Ο Γάιος Σαλλούστιος Κρίσπος, λατιν.: Gaius Sallustius Crispus, (86 – π. 35 BC ),[6] ήταν Ρωμαίος ιστορικός και πολιτικός από oικογένεια πληβείων της Ιταλίας. Πιθανώς γεννημένος στο Aμιτέρνον στη χώρα των Σαβίνων, ο Σαλλούστιος έγινε οπαδός του Ιουλίου Καίσαρα (100 έως 44 π.Χ.), περίπου τη δεκαετία του 50 π.Χ. Είναι ο παλαιότερος γνωστός Ρωμαίος ιστορικός της λατινικής γλώσσας, με έργα που έχουν διασωθεί στο όνομά του, από τα οποία έχουν απομείνει η Συνωμοσία τού Κατιλίνα (για την ομώνυμη συνωμοσία), ο Πόλεμος τού Ιουγούρθα (για τον ομώνυμο πόλεμο) και οι Ιστορίες (από τις οποίες σώζονται μόνο αποσπάσματα). Ως συγγραφέας, ο Σαλλούστιος επηρεάστηκε κυρίως από τα έργα του Έλληνα ιστορικού Θουκυδίδη του 5ου αι. π.Χ. Κατά τη διάρκεια της πολιτικής του σταδιοδρομίας συγκέντρωσε μεγάλο -και παράνομο- πλούτο ως κυβερνήτης στην Αφρική.[6]
Βιογραφία
Ο Σαλλούστιος γεννήθηκε πιθανώς στο Aμιτέρνον στην Κεντρική Ιταλία,[7][8][9] αν και ο Έντουαρντ Σβαρτς έχει την άποψη ότι η γενέτειρα του Σαλλουστίου ήταν η Ρώμη. [10] Η ημερομηνία γέννησής του υπολογίζεται από την αναφορά του Χρονικού του Ιερώνυμου.[7] Αλλά ο Ρόναλντ Σάιμ προτείνει ότι η ημερομηνία του Ιερώνυμου πρέπει να προσαρμοστεί λόγω της απροσεξίας του,[7] και προτείνει το 87 π.Χ. ως πιο σωστή ημερομηνία.[7] Ωστόσο, η γέννηση του Σαλλούστιου χρονολογείται ευρέως στο 86 π.Χ.,[8][11][12] και η Εγκυκλοπαίδεια Πάουλυ λαμβάνει ως ημερομηνία γέννησης την 1η Οκτωβρίου 86 π.Χ.[13] Ο Mάικλ Γκραντ προτείνει προσεκτικά τη δεκαετία του '80 π.Χ.[9]
Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τους γονείς ή την οικογένεια του Σαλλούστιου,[7] εκτός από την αναφορά του Τάκιτου για την αδελφή του.[14] Οι Σαλλούστιοι ήταν μία επαρχιακή ευγενής οικογένεια Σαβινικής καταγωγής.[7][8][9] Ανήκαν στην τάξη των ιππέων και είχαν πλήρη ρωμαϊκή υπηκοότητα.[8] Κατά τη διάρκεια του Κοινωνικού Πολέμου, οι γονείς του Σαλλούστιου κρύφτηκαν στη Ρώμη, επειδή το Αμιτέρνον βρισκόταν υπό την απειλή πολιορκίας από επαναστατικές φυλές των ιταλών.[7] Εξαιτίας αυτού ο Σαλλούστιος θα μπορούσε να είχε μεγαλώσει στη Ρώμη.[7] Έλαβε πολύ καλή μόρφωση.[8]
Πρώιμη σταδιοδρομία
Μετά από μία κακομαθημένη νεότητα, ο Σαλλούστιος μπήκε στη δημόσια ζωή και μπορεί να κέρδισε τις εκλογές ως ταμίας (quaestor) το 55 π.Χ.[15] Ωστόσο, τα στοιχεία είναι ασαφή: ορισμένοι μελετητές προτείνουν ότι δεν κατείχε ποτέ τη θέση.[9][16][17] Η "πρώιμη σίγουρη πληροφορία" για τη σταδιοδρομία του είναι η θητεία του ως τριβούνου των πληβείων το 52 π.Χ., έτος κατά το οποίο οι οπαδοί του Mίλωνα σκότωσαν τον Κλόδιο. Κατά τη διάρκεια το έτος του αξιώματός του, ο Σαλλούστιος υποστήριξε τη δίωξη του Μίλωνα.[18] Οργάνωσε επίσης «θηριώδεις διαδηλώσεις στους δρόμους», για να ασκήσει δημόσια πίεση στον Κικέρωνα, εκφοβίζοντάς τον να «δώσει μια υποτυπώδη παράσταση», [19] βλέποντας τον Μίλωνα να αφήνει την πόλη στην εξορία. Αυτό το έτος, αυτός, μαζί με τους άλλους δέκα τριβούνους, υποστήριξαν όλοι έναν νόμο, που θα επέτρεπε στον Καίσαρα να διεκδικήσει δεύτερη υπατεία εν απουσία του. [20]
Ο Σάιμ προτείνει ότι ο Σαλλούστιος, λόγω της θέσης του στη δίκη του Μίλωνα, δεν υποστήριξε αρχικά τον Καίσαρα.[7] Σύμφωνα με μία επιγραφή, κάποιος Sallustius (με ασαφές praenomen) ήταν proquaestor στη Συρία το 50 π.Χ. υπό τον Mάρκο Καλπούρνιο Βίβουλο. [21] Ο Mόμμσεν ταύτισε αυτόν τον Sallustius με τον Σαλλούστιο τον ιστορικό, αλλά ο Broughton υποστήριξε ότι ο Σαλλούστιος ο ιστορικός δεν θα ήταν βοηθός τού αντιπάλου τού Καίσαρα ή, ως πρώην τριβούνος των πληβείων, δεν θα είχε πάρει τον ταπεινό τίτλο legatus pro quaestore. [22]
Ο πολιτικός δεσμός του Σαλλούστιου δεν είναι ξεκάθαρος σε αυτήν την πρώιμη περίοδο, [23] αλλά αφού αποβλήθηκε από τη Σύγκλητο το 50 π.Χ. από τον Άππιο Κλαύδιο Πούλχερ (τότε υπηρετούσε ως τιμητής [censor]), ενώθηκε με τον Καίσαρα. [24] Απομακρύνθηκε για λόγους ανηθικότητας, αλλά αυτό ήταν πιθανότατα πρόσχημα, για την αντίθεση που είχε με τον Μίλωνα κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του ως τριβούνου. [25][24]
Ο εμφύλιος πόλεμος του Καίσαρα
Κατά τον εμφύλιο πόλεμο από το 49 έως το 45 π.Χ., ο Σαλλούστιος ήταν ένας οπαδός τού Καίσαρα, αλλά ο ρόλος του δεν ήταν σημαντικός. Το όνομά του δεν αναφέρεται στο Commentarii de Bello Civili τού δικτάτορα.[7] Ο Πλούταρχος ανέφερε ότι ο Σαλλούστιος δείπνησε με τον Καίσαρα, τον Ίρτιο, τον Όππιο, τον Βάλβο και τον Σουλπίκιο Ρούφο τη νύχτα μετά τη διέλευση του Καίσαρα από τον Ρουβίκωνα στην Ιταλία στις αρχές Ιανουαρίου.[26] Το 49 π.Χ. ο Σαλλούστιος μετέβη στο Ιλλυρικό και πιθανότατα διοικούσε τουλάχιστον μία λεγεώνα εκεί μετά την αποτυχία του Πόπλιου Κορνήλιου Δολαβέλλα και του Γάιου Αντώνιου.[7][13] Αυτή η εκστρατεία ήταν ανεπιτυχής.[7] Στα 48 π.Χ., πιθανότατα έγινε ταμίας (quaestor) από τον Καίσαρα, αποκαθιστώντας αυτόματα την έδρα του στη Σύγκλητο.[13][15] Στα τέλη τού καλοκαιριού τού 47 π.Χ. μία ομάδα στρατιωτών εξεγέρθηκε κοντά στη Ρώμη, απαιτώντας την απόλυση και πληρωμή για την υπηρεσία. Ο Σαλούστιος ως πραίτορας, και καθώς υπηρετούσε ως ένας από τους λεγάτους του Καίσαρα, [27] με αρκετούς άλλους συγκλητικούς στάλθηκε για να πείσει τους στρατιώτες να απέχουν, αλλά οι εξεγερμένοις σκότωσαν δύο συγκλητικούς και ο Σαλλούστιος διέφυγε το θάνατο. [19]
Στο 46 π.Χ. υπηρέτησε ως πραίτορας[28] και συνόδευσε τον Καίσαρα στην αφρικανική εκστρατεία του, η οποία κατέληξε σε άλλη μία ήττα των υπολοίπων Πομπηιανών στη Θάψο. Ο Σαλλούστιος δεν συμμετείχε απευθείας σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, αλλά διοικούσε πολλά πλοία και οργάνωσε τον εφοδιασμό μέσω των νησιών Κερκένα. Ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του, ο Σαλλούστιος διορίστηκε ανθύπατος στη διακυβέρνηση της Νέας Αφρικής (Νουμιδίας), είτε από το 46-45 είτε στις αρχές του 44 π.Χ.. [29] Δεν είναι ξεκάθαρο γιατί: ο Σαλλούστιος δεν ήταν έμπειρος στρατηγός, ενώ η επαρχία ήταν στρατιωτικά σημαντική. Επιπλέον, οι διάδοχοί του ως κυβερνήτης ήταν έμπειροι στρατιωτικοί. Ωστόσο, ο Σαλλούστιος διαχειρίστηκε με επιτυχία την οργάνωση της προμήθειας και της μεταφοράς, και αυτές οι ιδιότητες θα μπορούσαν να είχαν καθορίσει την επιλογή του Καίσαρα.[7] Ως κυβερνήτης ήταν τόσο διεφθαρμένος και φιλάργυρος που –κατά την επιστροφή του στα τέλη του 45 ή στις αρχές του 44 π.Χ. [30]– μόνο η δικτατορική επιρροή τού Καίσαρα, τού επέτρεψε να ξεφύγει από την καταδίκη για κατηγορίες διαφθοράς και εκβιασμού. [31] Κατά την επιστροφή του στη Ρώμη αγόρασε -και άρχισε να δημιουργεί με μεγάλη μεγαλοπρέπεια- τους περίφημους κήπους στο Κυρινάλιο λόφο, γνωστούς ως Κήποι τού Σαλλούστιου (λατινικά: horti sallustiani), που αργότερα κληρονόμησαν οι Αυτοκράτορες.
Απόσυρση
Κήποι του Σαλλούστιου.
Λόγω αυτών των δαπανών και χωρίς προοπτικές εξέλιξης, αφοσιώθηκε στη συγγραφή ιστορίας, [24] παρουσιάζοντας τα ιστορικά του γραπτά ως προέκταση της δημόσιας ζωής, για να καταγράψει επιτεύγματα για τις μελλοντικές γενιές. [31] Η πολιτική του ζωή επηρέασε τις ιστορίες του, οι οποίες δημιούργησαν μέσα του μία «βαθιά πικρία προς την ελίτ», με «λίγους ήρωες στα σωζόμενα γραπτά του». [32] Επίσης ανέπτυξε περαιτέρω τους κήπους του, στους οποίους ξόδεψε μεγάλο μέρος του συσσωρευμένου πλούτου του. Σύμφωνα με τον Ιερώνυμο, ο Σαλλούστιος έγινε αργότερα ο δεύτερος σύζυγος της -πρώην συζύγου του Κικέρωνα- Τερεντίας.[33] Ωστόσο, εξέχοντες μελετητές της ρωμαϊκής προσωπογραφίας όπως ο Ρώναλντ Σάιμ πιστεύουν ότι πρόκειται για θρύλο.[34] Σύμφωνα με τον Προκόπιο, όταν ο στρατός εισβολής του Αλάριχου μπήκε στη Ρώμη, έκαψε το σπίτι του Σαλλούστιου.[35]
Έργα
Οι μονογραφίες του Σαλλούστιου για τη συνωμοσία τού Κατιλίνα (De coniuratione Catilinae ή Bellum Catilinae) και τον Πόλεμο τού Ιουγούρθα (Bellum Jugurthinum) έχουν φτάσει σε μας ολοκληρωμένες, μαζί με αποσπάσματα από το μεγαλύτερο και σημαντικότερο έργο του (Historiae), μία ιστορία της Ρώμης από το 78 έως 67 π.Χ.. [36]
Οι σύντομες μονογραφίες του –το έργο του για τον Κατιλίνα, για παράδειγμα, είναι πιο σύντομο από τον πιο μικρό τόμο του Λίβιου– ήταν τα πρώτα βιβλία της μορφής τους, που επιβεβαιώθηκαν στη Ρώμη. [37]
Η συνωμοσία τού Κατιλίνα
Ο πόλεμος του Ιουγούρθα
Άλλα έργα
Ύφος και θέματα
Το βασικό θέμα του έργου του ήταν η παρακμή, αν και η αντιμετώπισή του στη ρωμαϊκή πολιτική ήταν «συχνά ωμή», με μία ιστορική φιλοσοφία επηρεασμένη από τον Θουκυδίδη.[38] Σε αυτό, ένιωσε μία «διάχυτη απαισιοδοξία» με την παρακμή, που ήταν «τόσο φοβερή, όσο και αναπόφευκτη», συνέπεια της ίδιας της πολιτικής και ηθικής διαφθοράς, που προκλήθηκε από την τεράστια δύναμη της Ρώμης: [39] εντόπισε τον εμφύλιο πόλεμο στην εισροή πλούτου από την κατάκτηση και την απουσία σοβαρών εξωτερικών απειλών για την ακόνιση και την άσκηση της ρωμαϊκής αρετής στα όπλα. [40] Για τον Σαλλούστιο, οι καθοριστικές στιγμές της ύστερης δημοκρατίας ήταν η καταστροφή τού παλαιού εχθρού της Ρώμης, της Καρχηδόνας, το 146 π.Χ. και η εισροή πλούτου από την ανατολή μετά τον Α' Μιθριδατικό πόλεμο τού Σύλλα. [41] Ταυτόχρονα, ωστόσο, μετέφερε μία «εξιδανικευμένη και ρομαντική εικόνα» της δημοκρατίας πριν από το 146 π.Χ., με αυτή την περίοδο να περιγράφεται με όρους «απίστευτα ακαταμάχητης αρετής», που ρομαντικοποιούσε το μακρινό παρελθόν. [42]
Το ύφος των έργων που έγραψε ο Σαλούστιος ήταν πολύ γνωστό στη Ρώμη. Διαφέρει από τα γραπτά των συγχρόνων του: τού Καίσαρα και ιδιαίτερα του Κικέρωνα. Χαρακτηρίζεται από συντομία και από τη χρήση σπάνιων λέξεων και φράσεων. Ως αποτέλεσμα, τα έργα του απέχουν πολύ από τα λατινικά που μιλούσαν στην εποχή του.[43]
Χρησιμοποίησε αρχαϊκές λέξεις: σύμφωνα με τον Σουητώνιο, ο Lucius Ateius Praetextatus (Philologus) βοήθησε τον Sallust να τις συγκεντρώσει.[44] Ο Ρώ προτείνει ότι η επιλογή του στυλ και ακόμη και των ιδιαίτερων λέξεων του Sallust επηρεάστηκε από την αντιπάθειά του για τον Κικέρωνα, τον αντίπαλό του, αλλά και έναν από τους ρυθμιστές της λατινικής λογοτεχνίας τον πρώτο αιώνα π.Χ. [45] Πιο πρόσφατοι μελετητές συμφωνούν, περιγράφοντας το ύφος του Σαλούστ ως «αντικικερώνιο», αποφεύγοντας την αρμονική δομή των προτάσεων του Κικέρωνα για σύντομες και απότομες περιγραφές. [46] «Η συνωμοσία της Κατιλίνας» αντανακλά πολλά χαρακτηριστικά στυλ που αναπτύχθηκαν στα μεταγενέστερα έργα του. [47]
Ο Σαλλούστιος αποφεύγει τις κοινές λέξεις από τις δημόσιες ομιλίες των σύγχρονων Ρωμαίων πολιτικών ρητόρων, όπως τα honoras, humanitas, consensus.[48] Σε αρκετές περιπτώσεις χρησιμοποιεί σπάνιες μορφές γνωστών λέξεων: για παράδειγμα, lubido αντί για libido, maxumum αντί για maximum, ο σύνδεσμος quo στη θέση του πιο συνηθισμένου ut. Χρησιμοποιεί επίσης τις λιγότερο κοινές καταλήξεις -ere αντί για κοινό -erunt στο τρίτο πρόσωπο πληθυντικού στην τέλεια δεικτική και -is αντί -es στην αιτιατική πληθυντικού για επίθετα και ουσιαστικά τρίτης κλίσης (αρσενικά ή θηλυκά). Μερικές λέξεις που χρησιμοποίησε ο Σαλλούστιος (για παράδειγμα, antecapere, portatio, incruentus, incelebratus, incuriosus ), δεν είναι γνωστές σε άλλα γραπτά πριν από αυτόν. Πιστεύεται ότι είναι είτε νεολογισμοί, είτε σκόπιμες αναβιώσεις αρχαϊκών λέξεων.[49] Ο Σαλλούστιος χρησιμοποιεί επίσης συχνά αντίθεση, αλλοιώσεις και χιασμό .[50]
Αυτό το ίδιο το ύφος απαιτούσε «μία «επιστροφή στις αξίες», που «φτιάχτηκε για να θυμίζει τη λιτή ζωή του εξιδανικευμένου αρχαίου Ρωμαίου», με αρχαϊσμούς και απότομη γραφή, σε αντίθεση με τον «στολισμό» του Κικέρωνα, καθώς η σημερινή παρακμή αντιπαραβάλλεται με τις αρχαίες αρετές. [40]
.jpg)
