Κωκυτός (μυθολογία)

Ο Κωκυτός του Γκυστάβ Ντορέ (1832-1833) για τη Θεία Κωμωδία (La Divina Commedia) του Δάντη

Ο Κωκυτός, από το αρχαιοελληνικό ρήμα «κωκύω», που σημαίνει «κραυγάζω μετ' οδύνης, θρηνώ»,^[1] σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ήταν υποχθόνιος ποταμός, ένας από τους ποταμούς που διέρρεαν τον Άδη.^[2]

Το μυθολογικό πλαίσιο

Ο Όμηρος, στην Οδύσσεια, ανέφερε ότι έσμιγε με τον Πυριφλεγέθοντα και χύνονταν μαζί με θορυβώδη καταρράκτη στον Αχέροντα.^[3] Στον πλατωνικό διάλογο Φαίδων (114a) αναφέρεται ως ο ποταμός που ρίχνονταν οι ανθρωποκτόνοι, σε διάκριση με τους πατροκτόνους και μητροκτόνους που ρίχνονταν στον Πυριφλεγέθοντα. Επρόκειτο, σύμφωνα με τον μύθο, όχι για τους αμετανόητους ή στυγνούς εγκληματίες (αυτοί ρίχνονταν άπαξ δια παντός στον Τάρταρο), αλλά για εκείνους που είχαν δράσει εν θερμώ ή παρόμοιους λόγους και, στη συνέχεια, είχαν μετανοήσει για τις πράξεις τους. Όλοι αυτοί μετακινούνταν μεταξύ Τάρταρου και Αχερουσιάδος λίμνης δια μέσου των δυο ποταμών, έως ότου να λάβουν συγχώρεση από τα θύματά τους, τα οποία ικέτευαν με γοερά παρακάλια και ικεσίες.^[4]

Γνωστή νύμφη του Κωκυτού ήταν η Μίνθη, η οποία είχε προκαλέσει το ερωτικό ενδιαφέρον του Άδη και, συνεπεία αυτού, την εκδικητική μανία της Περσεφόνης ή της Δήμητρας.^[5]

Αναφορές

• Αισχύλος, Αγαμέμνων 1160: (Κασσάνδρα) «ἰὼ γάμοι γάμοι Πάριδος ὀλέθριοι φίλων. / ἰὼ Σκαμάνδρου πάτριον ποτόν. / τότε μὲν ἀμφὶ σὰς ἀϊόνας τάλαιν᾽ / ἠνυτόμαν τροφαῖς: / νῦν δ᾽ ἀμφὶ Κωκυτόν τε κἀχερουσίους / ὄχθας ἔοικα θεσπιῳδήσειν τάχα» (1156-61).^[6]
• Ευριπίδης, Άλκηστις 456-460: «.../ δυναίμαν δέ σε πέμψαι / φάος ἐξ Ἀίδα τεράμνων / καὶ Κωκυτοῖο ῥεέθρων / ποταμίαι νερτέραι τε κώπαι. / σὺ γάρ, ὦ μόνα ὦ φίλα γυναικῶν, /...»
• Πλάτων, Φαίδων 113c: «... καὶ οὐδὲ τὸ τούτου ὕδωρ οὐδενὶ μείγνυται, ἀλλὰ καὶ οὗτος, κύκλῳ περιελθὼν, ἐμβάλλει εἰς τὸν Τάρταρον ἐναντίος τῷ Πυριφλεγέθοντι· ὄνομα δὲ τούτῳ ἐστίν, ὡς οἱ ποιηταὶ λέγουσιν, Κωκυτός».
• Τζον Μίλτον, Χαμένος Παράδεισος (Paradise Lost): «Into the burning Lake thir baleful streams; / Abhorred Styx the flood of deadly hate, / Sad Acheron of sorrow, black and deep; / Cocytus, nam'd of lamentation loud / Heard on the ruful stream; fierce Phlegeton / Whose waves of torrent fire inflame with rage. / Farr off from these a slow and silent stream, / Lethe the River of Oblivion roules».^[7]
• Οδυσσέας Ελύτης, στο ποίημα «Της Σελήνης της Μυτιλήνης παλαιά και νέα ωδή» (1953), από τη συλλογή Τα ετεροθαλή: «Τόσο πικρή στη φούχτα μου η γαλήνη / Τόσο οι άνθρωποι μαύροι και μικροί / Με το πόδι εμπρός που ολοένα παν / Παν κατευθείαν για τον Κωκυτό και τον Πυριφλεγέθοντα!».^[8]

Παραπομπές

1. Βλ. λήμμα «κωκύω», στο Μέγα λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης. Β΄. Αθήνα: Εκ του τυπογραφείου των Καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδη. 1902. σελ. 806. 
2. Βλ. «κωκυτός ΙΙ. Κωκυτός (Cocytus)», στο Μέγα λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης.  ό.π.
3. Οδύσσεια κ΄ 513-515: «ἔνθα μὲν εἰς Ἀχέροντα Πυριφλεγέθων τε ῥέουσι Κώκυτός θ', ὃς δὴ Στυγὸς ὕδατός ἐστιν ἀποῤῥώξ, πέτρη τε ξύνεσίς τε δύω ποταμῶν ἐριδούπων».
4. Πλάτωνος Φαίδων. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια: Ευάγγελος Παπανούτσος. Αθήνα: Ιω. & Π. Ζαχαρόπουλος. 1939. σελίδες 203, 205. 
5. New Larousse Encyclopedia of Mythology. Πρόλογος: Ρόμπερτ Γκρέιβς. Νέα Υόρκη: Prometheus Press. 1974 [²1968]. σελ. 165. ISBN 0600023516. 
6. «Aeschylus, Agamemnon 1156-1166». Perseus Digital Library - Tufts University. Ανακτήθηκε στις 16-11-2016.
7. «Paradise Lost: Book 2 (1674 version), by John Milton». Poetry Foundation.org. Ανακτήθηκε στις 15-11-2016.
8. Οδυσσέας Ελύτης (2007) [1974]. Τα ετεροθαλή. Αθήνα: Ίκαρος, σελ. ^{[Χρειάζεται σελίδα]} ISBN 9789607233943.

Πρόσθετο διάβασμα

• Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα (Αθήνα 1968). Κεφ. «Η μελέτη του θανάτου», σσ. 213-246.