τους. Επίσης τις χρησιμοποίησαν για να επισκευάσουν την κεντρική εκκλησία της Γεννήσεως της Θεοτόκου κάτι που είναι εμφανές μέχρι σήμερα λόγω του όγκου τους. Έτσι χωρίς να υπάρχει δόλος καταστράφηκε μεγάλο μέρος του τείχους.
Ακόμα στην περιοχή έχουν βρεθεί αρχαία νομίσματα του 4ου αιώνα π.Χ., στα οποία στην εμπρόσθια όψη παρίσταται κεφαλή της Δήμητρας με πέπλο και στεφάνη από στάχυα ενώ στην οπίσθια απεικονίζεται ο Απόλλωνας καθιστός, κρατώντας κλαδί δάφνης και στηρίζοντας το δεξί του χέρι στη λύρα. Τα νομίσματα αυτά φέρουν την επιγραφή «ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΩΝ». Είναι γνωστό ότι οι Αμφικτίονες συνέρχονταν στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς και στο ιερό της Δήμητρας στην Ανθήλη των Θερμοπυλών, γι' αυτό και απεικονίζονται αυτοί οι δύο θεοί και στα νομίσματά τους. Τα νομίσματα τα οποία αποκαλούνται από τους ειδικούς ως «θησαυρός της Μυωνίας», υπάρχουν σήμερα στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών.
Στην Αγία Ευθυμία έχει βρεθεί επίσης σκαλιστός οικογενειακός τάφος σε βάθος τριών μέτρων, με σκαλιστά σκαλοπάτια και τρία μνήματα. Το 1928 στη θέση Καζάς, 150 μέτρα από το νεκροταφείο του χωριού, βρέθηκαν μέσα σε πέτρινους τάφους δύο σιδερένια ξίφη, αιχμές δόρατος και ακοντίου και άλλα αντικείμενα που εκθέτονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών και ένα χάλκινο κράνος του 6ου αιώνα π.Χ., που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσας. Τα αντικείμενα αυτά παρουσιάζουν ομοιότητες στα χαρακτηριστικά με αντίστοιχα ευρήματα στην Μακεδονία και σε άλλες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, πράγμα το οποίο ίσως καταδεικνύει την δωρική καταγωγή των Λοκρών και την πορεία των Δωρικών φύλων κατά την κάθοδό τους στη νότια Ελλάδα.
Προσωπικότητες
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
|
|---|
| Δημοτική Ενότητα Αμφίσσης | |
|---|
| Δημοτική Ενότητα Γαλαξειδίου | |
|---|
| Δημοτική Ενότητα Γραβιάς | |
|---|
| Δημοτική Ενότητα Δελφών | |
|---|
| Δημοτική Ενότητα Δεσφίνας | |
|---|
| Δημοτική Ενότητα Ιτέας | |
|---|
| Δημοτική Ενότητα Καλλιέων | |
|---|
| Δημοτική Ενότητα Παρνασσού | |
|---|
- Έδρα: Άμφισσα - Ιστορική έδρα: Δελφοί
- *(Οικισμοί με μη μόνιμο πληθυσμό)
|
