Ο Πυριφλεγέθων,[α] δηλαδή «ὁ λάμπων ὡς φλοξ πυρός»[2] ή αυτός που αναδίδει πύρινες φλόγες, γνωστός διεθνώς και ως Φλεγέθων (Phlegethon, Flegeton),[3] ήταν στην ελληνική μυθολογία ένας από τους τρεις ή πέντε ποταμούς που διέρρεαν τον Κάτω Κόσμο, τον Άδη.[2][β]
Το μυθολογικό πλαίσιο
Ο Πυριφλεγέθων αναφέρεται από τον Όμηρο στην Οδύσσεια.[2][4] Πιστευόταν ότι έρρεε στο πλάι του Κωκυτού, που ερχόταν από τη Στύγα. Τα δυο ποτάμια έσμιγαν και χύνονταν με θορυβώδη καταρράκτη στον Αχέροντα: «ἔνθα μὲν εἰς Ἀχέροντα Πυριφλεγέθων τε ῥέουσι Κώκυτός θ', ὃς δὴ Στυγὸς ὕδατός ἐστιν ἀποῤῥώξ, πέτρη τε ξύνεσίς τε δύω ποταμῶν ἐριδούπων» (κ΄ 513-515).
Στον πλατωνικό διάλογο Φαίδων (113b,c και 114a) περιγράφεται ως ποταμός, του οποίου «οι ρύακες εις όσα σημεία εγγίζουν την επιφάνειαν της γης εκβράζουν πύρινον πηλόν». Αναφέρεται ότι στον Πυριφλεγέθοντα ρίπτονταν οι πατροκτόνοι και οι μητροκτόνοι, ενώ όλοι οι υπόλοιποι ανθρωποκτόνοι στον ποταμό Κωκυτό. Επρόκειτο, σύμφωνα με το μύθο, όχι για τους αμετανόητους ή στυγνούς εγκληματίες (αυτοί ρίχνονταν άπαξ δια παντός στον Τάρταρο), αλλά για εκείνους που είχαν δράσει εν θερμώ κ.λπ. και στη συνέχεια είχαν μετανοήσει για τις πράξεις τους. Όλοι αυτοί, μετακινούνταν μεταξύ Τάρταρου και Αχερουσιάδος λίμνης δια μέσου των δυο ποταμιών, έως ότου να λάβουν συγχώρεση από τα θύματά τους, τα οποία παρακαλούσαν με γοερά παρακάλια και ικεσίες.[5]
Άλλες αναφορές
Ως «Φλεγέθων» αναφέρεται στην Αινειάδα (στο VI.551: Tartareus Phlegethon, torquetque sonantia saxa -λατ.), καθώς και από το Δάντη στην Κόλαση (Inferno, canti 12 και 14). Στον «έβδομο κύκλο» του ποιήματος, περιγράφεται ως ποταμός βραστού αίματος, στον οποίο τιμωρούνται οι πιο βίαιοι εγκληματίες, βυθιζόμενοι μέσα του, ανάλογα με το μέγεθος των κριμάτων τους. Η περιγραφή του Δάντη είναι λεπτομερής (Inf. 12.46-54, 12.100-39), αλλά ο ποιητής δεν αποκαλύπτει το όνομα του φοβερού ποταμιού, πράγμα που γίνεται αργότερα (στο 14.76-84).[6] Μνεία κάνει και ο Τζον Μίλτον στον Χαμένο Παράδεισο, μαζί με τα υπόλοιπα ποτάμια του Άδη.[γ]
Αναφορά στον Πυριφλεγέθοντα και τον Κωκυτό, υπάρχει στο ποίημα «Της Σελήνης της Μυτιλήνης παλαιά και νέα ωδή» (1953) του Οδυσσέα Ελύτη, το οποίο περιλαμβάνεται στη συλλογή Τα ετεροθαλή: «Τόσο πικρή στη φούχτα μου η γαλήνη / Τόσο οι άνθρωποι μαύροι και μικροί / Με το πόδι εμπρός που ολοένα παν / Παν κατευθείαν για τον Κωκυτό και τον Πυριφλεγέθοντα!».[8]
Επίσης αναφορά συναντάται και στο διήγημα του Έντγκαρ Άλαν Πόε «Στη Δίνη του Μάελστρομ» όταν ο συγγραφέας περιγράφει το απόκοσμο θέαμα και θόρυβο των θαλάσσιων ρευμάτων που δημιουργούσαν την δίνη του Μάελστρομ.
Σημειώσεις
↑Από τα «πυρ» και «φλεγέθω». Το ρήμα «φλεγέθω», ποιητική μορφή του «φλέγω», σημαίνει καίω, κατακαίω, καταφλέγω (ως μεταβατικό) και καίγομαι, φλέγομαι ή αναδίνω φλόγες (ως αμετάβατο).[1]
↑«Into the burning Lake thir baleful streams; / Abhorred Styx the flood of deadly hate, / Sad Acheron of sorrow, black and deep; / Cocytus, nam'd of lamentation loud / Heard on the ruful stream; fierce Phlegeton / Whose waves of torrent fire inflame with rage. / Farr off from these a slow and silent stream, / Lethe the River of Oblivion roules». [7]
↑ 2,02,12,2Βλ. λ. «πυριφλεγέθων» στο Μέγα λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης. Γ΄. ό.π. σελ. 809.
↑ 3,03,1New Larousse Encyclopedia of Mythology. Πρόλογος: Ρόμπερτ Γκρέιβς. Νέα Υόρκη: Prometheus Press. 1974 [²1968]. σελ. 165. ISBN0600023516.
↑Κρουσίου (1888). Λεξικόν Ομηρικόν. («εκ δε της έκτης γερμανικής εκδόσεως διασκευασθέν χάριν των Ελλήνων υπό Ι. Πανταζίδου»). Αθήνα: Εκ του Τυπογραφείου των Καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδη. σελ. 571. Ανακτήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2016.
