PROFILBARU.COM

Η Χαουμέια (αγγλικά: Haumea, IPA:[haʊˈmeɪə], επίσημη ονομασία (136108) Χαουμέια, σύμβολο: ),^[10] γνωστή παλιότερα και με την προσωρινή ονομασία 2003 ΕL₆₁, είναι πλανήτης νάνος που βρίσκεται στη Ζώνη του Κάιπερ και έχει μάζα το ένα τρίτο αυτής του Πλούτωνα. Έχει δύο δορυφόρους, υψηλή λευκαύγεια, περίπου 0,7 και γρήγορη περιστροφή, των οποίων αιτία είναι μια σύγκρουση με ένα άλλο αντικείμενο, που δημιούργησε την οικογένεια σύγκρουσής της. Ανακαλύφθηκε το 2004, αλλά υπάρχει διαμάχη ως προς το ποιος την ανακάλυψε. Στις 17 Σεπτεμβρίου 2008 ταξινομήθηκε ως πλανήτης νάνος και πήρε το όνομα Χαουμέια.

Όνομα

Μέχρι να αποκτήσει επίσημο όνομα, η Χαουμέια είχε πάρει το παρατσούκλι Santa από την ομάδα του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνια («Καλτέκ») που την ανακάλυψε, γιατί η εν λόγω ανακάλυψη έγινε λίγο μετά τα Χριστούγεννα, στις 28 Δεκεμβρίου 2004.^[11] Τον Σεπτέμβριο του 2006 η ομάδα υπέβαλλε προτάσεις για το επίσημο όνομα, με βάση τις κοινά αποδεκτές αρχές ονοματολογίας ουρανίων σωμάτων που έχει θεσπίσει η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Τα ονόματα προέρχονταν από τη μυθολογία της Χαβάης, τόσο για τον πλανήτη, όσο και για τους δορυφόρους του, ώστε να αποταθεί φόρος τιμής στο νησί όπου έγινε η ανακάλυψη.

Διαμάχη ανακάλυψης

Ο Χοσέ Λουίς Οπτίζ Μορένο (Xosé Luis Optiz Moreno) και η ομάδα του ανήγγειλαν την ανακάλυψή της στις 25 Ιουλίου 2005, ξανακοιτάζοντας εικόνες οι οποίες είχαν παρθεί τις 7 Μαρτίου 2003. Η ομάδα του Καλτέκ, αποτελούμενη από τους Μάικλ Μπράουν, Τσαντ Τρουχίλο και Ντέιβιντ Ραντίνοβιτς, το παρατηρούσε για μισό χρόνο αλλά δε δημοσιοποίησε τα στοιχεία. Η ομάδα αρχικά υποστήριξε τον Οπτίζ και την ομάδα του, αλλά μετά απέσυραν την υποστήριξη τους πιστεύοντας πως ο Οπτίζ είχε χρησιμοποιήσει τα στοιχεία τους, τα οποία ήταν προσβάσιμα στο ίντερνετ. Αν και ο Οπτίζ παραδέχτηκε ότι τα είχε δει, αρνήθηκε ότι υπήρχε απάτη, καθώς υποστήριξε ότι χρησιμοποίησε τα στοιχεία του Μπράουν απλώς για να επιβεβαιώσει τη δική του ανακάλυψη. Όμως η ανακάλυψη αποδόθηκε στον Οπτίζ και στην ομάδα του, γιατί ανέφερε περισσότερα στοιχεία. Αργότερα η ομάδα του Μπράουν ανακοίνωσε την ανακάλυψη του πλανήτη νάνου Έρις πριν τη προκαθορισμένη ημερομηνία για να αποφευχθούν διαμάχες.

Φυσικά χαρακτηριστικά

Η Χαουμέια είναι ένα μεγάλο, επίμηκες μεταποσειδώνιο αντικείμενο. Η μάζα της υπολογίζεται ότι είναι 4,2×10²¹ κιλά, δηλαδή το 28% της μάζας του Πλούτωνα. Η διαστάσεις της είναι 1960×1520×995 χιλιόμετρα και είναι μεγαλύτερη από τα 90377 Σέντνα, 50000 Κουάοαρ, 90482 Όρκος και 20000 Βαρούνα. Περιστρέφεται σε 3,9 ώρες, έχει πυκνότητα 2,6 με 3,3 g/cm³ και έχει λεπτό στρώμα πάγου στο εξωτερικό της, με βραχώδη πυρήνα. Παρότι ο, αντίστοιχος σε μορφολογία, Πλούτωνας έχει παχύ στρώμα πάγου, μεγάλο τμήμα του πάγου που κάλυπτε τη Χαουμέια μπορεί να αποκολλήθηκε λόγω μιας τεράστιας σύγκρουσης, η οποία δημιούργησε και τους δορυφόρους της.

Επιφάνεια

Η επιφάνεια της Χαουμέια αποτελείται σε ποσοστό 65%-80% από καθαρό πάγο ενώ το υπόλοιπο αποτελείται από άγνωστο υλικό και κρυσταλλικό πάγο.

Τροχιά

Η Χαουμέια είναι ένα κλασσικό αντικείμενο της Ζώνης του Κάιπερ με κλίση προς την εκλειπτική 28°, περιήλιο 35 ΑΜ και περίοδο περιφοράς 283 χρόνια. Πέρασε από το αφήλιό του το 1992^[9] και τώρα βρίσκεται σε απόσταση 50 ΑΜ από τον Ήλιο.

Η Χαουμέια έχει μεγαλύτερη εκκεντρότητα από τα άλλα μέλη της οικογένειάς της. Αυτό μπορεί να οφείλεται στη χαλαρή τροχιακή αντήχηση 7:12 με τον Ποσειδώνα,^[12] η οποία αλλάζει σταδιακά την αρχική τροχιά του αντικειμένου εξαιτίας του φαινομένου Κοζάι.^[13]^[14]

Με οπτικό μέγεθος 17,3, η Χαουμέια είναι το τρίτο λαμπρότερο μεταποσειδώνιο αντικείμενο μετά τον Πλούτωνα και τον Μακεμάκε και παρατηρείται εύκολα από μεγάλα τηλεσκόπια ερασιτεχνών αστρονόμων. Όμως, καθώς τα περισσότερα σώματα του ηλιακού συστήματος περνούν από την εκλειπτική, οι περισσότερες έρευνες επικεντρώθηκαν σε αυτήν την περιοχή^[15] και αφότου η εκλειπτική είχε εξερευνηθεί αρκετά άρχισαν έρευνες για σώματα, τα οποία έχουν πιο ακραίες τροχιές και μικρότερη ταχύτητα περιφοράς.^[16]^[17] Τότε ανακαλύφθηκε και η Χαουμέια.

Δακτύλιοι

Παρατηρώντας από 12 διαφορετικά τηλεσκόπια στην Ευρώπη την απόκρυψη του αστέρα URAT1 533–182543 από τη Χαουμέια ερευνητές ανακάλυψαν ότι η Χαουμέια πέρα από 2 δορυφόρους διέθετε και ένα δακτύλιο^[18] από σκόνη και θραύσματα. Σύμφωνα με τους ερευνητές ο δακτύλιος έχει διαστάσεις^[19] : πλάτος: 70 χιλιόμετρα (43.5 μίλια), ακτίνα: 2.287 χιλιόμετρα (1.421 μίλια).

Δορυφόροι

Χιιάκα

Είναι ο μεγαλύτερος δορυφόρος της Χαουμέια και είχε το παρατσούκλι "Rudolph" πριν αποκτήσει το επίσημο όνομά του. Περιφέρεται 49.880 χιλιόμετρα από τη Χαουμέια σε 49 ημέρες. Το μέγεθός του είναι περίπου 310 χιλιόμετρα. Η επιφάνειά του αποτελείται από πάγο.

Ναμάκα

Είναι ο μικρότερος δορυφόρος της Χαουμέια και είχε το παρατσούκλι "Birtzen" πριν αποκτήσει το επίσημο όνομά του. Περιφέρεται 25.657 χιλιόμετρα από τη Χαουμέια σε 18 ημέρες. Το μέγεθός του είναι 170 χιλιόμετρα.

Οικογένεια σύγκρουσης

Η Χαουμέια μοιράζεται την τροχιά του με κάποια μεταποσειδώνια αντικείμενα, σχηματίζοντας μια οικογένεια μεταποσειδώνιων αντικειμένων. Εκτός από τα φεγγάρια της, αυτή η οικογένεια περιλαμβάνει τα (55636) 2002 TX300, (24835) 1995 SM55, (19308) 1996 TO66, (120178) 2003 OP32 και (145453) 2005 RR43 τα οποία αποτελούνται από πάγο. Δημιουργήθηκε όταν ένα αντικείμενο διαμέτρου 1650 χιλιομέτρων περίπου προσέκρουσε στη Χαουμέια, η οποία έχασε το 20% της μάζας της και άλλαξε η τροχιά της.

Παραπομπές

↑ ^1,0 ^1,1 «Jet Propulsion Laboratory Small-Body Database Browser: 136108 Haumea (2003 EL₆₁)» (2014-11-28 last obs). NASA's Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2015.
↑ Fornasier, S.; Lellouch, E.; Müller, T.; Santos-Sanz, P.; Panuzzo, P.; Kiss, C.; Lim, T.; Mommert, M. και άλλοι. (2013). «"TNOs are cool": A survey of the trans-Neptunian region VIII. Combined Herschel PACS and SPIRE observations of nine bright targets at 70–500 μm». Astronomy and Astrophysics 555: A15. doi:10.1051/0004-6361/201321329. http://www.aanda.org/articles/aa/pdf/2013/07/aa21329-13.pdf.
↑ Ragozzine, D.; Brown, M. E. (2009). «Orbits and Masses of the Satellites of the Dwarf Planet Haumea = 2003 EL₆₁». The Astronomical Journal 137 (6): 4766. doi:10.1088/0004-6256/137/6/4766. Bibcode: 2009AJ....137.4766R.
↑ Rabinowitz, D. L.; Barkume, Kristina; Brown, Michael E.; Roe, Henry; Schwartz, Michael; Tourtellotte, Suzanne; Trujillo, Chad (2006). «Photometric Observations Constraining the Size, Shape, and Albedo of 2003 EL₆₁, a Rapidly Rotating, Pluto-Sized Object in the Kuiper Belt». Astrophysical Journal 639 (2): 1238–1251. doi:10.1086/499575. Bibcode: 2006ApJ...639.1238R.
↑ John Stansberry, Will Grundy, Mike Brown, Dale Cruikshank, John Spencer, David Trilling, Jean-Luc Margot (20 Φεβρουαρίου 2007). «Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope». University of Arizona, Lowell Observatory, California Institute of Technology, NASA Ames Research Center, Southwest Research Institute, Cornell University. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2008. CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)
↑ Ragozzine, D.; Brown, M.E. (2009). «Orbits and Masses of the Satellites of the Dwarf Planet Haumea = 2003 EL61». The Astronomical Journal. http://arxiv.org/abs/0903.4213.
↑ Pedro Lacerda, David Jewitt and Nuno Peixinho (2008-04-02). «High-Precision Photometry of Extreme KBO 2003 EL61». The Astronomical Journal 135: 1749–1756. doi:10.1088/0004-6256/135/5/1749. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-05-11. https://web.archive.org/web/20200511174835/https://hkvalidate.perfdrive.com/captcha?ssa=d100e089-e0a8-46b1-b2bf-689b5365ec41&ssb=64zm3m0dgdh6im44klgchgzmd&ssc=http%3A%2F%2Fiopscience.iop.org%2F%2Fabstract%2F1538-3881%2F135%2F5%2F1749&ssd=166792861026451&sse=jf%40f%40ammepjkppb&ssf=6b72fa3c9f612d4213d2ff4654a1c777486333c1&ssg=b9f568f8-7538-44de-a6f6-6f8dfec8c12a&ssh=a51051be-6ae4-4b87-997d-7dd6b66dbeac&ssi=d39da3c3-8427-4549-84d4-28b15eafb1bc&ssj=01a53d23-c7ea-4372-a930-84997b7470ec&ssk=support%40shieldsquare.com&ssl=006665034040&ssm=04074166802434092108065763560772&ssn=3ea2b7d835b51d06c85308b990308f630022a1d567bb-d922-4e12-b7c008&sso=1c586636-44737ddebefab59c4296944173171afd3b424b9846579d88&ssp=92848774861589221168158922803833385&ssq=21665731931443509724419314921061671828681&ssr=MjA3LjI0MS4yMjUuMTYw&sss=Chrome%2F5.0%20%28iPhone%3B%20U%3B%20CPU%20iPhone%20OS%203_0%20like%20Mac%20OS%20X%3B%20en-us%29%20AppleWebKit%2F528.18%20%28KHTML%2C%20like%20Gecko%29%20Version%2F4.0%20Mobile%2F7A341%20Safari%2F528.16&sst=Mozilla%2F5.0%20%28Windows%20NT%2010.0%3B%20Win64%3B%20x64%29%20AppleWebKit%2F537.36%20%28KHTML%2C%20like%20Gecko%29%20Chrome%2F74.0.3729.169%20Safari%2F537.36&ssu=Mozilla%2F4.0%20%28Windows%20NT%205.1%29%20AppleWebKit%2F535.7%20%28KHTML%2Clike%20zeco%29%20Chrome%2F33.0.1750.154%20Safari%2F536.7&ssv=3tmsrmq1lsnqmvm&ssw=&ssx=393044951461425&ssy=chdgnchdcajkidhbnhkjgmp%40lboiheflopndkp%40n&ssz=0d4e9450ffb2729. Ανακτήθηκε στις 2008-09-22.
↑ «AstDys (136108) Haumea Ephemerides». Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2009.
↑ ^9,0 ^9,1 «HORIZONS Web-Interface». NASA Jet Propulsion Laboratory Solar System Dynamics. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2008. Εξωτερικός σύνδεσμος στο |publisher= (βοήθεια)
↑ JPL/NASA (22 Απριλίου 2015). «What is a Dwarf Planet?». Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2022.
↑ «Santa et al». NASA Astrobiology Magazine. 10 Σεπτεμβρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2008.
↑ Michael E. Brown. «The largest Kuiper belt objects» (PDF). CalTech. Ανακτήθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 2008.
↑ Nesvorný, D; Roig, F. (2001). «Mean Motion Resonances in the Transneptunian Region Part II: The 1 : 2, 3 : 4, and Weaker Resonances». Icarus 150 (1): 104–123. http://adsabs.harvard.edu/abs/2001Icar..150..104N.
↑ Kuchner, Marc J.; Brown, Michael E.; Holman, Matthew (2002). «Long-Term Dynamics and the Orbital Inclinations of the Classical Kuiper Belt Objects». The Astronomical Journal 124 (2): 1221–1230. http://adsabs.harvard.edu/abs/2002AJ....124.1221K.
↑ C. A. Trujillo and M. E. Brown (June 2003). «The Caltech Wide Area Sky Survey. Earth Moon and Planets». Earth Moon and Planets 112: 92–99. doi:10.1023/B:MOON.0000031929.19729.a1.
↑ M. E. Brown, C. Trujillo, D. L. Rabinowitz (2004). «Discovery of a candidate inner Oort cloud planetoid». The Astrophysical Journal 617 (1): 645–649. doi:10.1086/422095.
↑ M. E. Schwamb, M. E. Brown, D. L. Rabinowitz (2008). «Constraints on the distant population in the region of Sedna». American Astronomical Society (DPS meeting \#40}, \#38.07).
↑ «Astronomy: Ring detected around a dwarf planet - Nature». Nature. 11 Οκτωβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2017.
↑ Dockrill, Peter (11 OCT 2017). «Astronomers Just Found an Epic Ring Around an Exotic Dwarf Planet in Our Solar System» (στα αγγλικά). ScienceAlert. http://www.sciencealert.com/astronomers-have-discovered-a-vast-ring-around-the-dwarf-planet-haumea. Ανακτήθηκε στις 2017-10-12.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Χαουμέια

Visualization of Haumea's orbit Αρχειοθετήθηκε 2005-07-30 στο Wayback Machine. by NASA
(136108) Haumea, Hiʻiaka, and Namaka at Johnston's Archive.com (updated September 17, 2008)
International Year of Astronomy|International Year of Astronomy 2009 podcast: Dwarf Planet Haumea (Darin Ragozzine)

[jpldata-1] 1,0 ^1,1 «Jet Propulsion Laboratory Small-Body Database Browser: 136108 Haumea (2003 EL₆₁)» (2014-11-28 last obs). NASA's Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2015.

[TNOsCool8-2] Fornasier, S.; Lellouch, E.; Müller, T.; Santos-Sanz, P.; Panuzzo, P.; Kiss, C.; Lim, T.; Mommert, M. και άλλοι. (2013). «"TNOs are cool": A survey of the trans-Neptunian region VIII. Combined Herschel PACS and SPIRE observations of nine bright targets at 70–500 μm». Astronomy and Astrophysics 555: A15. doi:10.1051/0004-6361/201321329. http://www.aanda.org/articles/aa/pdf/2013/07/aa21329-13.pdf.

[Brown2009-3] Ragozzine, D.; Brown, M. E. (2009). «Orbits and Masses of the Satellites of the Dwarf Planet Haumea = 2003 EL₆₁». The Astronomical Journal 137 (6): 4766. doi:10.1088/0004-6256/137/6/4766. Bibcode: 2009AJ....137.4766R.

[Rabinowitz2005-4] Rabinowitz, D. L.; Barkume, Kristina; Brown, Michael E.; Roe, Henry; Schwartz, Michael; Tourtellotte, Suzanne; Trujillo, Chad (2006). «Photometric Observations Constraining the Size, Shape, and Albedo of 2003 EL₆₁, a Rapidly Rotating, Pluto-Sized Object in the Kuiper Belt». Astrophysical Journal 639 (2): 1238–1251. doi:10.1086/499575. Bibcode: 2006ApJ...639.1238R.

[spitzer-5] John Stansberry, Will Grundy, Mike Brown, Dale Cruikshank, John Spencer, David Trilling, Jean-Luc Margot (20 Φεβρουαρίου 2007). «Physical Properties of Kuiper Belt and Centaur Objects: Constraints from Spitzer Space Telescope». University of Arizona, Lowell Observatory, California Institute of Technology, NASA Ames Research Center, Southwest Research Institute, Cornell University. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2008. CS1 maint: Πολλαπλές ονομασίες: authors list (link)

[Ragozzine&Brown2009-6] Ragozzine, D.; Brown, M.E. (2009). «Orbits and Masses of the Satellites of the Dwarf Planet Haumea = 2003 EL61». The Astronomical Journal. http://arxiv.org/abs/0903.4213.

[hour-7] Pedro Lacerda, David Jewitt and Nuno Peixinho (2008-04-02). «High-Precision Photometry of Extreme KBO 2003 EL61». The Astronomical Journal 135: 1749–1756. doi:10.1088/0004-6256/135/5/1749. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2020-05-11. https://web.archive.org/web/20200511174835/https://hkvalidate.perfdrive.com/captcha?ssa=d100e089-e0a8-46b1-b2bf-689b5365ec41&ssb=64zm3m0dgdh6im44klgchgzmd&ssc=http%3A%2F%2Fiopscience.iop.org%2F%2Fabstract%2F1538-3881%2F135%2F5%2F1749&ssd=166792861026451&sse=jf%40f%40ammepjkppb&ssf=6b72fa3c9f612d4213d2ff4654a1c777486333c1&ssg=b9f568f8-7538-44de-a6f6-6f8dfec8c12a&ssh=a51051be-6ae4-4b87-997d-7dd6b66dbeac&ssi=d39da3c3-8427-4549-84d4-28b15eafb1bc&ssj=01a53d23-c7ea-4372-a930-84997b7470ec&ssk=support%40shieldsquare.com&ssl=006665034040&ssm=04074166802434092108065763560772&ssn=3ea2b7d835b51d06c85308b990308f630022a1d567bb-d922-4e12-b7c008&sso=1c586636-44737ddebefab59c4296944173171afd3b424b9846579d88&ssp=92848774861589221168158922803833385&ssq=21665731931443509724419314921061671828681&ssr=MjA3LjI0MS4yMjUuMTYw&sss=Chrome%2F5.0%20%28iPhone%3B%20U%3B%20CPU%20iPhone%20OS%203_0%20like%20Mac%20OS%20X%3B%20en-us%29%20AppleWebKit%2F528.18%20%28KHTML%2C%20like%20Gecko%29%20Version%2F4.0%20Mobile%2F7A341%20Safari%2F528.16&sst=Mozilla%2F5.0%20%28Windows%20NT%2010.0%3B%20Win64%3B%20x64%29%20AppleWebKit%2F537.36%20%28KHTML%2C%20like%20Gecko%29%20Chrome%2F74.0.3729.169%20Safari%2F537.36&ssu=Mozilla%2F4.0%20%28Windows%20NT%205.1%29%20AppleWebKit%2F535.7%20%28KHTML%2Clike%20zeco%29%20Chrome%2F33.0.1750.154%20Safari%2F536.7&ssv=3tmsrmq1lsnqmvm&ssw=&ssx=393044951461425&ssy=chdgnchdcajkidhbnhkjgmp%40lboiheflopndkp%40n&ssz=0d4e9450ffb2729. Ανακτήθηκε στις 2008-09-22.

[AstDys-8] «AstDys (136108) Haumea Ephemerides». Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2009.

[Horizons-9] 9,0 ^9,1 «HORIZONS Web-Interface». NASA Jet Propulsion Laboratory Solar System Dynamics. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2008. Εξωτερικός σύνδεσμος στο |publisher= (βοήθεια)

[10] JPL/NASA (22 Απριλίου 2015). «What is a Dwarf Planet?». Jet Propulsion Laboratory. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2022.

[11] «Santa et al». NASA Astrobiology Magazine. 10 Σεπτεμβρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 2008.

[largest-12] Michael E. Brown. «The largest Kuiper belt objects» (PDF). CalTech. Ανακτήθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 2008.

[Nesvorny2001-13] Nesvorný, D; Roig, F. (2001). «Mean Motion Resonances in the Transneptunian Region Part II: The 1 : 2, 3 : 4, and Weaker Resonances». Icarus 150 (1): 104–123. http://adsabs.harvard.edu/abs/2001Icar..150..104N.

[Kuchner2002-14] Kuchner, Marc J.; Brown, Michael E.; Holman, Matthew (2002). «Long-Term Dynamics and the Orbital Inclinations of the Classical Kuiper Belt Objects». The Astronomical Journal 124 (2): 1221–1230. http://adsabs.harvard.edu/abs/2002AJ....124.1221K.

[TrujilloBrown2003-15] C. A. Trujillo and M. E. Brown (June 2003). «The Caltech Wide Area Sky Survey. Earth Moon and Planets». Earth Moon and Planets 112: 92–99. doi:10.1023/B:MOON.0000031929.19729.a1.

[Brown2004-16] M. E. Brown, C. Trujillo, D. L. Rabinowitz (2004). «Discovery of a candidate inner Oort cloud planetoid». The Astrophysical Journal 617 (1): 645–649. doi:10.1086/422095.

[Schwamb2008-17] M. E. Schwamb, M. E. Brown, D. L. Rabinowitz (2008). «Constraints on the distant population in the region of Sedna». American Astronomical Society (DPS meeting \#40}, \#38.07).

[18] «Astronomy: Ring detected around a dwarf planet - Nature». Nature. 11 Οκτωβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2017.

[19] Dockrill, Peter (11 OCT 2017). «Astronomers Just Found an Epic Ring Around an Exotic Dwarf Planet in Our Solar System» (στα αγγλικά). ScienceAlert. http://www.sciencealert.com/astronomers-have-discovered-a-vast-ring-around-the-dwarf-planet-haumea. Ανακτήθηκε στις 2017-10-12.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]