Οι Άγιοι Σαράντα (αλβανικάSarandë ή Saranda) είναι πόλη και ομώνυμος δήμος του νομού Αυλώνα στη νότια Αλβανία. Βρίσκεται σε έναν ανοικτό κόλπο του Ιονίου Πελάγους στην κεντρική Μεσόγειο, περίπου 14 χλμ. ανατολικά του βόρειου άκρου της Κέρκυρας. Έχει πληθυσμό περίπου 41.173 (εκτίμηση 2013). Σε κοντινή απόσταση βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης του Βουθρωτού, Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Οι Άγιοι Σαράντα είναι ένα από τα δύο κέντρα της ελληνικής εθνικής μειονότητας στην περιοχή της Βορείου Ηπείρου, στη νότια Αλβανία.
Όνομα
Το σημερινό όνομα των Αγίων Σαράντα προέρχεται από το όνομα του Βυζαντινού μοναστηριού των Αγίων Σαράντα προς τιμή των Σαράντα Μαρτύρων της Σεβάστειας. Τα ερείπια του μοναστηριού σώζονται στον λόφο πάνω από την πόλη. Ο κεντρικός ναός, πρωτοβυζαντινής εποχής, έχει δύο σειρές κολόνες στο εσωτερικό του και αψίδες σε όλο το μήκος των πλευρών του. Στον περίβολο του ναού λέγεται ότι υπήρχαν 40 παρεκκλήσια, ένα για κάθε μάρτυρα της Σεβαστείας. Ο κεντρικός ναός περιγράφεται από τους ιστορικούς ως πρωτοβυζαντινής τεχνοτροπίας με δύο σειρές κολόνες στο εσωτερικό και αψίδες σε κάθε πλευρά. Υπό την τουρκική κυριαρχία, το όνομα έγινε Αγιά Σαράντι και στη συνέχεια Σαραντόζ. Λόγω της βενετικής επιρροής στην περιοχή, συχνά εμφανιζόταν σε δυτικούς χάρτες με το ιταλικό όνομα Σάντι Κουαράντα (Santi Quaranta). Η χρήση αυτή συνεχίστηκε ακόμη και μετά την ίδρυση του Πριγκιπάτου της Αλβανίας, λόγω της πρώτης ιταλικής κατοχής της περιοχής (1917-1920). Κατά τη δεύτερη κατοχή, στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Μπενίτο Μουσολίνι άλλαξε το όνομα σε Porto Edda, προς τιμή της μεγαλύτερης κόρης του. Μετά την αποκατάσταση της αλβανικής ανεξαρτησίας η πόλη απέκτησε το όνομα Σαράντα (Saranda).
Ιστορία
Αρχαιότητα
Στην αρχαιότητα η πόλη ονομαζόταν Όγχησμος, φαίνεται ότι η περιοχή ανήκε στον Πρωτοελληνικό πολιτισμό που είχε ακμάσει στα τέλη της 3ης χιλιετίας και στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ.[2][3] Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός είχε ακμάσει στον Όγχεσμο την περίοδο 1400-1100 π.Χ.[4] Βρισκόταν στην Χαονία που ήταν τμήμα της Αρχαίας Ηπείρου, στα βορειοδυτικά από την Κέρκυρα και νότια από την πόλη Πάνορμο.[5][6] Την ευρύτερη περιοχή της Χαονίας κατοικούσαν οι Ελληνόφωνες Χάονες.[7] Ο Όγχεσμος ήταν πολύ πλούσια πόλη αφού ήταν το κύριο λιμάνι της πρωτεύουσας των Χαόνων Φοινίκης). Ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων καταγράφει τον Όγχεσμο σαν το βασικό πέρασμα από την Ήπειρο στην Ιταλία.[8] Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς καταγράφει το λιμάνι του Όγχεσμου ως "Ἀγχισου λιμήν", το όνομα του το έδωσε ο Αγχίσης, πατέρας του Αινεία.[9] Το όνομα Όγχεσμος πιθανότατα είναι μετατροπή του αρχαίου Ελληνικού ονόματος "Αγχιασμός" στην Βυζαντινή αυτοκρατορία.[10][11]
Μεσαίωνας και οθωμανική κυριαρχία
Οι Άγιοι Σαράντα με το όνομα Όγχησμος έγινε η τοποθεσία της πρώτης Αλβανικής συναγωγής που οικοδομήθηκε τον 4ο ή τον 5ο αιώνα.[12] Πιθανότατα την έκτισαν οι απόγονοι των Εβραίων που έφτασαν στις νότιες ακτές της Αλβανίας το 70 μ.Χ.[13] Στην θέση της Συναγωγής του Όγχησμου οικοδομήθηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. η εκκλησία των Αγίων Σαράντα.[12]
Η πόλη δέχθηκε επιδρομή των Οστρογότθων το 551 μ.Χ., ενώ την ίδια εποχή έγινε επίσης στόχων πειρατικών επιδρομών γοτθικών πλοίων.[14] Σε μεσαιωνικό χρονικό του 1191, ο οικισμός φαίνεται ότι είχε εγκαταλειφθεί, ενώ η παλιά μεσαιωνική ονομασία του δεν μνημονευόταν πλέον. Από τότε το τοπωνύμιο προήλθε από το όνομα της γειτονικής ορθόδοξηςβασιλικής εκκλησίας των Αγίων Σαράντα, που χτίστηκε τον 6ο αιώνα, 1χλμ. νοτιοανατολικά του κέντρου της σημερινής πόλης.[15]
Το 1878 ξέσπασε ελληνική εξέγερση και οι επαναστάτες ανέλαβαν τον έλεγχο των Αγίων Σαράντα και του Δέλβινου, αλλά κατεστάλη από τα οθωμανικά στρατεύματα, που έκαψαν 20 χωριά στην περιοχή.
20ός αιώνας
Οι Άγιοι Σαράντα υπό Ιταλική κατοχή το 1917
Την εποχή που ξέσπασαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι τα Ελληνικά στρατεύματα κατέλαβαν την περιοχή, αργότερα συμπεριλήφθη στο νεοσύστατο Αλβανικό κράτος σύμφωνα με τους όρους που παρείχε το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας (17 Δεκεμβρίου 1913).[16] Την απόφαση απέρριψε σφοδρά ο τοπικός Ελληνικός πληθυσμός και όταν αποσύρθηκαν οι Έλληνες ιδρύθηκε η Αυτόνομη Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου. Οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στους Βορειοηπειρώτες και το νεοσύστατο Αλβανικό κράτος συνεχίστηκαν στην γειτονική Κέρκυρα, τον Μάιο του 1914 με το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας το νεοσύστατο Αλβανικό κράτος αναγνώρισε την Αυτόνομη Δημοκρατία.[17] Την περίοδο 1916-1920 η περιοχή της νότιας Αλβανίας ή βορείας Ηπείρου ήταν υπό την κατοχή των Ιταλών και ανήκε στο Αλβανικό προτεκτοράτο της Ιταλίας.[18] Την περίοδο 1926-1939 οι Ιταλοί προχώρησαν σε εκτεταμένα έργα στο λιμάνι των Αγίων Σαράντα, ιδρύθηκε και Πανεπιστήμιο (1938).[19] Οι Ιταλικές δυνάμεις κατέλαβαν ξανά τους Αγίους Σαράντα (1939) και τους χρησιμοποίησαν σαν στρατηγικό λιμάνι για να προετοιμάσουν την εισβολή στην Ελλάδα, πήρε το όνομα "Πόρτο Άντα" προς τιμή της μεγαλύτερης κόρης του Μπενίτο Μουσολίνι. Όταν ξέσπασε ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος την πόλη των Αγίων Σαράντα κατέλαβαν ξανά οι Ελληνικές δυνάμεις (6 Δεκεμβρίου 1940). Η κατάληψη αυτή επέφερε την Γερμανική εισβολή, τον Απρίλιο του 1941 η πόλη επανήλθε σε Ιταλική κατοχή.[20]
Μια Βρετανική μεραρχία υπό την διοίκηση του Τομ Τσώρτσιλ και με την βοήθεια του αρχηγού του "Αλβανικού Απελευθερωτικού Μετώπου" Ισλάμ Ραντοβίτσκα κατέλαβε τους Αγίους Σαράντα (9 Οκτωβρίου 1944). Οι Αλβανοί σύντομα είδαν με καχυποψία τους Βρετανούς επειδή είχαν σκοπό να χρησιμοποιήσουν το λιμάνι σαν βάση για τις επιχειρήσεις τους εναντίον των δυνάμεων του Άξονα που είχαν καταλάβει την Ελλάδα, αυτό έδειξε η συνεργασία τους με την ΕΔΕΣ. Οι Βρετανοί ωστόσο αποχώρησαν σύντομα αφήνοντας τους Αγίους Σαράντα στις Αλβανικές κομμουνιστικές δυνάμεις.[21] Η Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αλβανίας (1945-1991) είχε σαν κύρια πολιτική να διακόψει την λειτουργία όλων των θρησκειών, ειδικά τον χριστιανισμό ήθελε να τον αφανίσει ολοκληρωτικά για αυτό μετέφερε πολλούς κατοίκους από την βόρεια Αλβανία στους Αγίους Σαράντα.[22] Ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνα που βρισκόταν στο λιμάνι της πόλης κατεδαφίστηκε, όταν αποκαταστάθηκε η Δημοκρατία (1991) αναγέρθηκε στην θέση του ένα προσκυνητάρι.[22] Με την κλιμάκωση της έντασης των Αλβανών εθνικιστών εναντίον των Ελληνικών μειονοτήτων της νότιας Αλβανίας πολλά Ελληνικά καταστήματα κάηκαν (1992), τότε διαλύθηκε και το μοναδικό Ελληνικό Αλβανικό κόμμα, η Ομόνοια.[23] Την εποχή του Αλβανικού Εμφυλίου Πολέμου με την εξέγερση των Ελληνικών μειονοτήτων (1997) οι Βορειοηπειρώτες πέτυχαν την πρώτη σημαντική τους επιτυχία αιχμαλωτίζοντας ένα κυβερνητικό τάνξ.[24]
Οικονομία
Πανόραμα των Αγίων Σαράντα
Χάρη στην πρόσβασή τους στις ακτές και στο μεσογειακό κλίμα τους, οι Αγιοι Σαράντα έχουν γίνει σημαντικός τουριστικός προορισμός μετά την πτώση του κομμουνισμού στην Αλβανία, αν και οι επισκέπτες είναι σχεδόν αποκλειστικά Αλβανοί και Ελληνες. Οι Άγιοι Σαράντα, καθώς και το υπόλοιπο της Αλβανικής Ριβιέρας, σύμφωνα με τον Guardian, προορίζεται να γίνει το νέο «ανεξερεύνητο στολίδι» της υπερπλήρους Μεσογείου. Ετσι ο τουρισμός είναι η κύρια οικονομική δραστηριότητα, ενώ μεταξύ των άλλων είναι οι υπηρεσίες, η αλιεία και οι κατασκευές. Το ποσοστό ανεργίας, σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού του 2008, ήταν 8,32%. Θεωρείται ότι η οικογενειακή και εποχιακή εργασία στον τουρισμό κατά τη θερινή περίοδο συμβάλλει στο μετριασμό του πραγματικού ποσοστού ανεργίας. Πρόσφατα η πόλη έχει βιώσει έντονη και ανεξέλεγκτη κατασκευαστική δραστηριότητα, που μπορεί να υπονομεύσει τις μελλοντικές τουριστικές προοπτικές της. Από το 2012 το λιμάνι των Αγίων Σαράντα είναι υπό επέκταση για τον ελλιμενισμό κρουαζιερόπλοιων. Το 2014 οι Αγιοι Σαράντα φιλοξένησαν το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ντέα.
Το 1912, αμέσως μετά την Αλβανική Διακήρυξη Ανεξαρτησίας, ο οικισμός είχε μόνο 110 κατοίκους. Με την απογραφή του 1927 είχε 810 κατοίκους και δεν ήταν ακόμη πόλη. Τη δεκαετία του 1930 παρουσίασε δημογραφική αύξηση και τότε κατασκευάσθηκαν τα πρώτα δημόσια κτίρια και οι κεντρικοί δρόμοι.
Το 1957 η πόλη είχε 8.700 κατοίκους και έγινε κέντρο επαρχίας. Σύμφωνα με έκθεση της Επιτροπής του Ελσίνκι για την Αλβανία το 1990 οι Αγιοι Σαράντα αριθμούσαν 17.000 κατοίκους, από τους οποίους 7.500 ανήκαν στην ελληνική μειονότητα. Τα μέλη της ελληνικής μειονότητας της πόλης, πριν από την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος (1991), είχαν αποστερηθεί τα μειονοτικά τους δικαιώματα, καθώς οι Αγιοι Σαράντα δεν ανήκαν στις «μειονοτικές περιοχές».
Σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση του 2013 ο πληθυσμός της πόλης είναι 41.173. Σύμφωνα με έκθεση της Επιτροπής του Ελσίνκι για την Αλβανία, το 2001 ο αλβανικός πληθυσμός αριθμούσε περίπου 26.500, ενώ οι υπόλοιποι ήταν Έλληνες (περίπου 3.500) και μικρός αριθμός Βλάχων και Ρομά. Η πόλη, σύμφωνα με την ίδια έκθεση, έχει χάσει πάνω από τους μισούς Έλληνές της από το 1991 ως το 2001, λόγω της έντονης μετανάστευσης στην Ελλάδα. Οι Άγιοι Σαράντα θεωρούνται το ένα από τα δύο κέντρα της ελληνικής μειονότητας της Αλβανίας, το άλλο είναι το Αργυρόκαστρο. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, η ελληνική κοινότητα είναι αρκούντως μεγάλη για να δικαιούται ελληνικό σχολείο, σύμφωνα με την τοπική κρατική νομοθεσία για τις μειονότητες, αλλά ακόμα δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Σύμφωνα με τους εκπροσώπους της ελληνικής μειονότητας, το 42% του πληθυσμού της πόλης ανήκει σ’ αυτή.
Σημαντικοί άνθρωποι
Ιλίρ Σεϊτάι (γ. 1957), τέσσερις φορές εθνικός πρωταθλητής στο σκάκι
↑Georgiev, Vladimir (1966). "The Genesis of the Balkan Peoples". The Slavonic and East European Review. 44 (103): 288
↑Crossland, R. A.; Birchall, Ann (1973). Bronze Age migrations in the Aegean; archaeological and linguistic problems in Greek prehistory: Proceedings of the first International Colloquium on Aegean Prehistory, Sheffield. Duckworth. σ. 248
↑Bejko, Lorenc (2002). "Mycenaean Presence and Influence in Albania". Greek Influence Along the East Adriatic Coast. Kniževni Krug: 12
↑Bowden, William. Epirus Vetus: The Archaeology of a Late Antique Province. London: Duckworth, 2003, σ.14
↑Hodges, Richard. Saranda – Ancient Onchesmos: A Short History and Guide. Butrint Foundation, 2007
↑ 12,012,1James K. Aitken; James Carleton Paget (20 October 2014). The Jewish-Greek Tradition in Antiquity and the Byzantine Empire. Cambridge University Press. σ. 22
.jpg)
.jpg)
