Ρόστρα

Συντεταγμένες: 41°53′33.5″N 12°29′4.6″E

Ρόστρα
Είδος	αρχαιολογική θέση
Γεωγραφικές συντεταγμένες	41°53′34″N 12°29′5″E
Διοικητική υπαγωγή	Ρώμη
Χώρα	Ιταλία
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Νόμισμα με την Ελευθερία και στην άλλη όψη τα Ρόστρα, του τραπεζίτη Μάρκου Λόλιου Παλικανού. Επιγρ.: LIBERTATAS / PALIKANUS. W. Smith Dictionary of Greek and Roman Antiquities, London 1870.

Τα Ρόστρα (λατινικά: Rostra, ιταλικά: Rostri‎‎) ήταν μεγάλη εξέδρα, που κτίστηκε στην πόλη της Ρώμης και διατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της Δημοκρατικής και Αυτοκρατορικής περιόδου.^[1] Βρισκόταν στο όριο του χώρου Συνέλευσης (Comitium). Οι ομιλητές στέκονταν στα Ρόστρα και κοιτούσαν προς τη βόρεια πλευρά, προς το κτήριο της Συγκλήτου και έδιναν ομιλίες στους ενδιάμεσα συγκεντρωμένους. Συχνά αναφέρεται ως Βήμα (Suggestus) ή Δικαστήριο (Tribunal).^[2] Η πρώτη μορφή του ήταν το Ηφαιστείο (Vulcanal) του Ρωμαϊκού βασιλείου.^[3][4] Το Ελληνικό αντίστοιχο βήμα ήταν η Πνύκα.

Η ονομασία προέρχεται από τα έξι rostra (rostrum = ρύγχος, το έμβολο πολεμικών πλοίων), λάφυρα μετά τη νίκη η οποία έληξε τον Λατινικό Πόλεμο στην μάχη του Άντιου (Antium) το 338 π.Χ. και τοποθετήθηκαν στην μπροστινή πλευρά του.^[5] Αρχικά ο όρος σήμαινε μία ενιαία δομή, που βρίσκεται μέσα στον χώρο Συνέλευσης, κοντά στην Αγορά (Forum) και συνήθως συνδέεται με τον χώρο σύγκλησης της Συγκλήτου (Curia). Η εξέδρα άρχισε να αναφέρεται ως Rostra Vetera (Παλαιά Έμβολα) στην Αυτοκρατορική εποχή, για να ξεχωρίζει από άλλες μεταγενέστερες εξέδρες, που σχεδιάστηκαν για παρόμοιους σκοπούς και πήραν το όνομα Ρόστρα μαζί με το όνομα τού κατασκευαστή τους ή το πρόσωπο που τιμήθηκε.

Ιστορία

Αξιωματούχοι (magistrates), πολιτικοί, συνήγοροι και άλλοι ρήτορες μιλούσαν προς τους συγκεντρωμένους ανθρώπους της Ρώμης από αυτό το εξαιρετικά τιμητικό και υψηλό σημείο.^[6] Καθαγιασμένα από τους ιερείς (augurs) ως ναός (templum), τα αρχικά Ρόστρα κτίστηκαν ήδη από τον 6ο αι. π.Χ. Αυτά τα Ρόστρα αντικαταστάθηκαν και διευρύνθηκαν πολλές φορές, αλλά παρέμειναν στην ίδια τοποθεσία για αιώνες.

Το 338 π.Χ. τα Ρόστρα πήραν το όνομά τους όταν, μετά την ήττα του Άντιου (πόλης 50 χλμ νότια της Ρώμης) από τον ύπατο Γάιο Μαίνιο, ο στόλος των Αντιατών κατασχέθηκε από τη Ρώμη. Από τις πλώρες έξι πλοίων του στόλου τα έμβολα (rostrα) τοποθετήθηκαν στην εξέδρα των ομιλιτών. Ο Mαίνιος τα πλήρωσε από το μερίδιο της λείας του. Έστησε επίσης μία στήλη νίκης, την Columna Maenia, κοντά στα Ρόστρα.^[7]

Ο Ιούλιος Καίσαρας αναδιάταξε τον χώρο Συνέλευσης και την Αγορά και επανατοποθέτησε την αυλή της Συγκλήτου (Curia), στο τέλος της Δημοκρατικής περιόδου. Μετέφερε τα Ρόστρα έξω από τον χώρο Συνέλευσης (Comitium).^[8] Αυτό αφαίρεσε τη διοικητική θέση, που είχε η Σύγκλητος σε ολόκληρη την Αγορά, έχοντας προχωρήσει εξαιρετικά κοντά στα Ρόστρα κατά την τελευταία αποκατάστασή της. Ο μικρανιψιός του Οκταβιανός Αύγουστος, πρώτος Ρωμαίος Αυτοκράτορας, ολοκλήρωσε αυτό που είχε ξεκινήσει ο Καίσαρας, και το επέκτεινε. Αυτά τα Nέα Ρόστρα έγιναν γνωστά ως Ρόστρα του Αυγούστου (Rostra Augusti). Αυτό που παραμένει στην ανασκαμμένη Αγορά σήμερα, δίπλα στην αψίδα του Σεπτίμιου Σεβήρου, έχει υποστεί αρκετές αποκαταστάσεις και αλλοιώσεις καθ' όλη την ιστορική του χρήση. Ενώ διαφορετικά τιμητικά ονόματα αποδίδονται σε αυτές τις αποκαταστάσεις, οι μελετητές, οι αρχαιολόγοι και η κυβέρνηση της Ιταλίας αναγνωρίζουν αυτή την εξέδρα ως Παλαιά Ρόστρα, που περικλείεται μέσα στα Ρόστρα του Αυγούστου.

Ο όρος Rostrum που αναφέρεται σε ένα βήμα για έναν ομιλητή, προέρχεται άμεσα από τη χρήση του όρου "Rostra". Λέμε ότι κάποιος στέκεται μπροστά σε ένα Ρόστρο ή στέκεται επάνω στα Ρόστρα. Ενώ τελικά υπήρχαν πολλά Ρόστρα εντός της πόλης της Ρώμης κατά τη Δημοκρατία και την Αυτοκρατορία της, τότε, όπως και τώρα, το "Ρόστρα" από μόνο του αναφέρεται σε μία συγκεκριμένη δομή. Πριν από τη Ρωμαϊκή Αγορά, ο χώρος Συνέλευσης (Comitium) ήταν το πρώτο σημείο, που είχε οριστεί για όλες τις πολιτικές και δικαστικές δραστηριότητες και ο πρώτος χώρος δημόσιας συγκέντρωσης στην πόλη. Μία διαδοχή παλαιότερων ιερών και βωμών αναφέρεται στα πρώιμα ρωμαϊκά γραπτά ως το πρώτο Βήμα (Suggestum). Αποτελούνταν από ένα ιερό του θεού Βουλκάνου, που είχε δύο ξεχωριστούς βωμούς, κτισμένους σε διαφορετικές περιόδους. Ο πρώτος ετρουσκικός χωμάτινος βωμός αρχικά βρισκόταν μπροστά σε έναν ναό, που αργότερα θα μετατραπεί στον πρώτο χώρο της Συγκλήτου (Curia Hostilia, αυλή του Οστίλιου) από τον βασιλιά Οστίλιο.

Κατά τη διάρκεια της ύστερης Δημοκρατίας τα Ρόστρα χρησιμοποιήθηκαν ως μέρος, για να εκτεθούν τα κεφάλια των ηττημένων πολιτικών εχθρών. Ο Γάιος Μάριος και ο ύπατος Λεύκιος Κορνήλιος Κίννας κατέλαβαν τη Ρώμη το 87 π.Χ. και τοποθέτησαν το κεφάλι του ηττημένου υπάτου, Γναίου Οκτάβιου, στα Ρόστρα.^[9] Η πρακτική συνεχίστηκε από τον Λ. Κ. Σύλλα ^[10] και τον Μάρκο Αντώνιο, οι οποίοι διέταξαν τα χέρια και το κεφάλι του Κικέρωνα να εκτεθούν στα Ρόστρα του Καίσαρα, μετά την εκτέλεση του ρήτορα στο πλαίσιο της προγραφής του 43 π.Χ.^[10]

Ο Καίσαρας μίλησε από τα Ρόστρα το 67 π.Χ. σε μία επιτυχημένη προσπάθεια να περάσει -παρά την αντίθεση της Συγκλήτου- ένα νομοσχέδιο, που προτάθηκε από τον τριβούνο Aulus Gabinius (ο lLex Gabinia) δημιουργώντας μία ισχυρή εντολή για τον Πομπήιο να εξαλείψει την πειρατεία στη Μεσόγειο.^[9] Ο Βρούτος και ο Κάσσιος μίλησαν από τα Ρόστρα σε ένα μη ενθουσιώδες πλήθος στην Αγορά, μετά τη δολοφονία του Καίσαρα το 44 π.Χ.^[11] Ο ιστορικός Μίλαρ σχολιάζει ότι κατά τη διάρκεια της ύστερης Δημοκρατίας, όταν η βία έγινε τακτικό χαρακτηριστικό των δημόσιων συνεδριάσεων, ο φυσικός έλεγχος και η κατάληψη των Ρόστρων έγινε ένας κρίσιμος πολιτικός στόχος.^[12]

Φυλετικές συνελεύσεις και δικαστήρια

Μέχρι το 145 π.Χ. περίπου, ο χώρος Συνέλευσης (Comitium) ήταν ο χώρος για τις φυλετικές συνελεύσεις (comitia tributa). στις οποίες λαμβάνοντο σημαντικές αποφάσεις, εκλέγοντο αξιωματούχοι (magistrates) και παρουσιαζόταν ποινικές διώξεις που λυνόταν με φυλετική ψηφοφορία. Πριν από μία συνέλευση ο αξιωματούχος που τη συγκαλούσε, ενεργώντας ως ιερέας (augur) έπρεπε να ερμηνεύσει τους οιωνούς (auspices) στην καθαγιαζόμενη περιοχή (templum) των Ρόστρων, στην οποία επρόκειτο να διεξαχθεί η διαδικασία. Εάν οι οιωνοί ήταν ευνοϊκοί και κανένας άλλος αξιωματούχος δεν ανακοίνωνε δυσμενείς οιωνούς, τότε ο αξιωματούχος καλούσε άλλους αξιωματούχους και συγκλητικούς και διέταζε έναν κήρυκα να καλέσει τον λαό. Οι κήρυκες το έκαναν από τα Ρόστρα και από τα τείχη της πόλης. Κατά τη διάρκεια μίας συνέλευσης αξιωματούχοι, συγκλητικοί και ιδιώτες μιλούσαν για μία εκκρεμή νομοθεσία ή υπέρ ή κατά των υποψηφίων για ένα αξίωμα. Πριν παρουσιαστούν νομοσχέδια για ψηφοφορία, ένας κήρυκας τα διάβαζε στο πλήθος από τα Ρόστρα. Στο αποκορύφωμα της διαδικασίας, οι φυλές καλούντο η καθεμία στα Ρόστρα, για να παραδώσουν τις ψήφους τους. Μετά από περίπου το 145 π.Χ. ο πληθυσμός της Ρώμης που ψήφιζε, αυξήθηκε πολύ για τον χώρο Συνέλευσης και οι φυλετικές συνελεύσεις πραγματοποιούντο στο αντίθετο άκρο της Αγοράς, γύρω από τον ναό του Κάστορα, τα σκαλιά του οποίου χρησίμευαν ως άτυπα Ρόστρα.^[13][14][15]

Τα Ρόστρα χρησιμοποιήθηκαν επίσης για συνεδριάσεις δικαστηρίων (tribunal).^[16] Στη Δημοκρατική Ρώμη ποινικές διώξεις πραγματοποιούντο στην Αγορά είτε πριν από μία φυλετική Συνέλευση με εισαγγελέα (διαδικασία που καθοριζόταν στους Δώδεκα Πίνακες και τον κανονικό τρόπο δίωξης στη μέση Δημοκρατία) είτε σε δικαστήριο ενόρκων (quaestio de repetundis), που ιδρυόταν με καταστατικό και προήδρευε αξιωματούχος με ενόρκους (μετά το 70 π.Χ.), με περίπου 50-75 τέτοιους.^[17] Για τις δίκες που πραγματοποιούντο στον χώρο Συνέλευσης, τα Ρόστρα χρησίμευαν ως το δικαστήριο, στο οποίο ο αξιωματούχος καθόταν στο πτυσσόμενο κάθισμά του (sella curulis) με έναν μικρό αριθμό συνοδών. "Αυτό ήταν αρκετό από μόνο του για τη δημιουργία δικαστηρίου, αν και συμπληρωνόταν από πάγκους (subsellia) για τους ενόρκους, τους διαδίκους και τους υποστηρικτές τους". Ο κύκλος των θεατών (corona) αποτελείτο από άτομα, που είτε στέκοντο, είτε κάθηντο σε κοντινά σκαλιά.^[18][19]

Η αρχική κατασκευή κτίστηκε κατά τους μέσους χρόνους της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, περίπου το 500 π.Χ.^[10] Στη συνέχεια έγινε γνωστή ως τα Ρόστρα μετά το τέλος του Λατινικού πολέμου το 338 π.Χ., όταν κοσμήθηκε από τον Γάιος Mαίνιο με ναυτικά έμβολα (rostra) από την πλώρη των πλοίων, που κατασχάθηκαν στο Άντιον ως τρόπαια πολέμου.^[20]

Τα Ρόστρα βρισκόταν στη νότια πλευρά του χώρου Συνέλευσης, απέναντι από τον πρώτο χώρο της Συγκλήτου (Curia Hostilia), με θέα τόσο τον χώρο Συνέλευσης (Comitium), όσο και τη Ρωμαϊκής Αγοράς. Εκτός από τα έμβολα των αιχμαλωτισμένων πλοίων, τα Ρόστρα είχαν ένα ηλιακό ρολόι ^[21] και -σε διάφορες εποχές- αγάλματα σημαντικών πολιτικών προσώπων, όπως ο Κάμιλλος, ο Σύλλας και ο Πομπήιος.^[12][22] Ιδιώτες πολίτες έστησαν επίσης μία σειρά τιμητικών στηλών και μνημείων στα Ρόστρα και σε όλη την Αγορά. Κάποια στιγμή η Σύγκλητος απείλησε ότι θα τα αφαιρέσει, εάν οι δωρητές δεν το έκαναν οι ίδιοι.^[23]

Παλαιά Ρόστρα (Rostra Vetera)

Η εξέδρα αγορητών (Rostra), ο χώρος Συνέλευσης (Comitium) και η αυλή της Συγκλήτου (Curia).

Σε μορφή, τα αρχικά Ρόστρα μπορεί να ήταν μία απλή υπερυψωμένη εξέδρα από ξύλο, παρόμοια με το ρωμαϊκό δικαστήριο.^[24] Επειδή ο χώρος Συνέλευσης ήταν κυκλικός, τα Ρόστρα είχαν καμπύλη μορφή, πιθανώς κατά μήκος του εξωτερικού άκρου των κερκίδων του αμφιθεάτρου της Συνέλευσης. Η κατασκευή έχει περιγραφεί από τον Κρίστιαν-Καρλ-Γιοζία Μπούνσεν, με βάση την εξέταση δύο ρωμαϊκών νομισμάτων που απεικονίζουν τα Ρόστρα, ως «μία κυρτή κατασκευή, επάνω σε καμάρες, με μία εξέδρα στην κορυφή που γύρω της έχει ένα στηθαίο· η πρόσβαση σε αυτή γίνεται με δύο κλίμακες, μία σε κάθε πλευρά. Μπροστά του έχει τον χώρο Συνέλευσης, αλλά αργότερα οι ομιλητές κοιτούσαν συχνά στην αντίθετη κατεύθυνση, για να απευθυνθούν σε μεγαλύτερα ακροατήρια στην Αγορά. Η μορφή των Παλαιών Ρόστρων διατηρήθηκε στους άμβωνες των αρχαιότερων εκκλησιών, οι οποίες είχαν επίσης δύο κλίμακες, μία από την οποία ανέβαινε ο ιεροκήρυκας και μία για την κάθοδό του. Δείγματα αυτών των παλαιών εκκλησιών υπάρχουν ακόμη στη Ρώμη στις εκκλησίες Αγίου Κλήμη του Λατερανού και Αγίου Λαυρεντίου εκτός των Τειχών.^[25]

Στο πλαίσιο της ανακατασκευής της Ρωμαϊκής Αγοράς το 44 π.Χ., ο Ιούλιος Καίσαρας πιστεύεται ότι μετακίνησε τα Παλαιά Ρόστρα (Rostra Vetera) της Δημοκρατικής εποχής.^[26] Αυτά τα Nέα Ρόστρα (Rostra Nova), που αναφέρονται και ως Ρόστρα του Καίσαρα (Caesarian Rostra), ξαναχρησιμοποίησαν και ενσωμάτωσαν σχεδόν όλα τα αρχικά Ρόστρα. Βρίσκονται στη νοτιοδυτική πλευρά της νέας Αγοράς του Ιουλίου (Forum Julium). Τα Νέα Ρόστρα δεν ήταν πλέον υποταγμένα στο νέο κτήριο της Συγκλήτου, την Curia Julia (ακόμη σώζεται όρθιο). Ο Καίσαρας τα είχε τοποθετήσει στον κεντρικό άξονα της Αγοράς, στραμμένα προς τον ανοιχτό χώρο. Έμειναν ατελή με το τέλος του Καίσαρα, αλλά ο Αύγουστος τελείωσε και επέκτεινε τα Νέα Ρόστρα με ορθογώνια μορφή στο μπροστινό μέρος τους. Ίχνη αυτών των Ρόστρων μπορείτε να δείτε σήμερα.

Στο αντίθετο άκρο της ανοικτής Αγοράς ο ναός του Καίσαρα, που ολοκληρώθηκε από τον Αύγουστο το 29 π.Χ., περιλάμβανε μία άλλη εξέδρα Ρόστρων στο μπροστινό μέρος της υπερυψωμένης βάσης του, απέναντι από τα Ρόστρα του Καίσαρα. Αυτά τα Ρόστρα ήταν διακοσμημένα με τα έμβολα από τη μάχη του Άκτιου. Ο Τζον Στάμπαγκ, καθηγητής κλασικών στο Γουίλιαμς Κόλιτζ, περιέγραψε τη νέα κατασκευή ως "μία αντανάκλαση του γούστου της εποχής και της ατελείωτης επιθυμίας του Αυγούστου για τάξη".^[22][27]

Στην εποχή μας

Τον Νοέμβριο του 2008 μία έντονη βροχόπτωση προκάλεσε ζημιά στο τσιμεντένιο στέγαστρο της δεκαετίας του 1950, που προστάτευε το Ηφαιστείο (Vulcanal) και τα μνημεία του, που βρίσκονται στον χώρο της Συνέλευσης της Αυτοκρατορικής περιόδου. Αυτό σκέπαζε και τη στήλη Μέλας Λίθος (Lapis Niger). Η επένδυση από μάρμαρο και τσιμέντο είναι ένα μείγμα από το αρχικό μαύρο μάρμαρο, που λέγεται ότι χρησιμοποιήθηκε για την κάλυψη του χώρου από τον Σύλλα και σύγχρονου τσιμέντου, που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία του στεγάστρου και τη διατήρηση των μαρμάρων στη θέση τους.

Ο καθηγητής Άντζελο Μποτίνι, έφορος αρχαιολογίας στη Ρώμη, δήλωσε ότι τοποθετήθηκε τέντα για την προστασία των αρχαίων μνημείων, μέχρι να επισκευαστεί το στέγαστρο, επιτρέποντας στους τουρίστες μία ματιά στο αρχικό Βήμα (Suggestum) για πρώτη φορά μετά από 50 χρόνια.^[28]

Άλλα γνωστά Ρόστρα

Τα Ρόστρα του Αυγούστου.

Το 29 π.Χ. ο Αύγουστος διέταξε την κατασκευή άλλων Ρόστρων μπροστά από τον ναό του Καίσαρα, στο αντίθετο άκρο της Αγοράς του Ιουλίου από των Ρόστρων του Καίσαρα. Αυτά χρησιμοποιήθηκαν ως φυλετικό δικαστήριο και ήταν στολισμένα με τις πλώρες των γαλερών, που κατελήφθησαν στη μάχη του Ακτίου.^[22][29]

Ρόστρα υπάρχουν και στη Ρωμαϊκή Αγορά της Κορίνθου.

Παραπομπές

1. Nichols, Francis Morgan (1877). The Roman Forum. London. Longmans and Co. σελίδες 196. ISBN 978-1-4373-2096-1. 
2. Richardson, Lawrence (1992). A new topographical dictionary of ancient Rome. The Johns Hopkins University Press. σελίδες 400. ISBN 978-0-8018-4300-6. 
3. Lanciani, Rodolfo Amedeo (1900). The ruins and excavations of ancient Rome. Bell Publishing Company (1979). σελ. 278. ISBN 0-517-28945-8. 
4. O'Connor, Charles James (1904). The Graecostasis of the Roman forum and its vicinity. University of Wisconsin. σελ. 183. ISBN 978-1-104-39141-6. 
5. Murray, Michaēl, William Michael, Phōtios (1989). Octavian's campsite memorial for the Actian War. DIANE Publishing. σελίδες 109. ISBN 978-0-87169-794-3. 
6. Smith, Wayte, Marindin, William, William, George (1891). A dictionary of Greek and Roman antiquities. John Murray, Albemarle Street London. σελ. 567. ISBN 0-933029-82-9. 
7. Lomas, Kathryn (2018). The Rise of Rome: from the Iron Age to the Punic Wars. Cambridge, MA: The Belknap Press. σελ. 234. 
8. Fodor's (22 Μαρτίου 2011). Fodor's Southern Italy. Random House Digital, Inc. σελίδες 62–. ISBN 978-0-307-92816-0. Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2013. 
9. Goldsworthy, Adrian (22 Σεπτεμβρίου 2006). Caesar, Life of a Colossus By Adrian Goldsworthy. ISBN 9780300139198. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2009. 
10. Vasaly, Ann (25 Ιανουαρίου 1996). Representations. University of California Press. σελίδες 73. ISBN 978-0-520-20178-1. 
11. Goldsworthy, Adrian (2008). Caesar, Life of a Colossus. Yale University Press. σελίδες 509. ISBN 978-0-300-12689-1. 
12. Millar, Fergus (2002). The Crowd in Rome in the Late Republic (Thomas Spencer Jerome Lectures). University of Michigan Press. σελ. 41. ISBN 0-472-08878-5. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουνίου 2009. 
13. Lintott, Andrew William (1999). The Constitution of the Roman Republic. Oxford University Press. σελίδες 42–49. ISBN 0-19-815068-7. 
14. Powell, J. G. F.· Paterson, Jeremy (2006). Cicero the Advocate. Oxford University Press. ISBN 0-19-929829-7. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2009. 
15. Stambaugh, John E. (1988). The Ancient Roman City. Johns Hopkins University Press. σελ. 104. ISBN 0-8018-3692-1. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2009. 
16. Lintott, Andrew William (1999). The Constitution of the Roman Republic. Oxford University Press. σελίδες 44–46. ISBN 0-19-815068-7. 
17. Powell and Paterson, J. G. F and Jeremy (2004). Cicero the Advocate. Oxford University Press. σελίδες 32, 62, 68. ISBN 0-19-815280-9. 
18. Powell and Paterson, J. G. F and Jeremy (2004). Cicero the Advocate. Oxford University Press. σελίδες 63. ISBN 0-19-815280-9. 
19. Stambaugh, John E. (1988). The Ancient Roman City (Ancient Society and History). Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-3692-1. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2009. 
20. «Rostra, William Smith, D.C.L., LL.D.:A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, John Murray, London, 1875.». University of Chicago. Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2009. 
21. Hannah, Robert (8 Ιανουαρίου 2009). Time in Antiquity. Routledge; 1 edition. σελίδες 134. ISBN 978-0-415-33156-2. 
22. Hornblower and Spawforth, Simon and Antony (1949). The Oxford Classical Dictionary. Oxford University Press. σελίδες 1336. ISBN 0-19-866172-X. 
23. Nichols, Francis Morgan (1877). The Roman Forum By Francis Morgan Nichols. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2009. 
24. Forbes, S. Russell (1 Ιανουαρίου 1892). Rambles in Rome: An Archaeological and Historical Guide to the Museums, Gal. Thomas Nelson and Sons. σελίδες 43. 
25. Quoted in Arnold, footnote 54, 274.
26. Sumi, Geoffrey (28 Σεπτεμβρίου 2005). Ceremony and power: performing politics in Rome between Republic and Empire. University of Michigan Press; illustrated edition. σελίδες 78–80. ISBN 978-0-472-11517-4. 
27. Stambaugh, John E. (1988). The Ancient Roman City. Johns Hopkins University Press. σελίδες 59. ISBN 0-8018-3692-1. 
28. Owen, Richard (2008-11-23). «SIte of Romulus's murder to be tourist draw». London: Times Online. http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article5216946.ece. Ανακτήθηκε στις 2009-07-01. ^{[νεκρός σύνδεσμος]}
29. Stambaugh, John E. (1988). The Ancient Roman City. Johns Hopkins University Press. σελίδες 118–119. ISBN 0-8018-3692-1. 

Πηγές

• Goldsworthy, Adrian (2006). Caesar. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-300-12048-6. 
• Hannah, Robert (2009). Time in Antiquity. City: Routledge. ISBN 978-0-415-33156-2. 
• Hornblower, Simon (1996). The Oxford Classical Dictionary. Oxford Oxfordshire: Oxford University Press. ISBN 0-19-866172-X. 
• Lanciani, Rodolfo (1979). The Ruins and Excavations of Ancient Rome. New York: Bell Pub. Co. ISBN 0-517-28945-8. 
• Lexikon, Herder (1994). The Chiron Dictionary of Greek and Roman Mythology. Wilmette: Chiron Publications. ISBN 0-933029-82-9. 
• Lintott, Andrew (1999). The Constitution of the Roman Republic. Oxford: Clarendon Press. ISBN 0-19-926108-3. 
• Millar, Fergus (1998). The Crowd in Rome in the Late Republic. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 0-472-10892-1. 
• Morstein-Marx, Robert (2004). Mass Oratory and Political Power in the Late Roman Republic. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-82327-7. 
• Nichols, Francis (2008) [1877]. The Roman Forum: a Topographical Study. City: Kessinger Publishing, LLC. ISBN 978-1-4373-2096-1. 
• O'connor, Charles (2009). The Graecostasis of the Roman Forum and Its Vicinity. City: Kessinger Publishing, LLC. ISBN 978-1-104-39141-6. 
• Paterson, Jeremy (2004). Cicero the Advocate. Oxford Oxfordshire: Oxford University Press. ISBN 0-19-815280-9. 
• Richardson, Lawrence (1992). A New Topographical Dictionary of Ancient Rome. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-4300-6. 
• Stambaugh, John (1988). The Ancient Roman City. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-3692-1. 
• Vasaly, Ann (1996). Representations. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-20178-1. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Σχεδιάστε την εμφάνιση της τοποθεσίας στο Forum Romanum Αρχειοθετήθηκε 2019-09-11 στο Wayback Machine.
• Νόμισμα που απεικονίζει τα πλώρη των πλοίων που είναι προσαρτημένα στη ρόστρα και φωτογραφία που δείχνει το μήκος της ρόστρας
• Περαιτέρω για την ιστορία της rostra στο Forum Romanum
• Γραφική ανακατασκευή της όψης της ρόστρας με τα πλοία να προχωρούν