Στεριά

Χάρτης που δείχνει τις εκτάσεις της Γης που είναι στεριές, σε αποχρώσεις του πράσινου και του κίτρινου.

Απόκρημνες ακτές στη Θέση του Ιππότη στη Νέα Ζηλανδία

Η Στεριά, συνώνυμη της λέξης ξηρά και χέρσος^[1], είναι το τμήμα της επιφάνειας της Γης που δεν καλύπτεται από νερό, δηλαδή δεν είναι θάλασσα ή λίμνη.^[2][3] Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε όλη την πορεία της ιστορίας έχει συμβεί σε στεριανές περιοχές που υποστηρίζουν τη γεωργία, τους οικοτόπους, και είναι πηγές φυσικών πόρων. Ορισμένες μορφές ζωής (με συμπεριλαμβανόμενα χερσαία φυτά και χερσαία ζώα) έχουν προκύψει από εξέλιξη προγενέστερων ειδών που ζούσαν σε σώματα νερού.

Οι περιοχές όπου η στεριά συναντά μεγάλα σώματα νερού ονομάζονται παράκτιες ζώνες. Η διάκριση μεταξύ της στεριάς και του νερού είναι μια θεμελιώδης έννοια για τον άνθρωπο. Για την οριοθέτηση μεταξύ της στεριάς και των υδάτων αρμόδιες είναι οι τοπικές αρχές που έχουν θεσπίσει τους σχετικούς κανονισμούς. Για παράδειγμα, τα θαλάσσια σύνορα συμφωνήθηκαν στα πλαίσια πολιτικής οριοθέτησης. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία από φυσικούς φραγμούς που καθιστούν την εν λόγω διάκριση ξεκάθαρη. Οι γεωμορφές στερεών βράχων ξεχωρίζονται με μεγαλύτερη ακρίβεια από ότι οι ελώδεις ή βαλτώδεις τοποθεσίες, εφόσον τα σημεία στα οποία η στεριά τελειώνει και αρχίζει το νερό δεν είναι ευδιάκριτα ή σταθερά. Η οριοθέτηση επηρεάζεται από φυσικά φαινόμενα όπως οι παλίρροιες και από τις καιρικές συνθήκες.

Ετυμολογία και ορολογία

Ετυμολογικά, η λέξη στεριά προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό επίθετο στερεός, που περιγράφει μία κατάσταση της ύλης που χαρακτηρίζεται από μικρή κίνηση των μορίων, με αποτέλεσμα τα σώματα που βρίσκονται σε αυτήν την κατάσταση να έχουν σταθερό όγκο και σώμα. Η στεριά αναφέρεται στην σταθερότητα του εδάφους, που παραμένει ανθεκτικό και ακλόνητο.^[4]

Η λέξη ξηρά προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό επίθετο ξηρός, που περιγράφει μία άνυδρη κατάσταση της ύλης.^[5]

Μια συνεχής έκταση γης που περιβάλλεται από ωκεανό ονομάζεται ξηρά. Εναλλακτικά μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο όρος χερσαία εδάφη. Στα χερσαία εδάφη περιλαμβάνονται οι υπερήπειροι, οι ήπειροι και τα νησιά. Υπάρχουν τέσσερις μεγάλες συνεχόμενες μάζες ξηράς στη Γη: η Αφρο-Ευρασία, η Αμερική, η Ανταρκτική και η Αυστραλία. Οι εκτάσεις γης που δύνανται να οργωθούν και να καλλιεργηθούν, ονομάζονται καλλιεργήσιμη γη ή αρόσιμη γη.^[6] Μία χώρα ή μία περιοχή μπορεί να αναφέρεται ως η γενέτειρα, η πατρίδα, ή η πατρική γη των ανθρώπων της.

Η ιστορία της στεριάς στη Γη

Καλλιτεχνική αντίληψη για τον Αδαίο Μεγααιώνα στη Γη.

Η κίνηση των ηπείρων από τον διαχωρισμό της Παγγαίας έως σήμερα.

Το παλαιότερο υλικό που βρέθηκε στο Ηλιακό Σύστημα χρονολογείται 4,5672 ± 0,0006 δισ. ετών,^[7] ως εκ τούτου, η ίδια η Γη πρέπει να έχει σχηματιστεί με προσαύξηση την ίδια περίοδο. Πριν από 4,54 ± 0,04^[8] δισ. χρόνια είχε σχηματιστεί η αρχέγονη Γη. Ο σχηματισμός και η εξέλιξη των σωμάτων του Ηλιακού Συστήματος έγινε παράλληλα με του Ήλιου. Θεωρητικά, ένα ηλιακό νεφέλωμα χωρίζει έναν όγκο από ένα μοριακό νέφος με βαρυτική κατάρρευση, ο οποίος αρχίζει να περιστρέφεται και επιπεδώνεται προς έναν περιαστρικό δίσκο, από τον οποίο, στη συνέχεια, αναπτύσσονται οι πλανήτες παράλληλα με το αστέρι. Ένα νεφέλωμα περιέχει αέρια, σωματίδια πάγου και σκόνες (με συμπεριλαμβανόμενα αρχέγονα νουκλεΐδια). Στην υπόθεση των νεφελωμάτων, τα πλανητοειδή αρχίζουν να σχηματίζονται από σωματίδια ύλης που συσσωρεύονται και συγκρατούνται μεταξύ τους αρχικά από συνεκτικές δυνάμεις και μετά από τη βαρύτητα. Ο σχηματισμός της αρχέγονης Γη διήρκεσε 10–20 εκ. χρόνια.^[9]

Η ατμόσφαιρα της Γης και οι ωκεανοί σχηματίστηκαν από ηφαιστειακές δραστηριότητες και εκλύσεις αερίων που περιείχαν υδρατμούς. Η θεωρία για την προέλευση των ωκεανών είναι ότι σχηματίστηκαν από συμπύκνωση επαυξημένη από ύδατα και πάγους που προήλθαν από αστεροειδείς, πρωτοπλανήτες και κομήτες.^[10] Σε αυτό το μοντέλο, τα ατμοσφαιρικά αέρια θερμοκηπίου προστάτευσαν τους ωκεανούς από το πάγωμα την περίοδο που ο νεοσύστατος Ήλιος βρισκόταν στο 70% μόνο της φωτεινότητάς του.^[11] Πριν από 3,5 δισ. χρόνια σχηματίστηκε το μαγνητικό πεδίο της Γης, το οποίο εμπόδισε τις απώλειες ατμόσφαιρας που θα οφείλονταν στον ηλιακό άνεμο.^[12] Η ατμόσφαιρα και οι ωκεανοί της Γης αδιάκοπα μεταβάλλουν τα σχήματα της γης με διεργασίες διάβρωσης και μεταφοράς στερεών στην επιφάνεια.^[13]

Ο εξωτερικός φλοιός της γης δημιουργήθηκε όταν το λιωμένο εξωτερικό στρώμα του πλανήτη Γη ψύχθηκε και σχηματίστηκε μια στερεή μάζα καθώς οι συσσωρευμένοι υδρατμοί άρχισαν να ενεργούν στην ατμόσφαιρα. Μόλις η Γήινη στεριά έγινε ικανή να υποστηρίξει τη ζωή, αναπτύχθηκε βιοποικιλότητα που εξελίχθηκε με την πάροδο εκατοντάδων εκατομμυρίων ετών, και εμπλουτίζεται περαιτέρω, εκτός από όταν μαστίζεται από μαζικές εξοντώσεις.^[14]

Τα δύο μοντέλα^[15] που εξηγούν τη μάζα της γης προτείνουν είτε μια σταθερή ανάπτυξη έως τις σημερινές μορφές^[16] ή, ενδεχομένως, ταχεία ανάπτυξη^[17] νωρίς στην ιστορία της Γης^[18] που ακολουθήθηκε από μια μακροχρόνια σταθερότητα στις ηπειρωτικές περιοχές.^[19][20][21] Οι ήπειροι σχηματίστηκαν από τεκτονικές πλάκες, μια διαδικασία που τελικά αποδίδεται στη συνεχή απώλεια θερμότητας από το εσωτερικό της Γης. Σε χρονικές κλίμακες που διαρκούν εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, οι υπερήπειροι έχουν σχηματιστεί και έχουν διασπαστεί τρεις φορές. Πριν από περίπου 750 εκατομ. χρόνια μία από τις αρχαιότερες γνωστές υπερηπείρους, η Ροδινία, άρχισε να διαλύεται. Αργότερα οι ήπειροι αναδιευθετήθηκαν και σχηματίστηκε η Παννότια, πριν από 600–540 εκατομ. χρόνια, και τελικά σχηματίστηκε η Παγγαία, η οποία, επίσης, έσπασε σε κομμάτια πριν από 180 εκατομ. χρόνια.^[22]

Έκταση γης

Η έκταση ή εμβαδόν γης αναφέρεται στην συνολική επιφάνεια της γης μιας γεωγραφικής περιοχής ή χώρας (που μπορεί να περιλαμβάνει ασυνεχή κομμάτια στεριάς, όπως νησιά). Η συνολική επίπεδη έκταση της Γης είναι κατά προσέγγιση 148.939.063,133 τ.χλμ., που ισοδυναμεί με περίπου το 29,2% της συνολικής της επιφάνειας. Ωστόσο, όταν συνυπολογίζονται το ανάγλυφο του εδάφους και των φυτικών γαιών, η πραγματική τοπογραφική επιφάνεια - που εκτίθεται στον Ήλιο, τον αέρα και τη βροχή - είναι περίπου τετραπλάσια ^[23]. Το νερό καλύπτει περί το 70,8% της επίπεδης έκτασης της Γης, κυρίως με τη μορφή ωκεανών και πάγων.^[24]

Κάλυψη του εδάφους

Η κάλυψη του εδάφους είναι το φυσικό υλικό στην επιφάνεια της γης, και μπορεί να είναι γρασίδι, άσφαλτος, δέντρα, χώμα, νερό, κ.α.

Κάλυψη Εδάφους σε εκατομμύρια εκτάρια^[25]^[26] (1 εκατ. εκτάρια = 10.000 χλμ^2)

FAO κώδικας	τύπος[27]	1992	2001	2015	ποσοστό το 2015	μεταβολή από το 1992	σημείωση
[6970]	Τεχνητές επιφάνειες (με συμπεριλαμβανομένες τις αστικές και συναφείς περιοχές)	26,04	34,33	55,40	0,37%	29,35
[6971]	Ποώδη φυτά	1.716,22	1.749,58	1.712,15	11,50%	-4,06	Αρόσιμη γη
[6972]	Ξυλώδη φυτά	162,86	181,32	199,90	1,34%	37,04	Αρόσιμη γη
[6973]	Πολλαπλές ή πολυεπίπεδες καλλιέργειες						Αρόσιμη γη
[6974]	Δασικές εκτάσεις	4.434,92	4.393,70	4.335,00	29,11%	-99,93	μεγάλη μείωση
[6975]	Μανγκρόβια δέντρα	18,06	18,39	18,74	0,13%	0,67
[6976]	Θαμνώδεις περιοχές	1.685,00	1.669,65	1.627,34	10,93%	-57,66	μεγάλη μείωση
[6977]	Θάμνοι και/ή ποώδης βλάστηση, υδρόβια ή παλιρροιακή	202,61	194,77	185,39	1,24%	-17,23
[6978]	Περιοχές με αραιή φυσική βλάστηση	891,78	878,69	868,07	5,83%	-23,71
[6979]	Χερσαία άγονη γη	2.001,25	2.000,87	1.884,00	12,65%	-117,25	μεγάλη μείωση
[6980]	Μόνιμο χιόνι και παγετώνες	78,59	84,32	84,29	0,57%	5,70
[6981]	Εσωτερικά ύδατα	432,60	435,00	444,57	2,98%	11,97
[6982]	Παράκτια ύδατα και παλιρροιακές περιοχές
[6983]	Λιβάδια	1.793,65	1.806,50	1.801,14	12,09%	7,50
	Συνολική Έκταση Γης			14.893,91*	100%

• Το ανάγλυφο του εδάφους και των φυτικών γαιών καλύπτουν κατά προσέγγιση 64.000 εκατομ. εκτάρια (64 Gha), αλλά τα ποσοστά παραμένουν περίπου τα ίδια.^[23]

Πολιτιστικές προοπτικές

Οι μύθοι για τη δημιουργία του κόσμου, σε πολλές θρησκείες, θυμίζουν ιστορίες για μια υπερφυσική θεότητα ή θεότητες που χώρισαν τη γη από τους ωκεανούς και τον αέρα. Η ίδια η Γη συχνά παρουσιάζεται προσωποποιημένη ως θεότητα, συνήθως μια θεά. Σε πολλούς πολιτισμούς η μητέρα θεά απεικονίζεται, επίσης, ως μια θεότητα της γονιμότητας. Για τους Αζτέκους η Γη ονομαζόταν Τοναντζίν—«η μητέρα μας», ενώ για τους Ίνκας η Γη ονομαζόταν Πατσαμάμα—«μητέρα γη». Η Κινεζική θεά Γη Χου Του^[28] μοιάζει με τη Γαία, την ομόλογη ελληνική θεά. Η Μπούμα Ντέβι είναι η θεά της Γης στον Ινδουισμό και επηρεάζεται από τα Γκράχα, τις θεότητες των 9 ουράνιων σωμάτων.^[29] Στην Σκανδιναβική μυθολογία η γιγάντισσα της Γης, Γιορντ, ήταν η μητέρα του Θωρ και κόρη του Άνναρ. Η αρχαία Αιγυπτιακή μυθολογία διαφέρει από εκείνη των άλλων πολιτισμών στο ότι η Γη (Γκεμπ) είναι αρσενική θεότητα και ο ουρανός (Νουτ) είναι θηλυκή.

Στο παρελθόν οι άνθρωποι πίστευαν ότι η Γη ήταν επίπεδη. Η Εβραϊκή αντίληψη για την επίπεδη γης εμφανίζεται εξίσου σε βιβλικές και μετα-βιβλικές εποχές.^{[Σημείωση 1] [Σημείωση 2]}

Imago Mundi, Βαβυλωνιακός χάρτης, ο αρχαιότερος γνωστός χάρτης του κόσμου, 6ος αιώνας π.Χ., Βαβυλωνία.

Στην πρώιμη Αιγυπτιακή^[30] και Μεσοποταμιακή σκέψη, ο κόσμος απεικονιζόταν ως ένας επίπεδος δίσκος που επιπλέει στον ωκεανό. Το Αιγυπτιακό σύμπαν απεικονιζόταν ως ένα ορθογώνιο κουτί με προσανατολισμό βορρά-νότου, και με μία ελαφρώς κοίλη επιφάνεια, με την Αίγυπτο στο κέντρο. Ένα παρόμοιο μοντέλο βρίσκεται στην έκθεση του Ομήρου του 8ου αιώνα π.Χ., βάσει της οποίας «ο Ωκεανός, η προσωποποίηση της υδατικής μάζας που περιβάλλει την κυκλική επιφάνεια της Γης, είναι ο δημιουργός όλης της ζωής και, ενδεχομένως, όλων των θεών.»^[31] Η βιβλική γη ήταν ένας επίπεδος δίσκος που επιπλέει στο νερό.^[32]

Τα Κείμενα των Πυραμίδων και τα Κείμενα των Σαρκοφάγων αποκαλύπτουν ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ο Νουν (ο ωκεανός) ήταν ένα κυκλικό σώμα που περιέβαλλε τα νμπωτ (ένας όρος που σημαίνει «ξηρά εδάφη» ή "νησιά"), και συνεπώς πίστευαν σε μια παρόμοια κυκλική κοσμογραφία της Αρχαίας Εγγύς Ανατολής για την Γη που περιβάλλεται από νερό.^[33][34][35]

Η σφαιρική μορφή της Γης προτάθηκε από τους πρώιμους Έλληνες φιλοσόφους, μια πεποίθηση που ενστερνίστηκε ο Πυθαγόρας. Σε αντίθεση με την κοινή πίστη, κατά τον Μεσαίωνα οι περισσότεροι άνθρωποι δεν πίστευαν ότι η Γη ήταν επίπεδη: αυτή η παρεξήγηση συχνά αναφέρθηκε ως ο «Μύθος της Επίπεδης Γης». Όπως αποδεικνύεται από στοχαστές όπως ο Θωμάς ο Ακινάτης, η Ευρωπαϊκή πίστη ότι η Γη ήταν σφαιρική ήταν ήδη διαδεδομένη από τότε.^[36] Πριν από τον περίπλου του πλανήτη και την πραγματοποίηση των διαστημικών πτήσεων, η πίστη στη σφαιρική Γη βασιζόταν στις παρατηρήσεις των δευτερογενών επιδράσεων του σχήματος της Γης και στους παραλληλισμούς με τα σχήματα των άλλων πλανητών.^[37]

Εξωγήινη στεριά

Οι περισσότεροι γνωστοί πλανήτες είτε είναι αέριοι σαν τον Δία ή στερεοί γήινου τύπου. Στους τελευταίους συμπεριλαμβάνονται ο Ερμής, η Αφροδίτη, η Γη και ο Άρης. Πρόκειται για εσωτερικούς πλανήτες με βραχώδη επιφάνεια και μεταλλικό περιεχόμενο.^[38] Στους πλανήτες τύπου Δια συμπεριλαμβάνονται ο Δίας, ο Κρόνος, ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας, που μολονότι είναι μεγαλύτεροι, το μοναδικό κομμάτι στεριάς που διαθέτουν είναι ένας μικρός βραχώδης πυρήνας που περιβάλλεται από μια μεγάλη, παχιά ατμόσφαιρα.^[39] Οι γίγαντες αερίων, ο Δίας και ο Κρόνος, πιστεύεται ότι διαθέτουν επιφανειακά στρώματα που αποτελούνται από υγρό υδρογόνο αντί για στερεά εδάφη, ωστόσο, η πλανητική τους γεωλογία δεν είναι πλήρως κατανοητή. Για τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα (οι γίγαντες πάγου) έχει υποτεθεί η πιθανότητα να διαθέτουν ζεστό, πολύ συμπιεσμένο, υπερκρίσιμο νερό κάτω από την παχιά τους ατμόσφαιρα. Ενώ η σύνθεσή τους δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητή, μια μελέτη του 2006 απέκλεισε το ενδεχόμενο ύπαρξης ενός τέτοιου «ωκεανού» υδάτων στον Ποσειδώνα,^[40] είναι όμως πιθανό να υπάρχουν εξωτικοί ωκεανοί υγρών διαμαντιών.^[41] Ολόκληρη η επιφάνεια ενός βραχώδους πλανήτη ή δορυφόρου θεωρείται στεριά, ακόμα και ελλείψει θαλασσών ή ωκεανών για αντιπαράθεση. Τα πλανητικά σώματα που έχουν μια λεπτή ατμόσφαιρα συχνά έχουν χαρακτηριστικούς κρατήρες πρόσκρουσης στα επιφανειακά εδάφη τους, δεδομένου ότι σε ορισμένες ατμοσφαιρικές συνθήκες τα εισερχόμενα αντικείμενα θα είχαν διασπαστεί και οι τοποθεσίες πρόσκρουσης θα είχαν εξομαλυνθεί μέσω διάβρωσης.^[42] Τα εδάφη σε εξωγήινα πλανητικά σώματα μπορούν επίσης να αγοραστούν και να πωληθούν, εν τούτοις η ιδιοκτησία εξωγήινων κτημάτων δεν αναγνωρίζεται από καμία αρχή.^[43]

Η γη και το κλίμα της

Το έδαφος της Γης αλληλεπιδρά και επηρεάζει έντονα το κλίμα εφόσον η επιφάνεια του εδάφους ζεσταίνεται και ψύχεται γρηγορότερα από όσο ο αέρας ή το νερό.^[44] Το γεωγραφικό πλάτος, το υψόμετρο, η τοπογραφία, η ανακλαστικότητα, και ο τρόπος χρήσης της γης, όλα έχουν διαφορετικά αποτελέσματα. Το γεωγραφικό πλάτος της περιοχής θα επηρεάσει το πόση ηλιακή ακτινοβολία θα φθάνει στην επιφάνεια του εδάφους. Και κατά κανόνα, τα υψηλά γεωγραφικά πλάτη λαμβάνουν λιγότερη ηλιακή ακτινοβολία από τα χαμηλά.^[44] Το υψόμετρο του εδάφους είναι σημαντικός παράγοντας κατά τη δημιουργία και τις μεταβολές στη ροή του αέρα και τις βροχοπτώσεις. Οι μεγάλες γεωμορφές, όπως οι ορεινές περιοχές, εκτρέπουν την αιολική ενέργεια, αραιώνοντας τον αέρα και περιορίζοντας την ικανότητά του να συγκρατήσει θερμότητα.^[44] Καθώς ο αέρας ανεβαίνει, αυτή η επίδραση ψύξης προκαλεί συμπύκνωση και υετούς.

Η ανακλαστικότητα του εδάφους ονομάζεται πλανητική λευκαύγεια, και το είδος της κάλυψης του εδάφους που δέχεται την ηλιακή ενέργεια επηρεάζει το ποσοστό της ενέργειας που ανακλάται ή μεταφέρεται στη Γη.^[45] Οι περιοχές με βλάστηση έχουν σχετικά χαμηλή λευκαύγεια, δηλαδή είναι καλοί απορροφητές της ενέργειας του ήλιου. Οι δασικές εκτάσεις έχουν λευκαύγεια περί το 10-15%, ενώ τα λιβάδια έχουν λευκαύγεια περίπου 15-20%. Συγκριτικά, οι αμμώδεις έρημοι έχουν λευκαύγεια περί το 25-40%.^[45]

Ο τρόπος χρήσης της γης από τον άνθρωπο, επίσης, επηρεάζει το περιφερειακό και το παγκόσμιο κλίμα. Οι πυκνοκατοικημένες πόλεις είναι πιο ζεστές και δημιουργούν αστικές θερμονησίδες που έχουν επιπτώσεις στις βροχοπτώσεις, στην κάλυψη συννέφων, και στη θερμοκρασία της περιοχής.^[44]

Αναφορές

1. «χέρσος». Academic Dictionaries and Encyclopedias (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2019. 
2. Ο μάικλ Allaby, Κρις Πάρκο, Ένα Λεξικό του Περιβάλλοντος και της Διατήρησης (2013), σελ. 239,
3. «Παράλληλη αναζήτηση». www.greek-language.gr. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2019. 
4. «στεριά - Βικιλεξικό». el.wiktionary.org. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2019. 
5. «ξηρά - Βικιλεξικό». el.wiktionary.org. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2019. 
6. Oxford English Dictionary, 3rd ed. "arable, adj. and n." Oxford University Press (Oxford), 2013.
7. Bowring, S.; Housh, T. (1995). «The Earth's early evolution». Science 269 (5230): 1535–1540. doi:10.1126/science.7667634. PMID 7667634. Bibcode: 1995Sci...269.1535B. 
8. See:
   • Dalrymple, G.B. (1991). The Age of the Earth. California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-1569-0. 
   • Newman, William L. (9 Ιουλίου 2007). «Age of the Earth». Publications Services, USGS. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Δεκεμβρίου 2005. Ανακτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2007. 
   • Dalrymple, G. Brent (2001). «The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved». Geological Society, London, Special Publications 190 (1): 205–221. doi:10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14. Bibcode: 2001GSLSP.190..205D. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-11-11. https://web.archive.org/web/20071111141237/http://sp.lyellcollection.org/cgi/content/abstract/190/1/205. Ανακτήθηκε στις 2007-09-20. 
   • Stassen, Chris (10 Σεπτεμβρίου 2005). «The Age of the Earth». TalkOrigins Archive. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2008. 
9. Yin, Qingzhu; Jacobsen, S. B.; Yamashita, K.; Blichert-Toft, J.; Télouk, P.; Albarède, F. (2002). «A short timescale for terrestrial planet formation from Hf-W chronometry of meteorites». Nature 418 (6901): 949–952. doi:10.1038/nature00995. PMID 12198540. Bibcode: 2002Natur.418..949Y. 
10. Morbidelli, A. και άλλοι. (2000). «Source regions and time scales for the delivery of water to Earth». Meteoritics & Planetary Science 35 (6): 1309–1320. doi:10.1111/j.1945-5100.2000.tb01518.x. Bibcode: 2000M&PS...35.1309M. https://archive.org/details/sim_meteoritics-planetary-science_2000-11_35_6/page/1309. 
11. Guinan, E.F.; Ribas, I.. «Our Changing Sun: The Role of Solar Nuclear Evolution and Magnetic Activity on Earth's Atmosphere and Climate». Στο: Benjamin Montesinos, Alvaro Gimenez and Edward F. Guinan, επιμ. ASP Conference Proceedings: The Evolving Sun and its Influence on Planetary Environments. San Francisco: Astronomical Society of the Pacific. ISBN 1-58381-109-5. Bibcode: 2002ASPC..269...85G. 
12. Staff (March 4, 2010). «Oldest measurement of Earth's magnetic field reveals battle between Sun and Earth for our atmosphere». Physorg.news. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις April 27, 2011. https://web.archive.org/web/20110427064855/http://www.physorg.com/news186922627.html. Ανακτήθηκε στις 2010-03-27. 
13. «Ocean Literacy» (PDF). web.archive.org. NOAA. 27 Νοεμβρίου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Νοεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2019. 
14. Sahney, S., Benton, M.J. and Ferry, P.A. (2010). «Links between global taxonomic diversity, ecological diversity and the expansion of vertebrates on land» (PDF). Biology Letters 6 (4): 544–547. doi:10.1098/rsbl.2009.1024. PMID 20106856. PMC 2936204. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-11-06. https://web.archive.org/web/20151106230121/http://rsbl.royalsocietypublishing.org/content/6/4/544.full.pdf+html. 
15. Rogers, John James William· Santosh, M. (2004). Continents and Supercontinents. Oxford University Press US. σελ. 48. ISBN 978-0-19-516589-0. 
16. Hurley, P.M.; Rand, J.R. (Jun 1969). «Pre-drift continental nuclei». Science 164 (3885): 1229–1242. doi:10.1126/science.164.3885.1229. PMID 17772560. Bibcode: 1969Sci...164.1229H. 
17. De Smet, J.; Van Den Berg, A.P.; Vlaar, N.J. (2000). «Early formation and long-term stability of continents resulting from decompression melting in a convecting mantle». Tectonophysics 322 (1–2): 19. doi:10.1016/S0040-1951(00)00055-X. Bibcode: 2000Tectp.322...19D. 
18. Armstrong, R.L. (1968). «A model for the evolution of strontium and lead isotopes in a dynamic earth». Reviews of Geophysics 6 (2): 175–199. doi:10.1029/RG006i002p00175. Bibcode: 1968RvGSP...6..175A. 
19. Kleine, Thorsten; Palme, Herbert; Mezger, Klaus; Halliday, Alex N. (2005-11-24). «Hf-W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon». Science 310 (5754): 1671–1674. doi:10.1126/science.1118842. PMID 16308422. Bibcode: 2005Sci...310.1671K. 
20. Hong, D.; Zhang, Jisheng; Wang, Tao; Wang, Shiguang; Xie, Xilin (2004). «Continental crustal growth and the supercontinental cycle: evidence from the Central Asian Orogenic Belt». Journal of Asian Earth Sciences 23 (5): 799. doi:10.1016/S1367-9120(03)00134-2. Bibcode: 2004JAESc..23..799H. 
21. Armstrong, R.L. (1991). «The persistent myth of crustal growth». Australian Journal of Earth Sciences 38 (5): 613–630. doi:10.1080/08120099108727995. Bibcode: 1991AuJES..38..613A. https://archive.org/details/sim_australian-journal-of-earth-sciences_1991-12_38_5/page/613. 
22. Murphy, J.B.; Nance, R.D. (1965). «How do supercontinents assemble?». American Scientist 92 (4): 324–333. doi:10.1511/2004.4.324. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-07-13. https://web.archive.org/web/20070713194319/http://scienceweek.com/2004/sa040730-5.htm. Ανακτήθηκε στις 2007-03-05. 
23. «Non-Flat Earth Recalibrated for Terrain and Topsoil». MDPI Soil Systems. 
24. «Aqua Facts». Hawai'i Pacific University Oceanic Institute. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιανουαρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2019. 
25. FAO Γεωργο-Περιβαλλοντικών Δεικτών / κάλυψης Γης
26. οι τιμές είναι από CCI_LC（Κλιματική Αλλαγή Πρωτοβουλία Κάλυψης Γης） Αρχειοθετήθηκε 2020-11-30 στο Wayback Machine. από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος
27. FAO Dataset Πληροφορίες: Κάλυψη Γης Title Abstract Συμπληρωματικό Αρχειοθετήθηκε 2018-08-07 στο Wayback Machine. Πίνακα 1. ΒΛΈΠΕΙ CF/AFF κατηγορίες κάλυψης γης και των αντίστοιχων LCC ταξινομητές, σελίδα 2,3,4
28. Werner, E.T.C. (1922). Myths & Legends of China. New York: George G. Harrap & Co. Ltd. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2007. 
29. 1952-, Dalal, Roshen, (2010). Hinduism : an alphabetical guide. New Delhi: Penguin Books. ISBN 9780143414216. 664683680. 
30. H. και H. A. Frankfort, J. A. Wilson, T. Jacobsen, Πριν Φιλοσοφία (Βαλτιμόρη: Penguin, 1949) 54.
31. Anthony Gottlieb (2000). The Dream of Reason. Penguin. σελ. 6. ISBN 978-0-393-04951-0. 
32. Berlin, Adele (2011). «Cosmology and creation». Στο: Berlin, Adele, επιμ. The Oxford Dictionary of the Jewish Religion. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-973004-9. 
33. Κείμενα των πυραμίδων, Έκφραση 366, 629a–629c: "Ιδού, συ είσαι μεγάλο και στρογγυλό σαν το Μεγάλο Γύρο * Ιδού, συ κάμπτονται γύρω, και η τέχνη γύρω από το σαν τον Κύκλο που περιβάλλει το nbwt * Ιδού, συ είσαι στρογγυλά και μεγάλα, όπως ο Κύκλος που ορίζει."(Faulkner 1969, 120)
34. Αρχαία Κείμενα της Εγγύς Ανατολής, Pritchard, 1969, σελ. 374.
35. Coffin Κείμενα, Ξόρκι 714.
36. Russell, Jeffrey B. «The Myth of the Flat Earth». American Scientific Affiliation. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2007. ; but see also Cosmas Indicopleustes
37. Jacobs, James Q. (1 Φεβρουαρίου 1998). «Archaeogeodesy, a Key to Prehistory». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2007. 
38. NASA Solar System Exploration Terrestrial Planet Interiors Αρχειοθετήθηκε 2015-04-02 στο Wayback Machine.
39. NASA The Jovian Planets Αρχειοθετήθηκε 2015-05-07 at WebCite
40. Wiktorowicz, Sloane J.; Ingersoll, Andrew P. (2007). «Liquid water oceans in ice giants». Icarus 186 (2): 436–447. doi:10.1016/j.icarus.2006.09.003. ISSN 0019-1035. Bibcode: 2007Icar..186..436W. 
41. Silvera, Isaac (2010). «Diamond: Molten under pressure». Nature Physics 6 (1): 9–10. doi:10.1038/nphys1491. ISSN 1745-2473. Bibcode: 2010NatPh...6....9S. http://nrs.harvard.edu/urn-3:HUL.InstRepos:9121282. 
42. NASA How are craters formed Αρχειοθετήθηκε 2015-04-02 στο Wayback Machine.
43. «Lunar Embassy». lunarembassy.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Απριλίου 2015. 
44. PBS Learning Media The Effect of Land Masses on Climate Αρχειοθετήθηκε 2015-04-02 στο Wayback Machine.
45. Alan Betts: Atmospheric Research The Climate Energy Balance of the Earth Αρχειοθετήθηκε 2015-03-05 στο Wayback Machine.

Σημειώσεις

1. Η εικόνα του σύμπαντος στα κείμενα των Ταλμούδων έχει την Γη στο κέντρο της δημιουργίας, με τον παράδεισο ως ένα ημισφαίριο που απλώνεται πάνω της. Οι Βιβλικές γραφές, όπως η ιστορία για τη δημιουργία του κόσμου στην Γένεση και οι διαφόροι Ψαλμοί που εκθειάζουν το στερέωμα, τα αστέρια, τον ήλιο και τη γη, δίδουν παρόμοιες εξηγήσεις. Οι Εβραίοι θεωρούσαν τη γη ως μια σχεδόν επίπεδη επιφάνεια αποτελούμενη από ένα στερεό και ένα υγρό μέρος, και τον ουρανό ως το βασίλειο του φωτός στο οποίο κινούνται τα ουράνια σώματα. Η γη στηριζόταν σε ακρογωνιαίους λίθους και δεν μπορούσε να μετακινηθεί, παρά μόνο από τον Ιεχωβά (όπως σε έναν σεισμό). Σύμφωνα με τους Εβραίους, ο ήλιος και το φεγγάρι ήταν πολύ κοντά μεταξύ τους. «Κοσμολογία». Encyclopedia Americana. Grolier Online, 2012. Author: Giorgio Abetti, Astrophysical Observatory of Arcetri-Firenze.
2. Η Γη συνήθως περιγράφεται ως ένα δίσκος που περιβάλλεται από νερό. Οι κοσμολογικές και μεταφυσικές εικασίες δεν έπρεπε να καλλιεργούνται στο κοινό ούτε να φυλακίζονται σε λέξεις και κείμενα. Αντίθετα, θεωρούνταν «μυστικά του Τοράχ που δεν θα περαστούν σε όλους και σε μερικούς» (Ketubot 112α). Μολονότι οι μελέτες για τη δημιουργία του Θεού δεν απαγορεύονταν, οι εικασίες σχετικά με το «τι βρίσκεται πάνω, τι βρίσκεται κάτω, τι υπήρξε στο παρελθόν, και τι θα υπάρξει μετά» (Μισνά Hagigah: 2) απαγορεύονταν στην πνευματική ελίτ. (Θέμα Επισκόπηση: ο Ιουδαϊσμός, Εγκυκλοπαίδεια της Επιστήμης και της Θρησκείας, Εκδ. J. Wentzel Vrede van Huyssteen. Vol. 2. Νέα Υόρκη: Macmillan Reference, 2003. σ. 477-483. Hava Tirosh-Samuelson).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

wiktionary logo

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   στεριά

• Διεθνής Ένωση Γεωμορφολόγων
• PhysicalGeography.net εκπαιδευτική ιστοσελίδα