Πληροφορική

Για το γνωστικό πεδίο που σχετίζεται με τη «βιβλιοθηκονομία», δείτε: Βιβλιοθηκονομία και επιστήμη της πληροφόρησης. Για το γνωστικό πεδίο που σχετίζεται με τα «εφαρμοσμένα μαθηματικά», δείτε: Θεωρία πληροφορίας.

Ο υπολογιστής είναι το κυριότερο τεχνολογικό εργαλείο της πληροφορικής. Ως επιστήμη, μελετά τη λειτουργία του, τους περιορισμούς του, την κατασκευή του, τον προγραμματισμό του και τις μεθόδους βέλτιστης αξιοποίησής του.

Πληροφορική ονομάζεται η επιστήμη του επιτελεστικού λόγου, δηλαδή του λόγου (σε διάφορες μορφές) με τη βοήθεια του οποίου είναι εφικτή η επιτέλεση (εκτέλεση) ενεργειών που προκαλούν μεταβολές στον φυσικό κόσμο ή στον τρόπο λειτουργίας τεχνολογικών συσκευών διατάξεων και συστημάτων. Είναι θετική και εφαρμοσμένη επιστήμη η οποία ερευνά τις τεχνολογικές εφαρμογές αλγορίθμων σε αυτοματοποιημένα υπολογιστικά συστήματα, από τη σκοπιά της σχεδίασης, της ανάπτυξης, της υλοποίησης, της διερεύνησης, της ανάλυσης και της προδιαγραφής τους^{[1][2][3][4][5][6]}, καθώς και την απόκτηση, την επεξεργασία, την αποθήκευση, την επικοινωνία και την προσπέλαση πληροφοριών, ως εισόδων ή εξόδων αλγορίθμων.

Τα εν λόγω υπολογιστικά συστήματα συνήθως είναι ηλεκτρονικές και ψηφιακές συσκευές, όμως τυπικά αυτό δεν είναι απαραίτητο αφού έχουν υπάρξει και μηχανικοί ή κβαντικοί υπολογιστές. Καθώς τα δεδομένα εισόδου, τα οποία ένας αλγόριθμος επεξεργάζεται, και τα δεδομένα εξόδου, τα οποία παράγει μετά την επεξεργασία και τη λήξη των υπολογισμών, αποτελούν κωδικοποιημένες πληροφορίες, η πληροφορική μπορεί επίσης να γίνει αντιληπτή ως η επιστήμη που ερευνά θεωρητικές μεθόδους και πρακτικούς μηχανισμούς διαχείρισης πληροφοριών^[7]. Η τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνίας άρχισε να λαμβάνει χώρα ευρέως μετά το 1970, με αποτέλεσμα σημαντικές κοινωνικές, οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές σε διεθνές επίπεδο^[8].

Η αυτοματοποιημένη υλοποίηση των μεθόδων της πληροφορικής βασίστηκε από την πρώτη στιγμή στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (Η/Υ). Ωστόσο, αυτή έχει έναν ευρύτερο σκοπό που δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες τεχνολογικές επιλογές. Για παράδειγμα, ο αλγόριθμος της δυαδικής αναζήτησης μπορεί να εφαρμοστεί και σε τηλεφωνικό κατάλογο «χειρωνακτικά», από έναν άνθρωπο χωρίς τη βοήθεια υπολογιστή ο οποίος εκτελεί τους σχετικούς υπολογισμούς με τον νου του, ενώ ένα πρωτόκολλο επικοινωνίας μπορεί να εφαρμοστεί ακόμη και σε σήματα καπνού - όχι μόνο σε τηλεπικοινωνιακά δίκτυα. Αναλόγως με το επίπεδο αφαίρεσης, μπορεί να μελετηθεί είτε ανεξάρτητα από τις τεχνολογικές της συνιστώσες, είτε ως ένα ενιαία με αυτές επιστήμη. Επίσης, με την πληροφορική σχετίζεται και η διερεύνηση φυσικών διεργασιών επεξεργασίας πληροφοριών (βλ. γνωσιακή επιστήμη).

Ως επιστημονικό πεδίο, η πληροφορική περίπου ταυτίζεται με την επιστήμη υπολογιστών. Δεν πρέπει να συγχέεται με τη θεωρία πληροφορίας, ένα πεδίο των εφαρμοσμένων μαθηματικών, ή τη βιβλιοθηκονομία και επιστήμη πληροφόρησης, έναν σύνθετο και πολύ διαφορετικό γνωστικό κλάδο που σχετίζεται με την οργάνωση και διαχείριση βιβλιοθηκών και αυτόματων συστημάτων πληροφόρησης, αξιοποιώντας ορισμένα από τα τεχνολογικά εργαλεία που παρέχει η πληροφορική.

Ορισμός και συγγενείς επιστήμες

Ορισμένοι στις αγγλοσαξονικές χώρες διαχωρίζουν την πληροφορική σε επιμέρους επιστήμες^[9], διακρίνοντας μεταξύ επιστήμης υπολογιστών, πληροφοριακών συστημάτων και μηχανικής υπολογιστών: η πρώτη σ' αυτή την περίπτωση έχει τον στενό ορισμό της θεωρητικής πληροφορικής και της μαθηματικής της βάσης, τα πληροφοριακά συστήματα ορίζονται ως ένα μείγμα των πρακτικών όψεων της πληροφορικής, της διοίκησης επιχειρήσεων και των οικονομικών με στόχο τη δημιουργία συστημάτων που καλύπτουν τις πληροφοριακές ανάγκες επιχειρήσεων και άλλων οργανισμών, ενώ η μηχανική υπολογιστών γίνεται αντιληπτή ως ένας συναφής κλάδος ασχολούμενος με τη σχεδίαση και υλοποίηση υλικού υπολογιστών. Στον βαθμό που το υλικό αυτό είναι ηλεκτρονικής φύσης, η μηχανική υπολογιστών μελετάται και από την επιστήμη ηλεκτρονικού μηχανικού. Με παρόμοια λογική διατυπώνεται και η διάκριση μεταξύ επιστήμης υπολογιστών και μηχανικής λογισμικού, όπου ο κλάδος αυτός επικεντρώνεται στη συστηματική ανάπτυξη λογισμικού για συγκεκριμένες εφαρμογές, με τυποποιημένες μεθόδους, επιστημονικές αρχές και γνώμονα τις ανάγκες της βιομηχανίας λογισμικού. Ωστόσο δεν υφίσταται κάποια καθολικά αποδεκτή διάκριση ορισμού μεταξύ «απλού» προγραμματισμού υπολογιστών και μηχανικής λογισμικού, οι επιμέρους τομείς που αναφέρθηκαν εναλλακτικά κατανοούνται μόνο ως διαφορετικοί, αλληλοεπικαλυπτόμενοι τρόποι προσέγγισης των ζητημάτων της πληροφορικής και όχι ως διακριτές επιστήμες^[10], ενώ τα περισσότερα πανεπιστημιακά τμήματα πληροφορικής εφαρμόζουν στην πράξη ένα ενιαίο πρόγραμμα σπουδών το οποίο συμπεριλαμβάνει και τους πέντε κλάδους της επιστήμης^[11][12].

Ετυμολογία της πληροφορικής

Το 1957 επινοήθηκε ο όρος informatik από τον Γερμανό επιστήμονα Καρλ Στάινμπουχ (Karl Steinbuch), ο οποίος εξέδωσε μία εργασία με τίτλο Informatik: Automatische Informationsverarbeitung («Πληροφορική: Αυτόματη Επεξεργασία Πληροφοριών»)^[13]. Από εκεί προέκυψε κατόπιν, ως δάνειο, η αγγλική λέξη informatics (=πληροφορική). Την ίδια περίοδο στις ΗΠΑ, ο όρος computer science (=επιστήμη υπολογιστών) εμφανίστηκε γραπτώς το 1959 σε επιστημονικό άρθρο^[14] ο συγγραφέας του οποίου ζητούσε την ίδρυση «Σχολής Επιστημών Υπολογιστών» (School of Computer Sciences), κατ' αναλογία με τη «Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων» του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ που είχε ιδρυθεί το 1921. Το προτεινόμενο όνομα δικαιολογούνταν με το σκεπτικό ότι αυτή η «επιστήμη υπολογιστών», όπως η «επιστήμη διαχείρισης» (η σημερινή επιχειρησιακή έρευνα) είναι εφαρμοσμένος και διεπιστημονικός γνωστικός τομέας, αλλά με όλα τα χαρακτηριστικά ενός διακριτού ακαδημαϊκού πεδίου. Οι εν λόγω προσπάθειες ευοδώθηκαν και αρκετά Πανεπιστήμια στις ΗΠΑ άρχισαν να ιδρύουν τμήματα πληροφορικής υπό τον τίτλο «Επιστήμης Υπολογιστών», με πρώτο το Πανεπιστήμιο Περντιού το 1962^[15].

Το 1962 επινοήθηκε επίσης ο ομόηχος με το γερμανικό informatik όρος informatique, από τον Γάλλο Φιλίπ Ντρέυφους^[16], ως συνδυασμός των λέξεων information (=πληροφορία) και automatic (=αυτόματη), προκειμένου να περιγραφεί η επιστήμη της αυτόματης επεξεργασίας πληροφοριών. Από τα γαλλικά ο όρος πέρασε στις υπόλοιπες λατινογενείς γλώσσες, στις σλαβικές γλώσσες και, τελικά, στα ελληνικά ως πληροφορική. Η κατάληξη (-ique στα γαλλικά, -ics στα αγγλικά, -ική στα ελληνικά) επιλέχθηκε ώστε να ταιριάζει με προϋπάρχοντα ονόματα επιστημονικών πεδίων αλλά και πρακτικών εφαρμογών (π.χ. φυσική, πολιτική, τακτική κλπ).

Το γαλλογερμανικό informatik / informatique πολύ γρήγορα μετά την εμφάνισή του, ύστερα από μία αρχική περίοδο σύγχυσης, άρχισε να γίνεται αντιληπτό ως συνώνυμο του αγγλοσαξονικού όρου computer science^[17]. Ωστόσο η επιστήμη υπολογιστών κατανοείται εναλλακτικά και ως ένα πιο περιορισμένο επιστημονικό πεδίο, προσανατολισμένο μόνο στη θεωρητική πληροφορική και στα μαθηματικά της θεμέλια (όπως συμβαίνει στο διάσημο απόφθεγμα του Έντσγκερ Ντάικστρα)^[9][18], αντίληψη που σήμερα απέχει από την κοινή ομολογία και τα καταρτισμένα προγράμματα σπουδών πληροφορικής ανά τον κόσμο. Το 1966, ο Δανός επιστήμονας Πέτερ Νάουρ πρότεινε εναλλακτικά τον όρο datalogy (ελεύθερη απόδοση: δεδομενολογία) για να περιγράψει την πληροφορική, δίνοντας έτσι λεκτική έμφαση όχι στους ίδιους τους υπολογιστές αλλά στην αξιοποίησή τους για αυτοματοποιημένη επεξεργασία δεδομένων^[19], με το σκεπτικό ότι ένα σημαντικό μέρος της πληροφορικής δεν αφορά τις ίδιες τις υπολογιστικές μηχανές. Η προσπάθεια αυτή δεν είχε απήχηση και ο όρος περιορίστηκε στις σκανδιναβικές χώρες, ενώ σε κάθε περίπτωση στα γερμανικά η λέξη informatik συνιστά την ορθή μετάφραση του αγγλικού όρου computer science^[17].

Φιλοσοφία της πληροφορίας

Η φιλοσοφία της τεχνητής νοημοσύνης λειτούργησε ως δούρειος ίππος για την εισαγωγή στη φιλοσοφία κατά το δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα ενός νέος παραδείγματος προσέγγισης παραδοσιακών ζητημάτων, από υπολογιστική και πληροφοριοθεωρητική σκοπιά. Η εν λόγω προσέγγιση, στενά συσχετισμένη με την πληροφορική, την κυβερνητική και τη θεωρία πληροφορίας, έχει αποκληθεί φιλοσοφία της πληροφορίας^[20]. Αυτή, θεωρούμενη από ορισμένους ως επέκταση και μετεξέλιξη τόσο της φιλοσοφίας της τεχνητής νοημοσύνης όσο και της κυβερνητικής, στηρίζεται είτε σε πορίσματα in silico προσομοιώσεων μέσω υπολογιστικών μοντέλων περί φιλοσοφικών ζητημάτων, είτε στην αντίληψη ότι σε ένα επαρκώς υψηλό επίπεδο αφαίρεσης κάθε φυσική διεργασία ή οντότητα δύναται να μοντελοποιηθεί ως υπολογιστικό σύστημα επεξεργασίας πληροφοριών^[20]. Ταυτόχρονα όμως μελετά την πληροφορία και ως διακριτό φαινόμενο, ανεξάρτητα από προγενέστερους κλάδους και πεδία της επιστήμης, έχοντας την ευχέρεια να απομακρυνθεί - όταν απαιτείται - από τις μαθηματικές / ποσοτικές προσεγγίσεις της θεωρίας πληροφορίας, της κυβερνητικής και της πληροφορικής επί του ζητήματος^[20]. Ακόμα, εξ ορισμού, η φιλοσοφία της πληροφορίας αποδέχεται την πληροφορία ως πιο πρωταρχική και θεμελιώδη έννοια από τον αλγοριθμικό υπολογισμό. Κατ' αυτόν τον τρόπο, συνιστά μία διακριτή και αυτοτελή προσέγγιση στη φιλοσοφία της πληροφορικής, ενώ έχει επίσης υποστηριχθεί από τον Λουτσιάνο Φλορίντι πως συνιστά το υπόβαθρο στο οποίο πρέπει να βασιστεί η επιστημολογία^[20], αφού η γνώση έπεται της πρόσκτησης πληροφοριών.

Σημειώσεις και παραπομπές

1. «Department of Computer and Information Science, Guttenberg Information Technologies: «Computer science is the study of information»». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Μαΐου 2009. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουλίου 2013. 
2. «Computer Science Department, College of Saint Benedict, Saint John's University: «Computer science is the study of computation»». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 22 Ιανουαρίου 2010. 
3. Massey University: «Computer Science is the study of all aspects of computer systems, from the theoretical foundations to the very practical aspects of managing large software projects»
4. Εγκυκλοπαίδεια Φιλοσοφίας του Στάνφορντ: «Computer science would be better described as being concerned with the meta-activity that is associated with programming. More generally, and more precisely, it is occupied with the design, development and investigation of the concepts and methodologies that facilitate and aid the specification, development, implementation and analysis of computational systems. »
5. Κολλέγιο Swarthmore: «Computer science is the study of algorithms and their implementation. This includes the study of computer systems; methods to specify algorithms (for people and computer systems); and the formulation of theories and models to aid in the understanding and analysis of the properties of algorithms, computing systems, and their interrelationship.»
6. Rapaport, William, Philosophy of Computer Science: An Introductory Course: «[...] a definition of computer science as a new kind of engineering that studies the theory, design, analysis, and implementation of information-processing algorithms (Loui 1987, 1995).»
7. ΕΠΕ, Μελέτη Επισκόπησης της Πληροφορικής στην Ελλάδα (2006), «Η Πληροφορική είναι η επιστήμη που σχετίζεται με την διαχείριση των πληροφοριών καλύπτοντας από τη μία πλευρά την δημιουργία του απαραίτητου θεωρητικού υποβάθρου το οποίο κάνει δυνατή την αποδοτική χρήση του μεγάλου όγκου των πληροφοριών, και από την άλλη την ανάπτυξη πρακτικών εφαρμογών σε ψηφιακά υπολογιστικά συστήματα που αξιοποιούν τα θεωρητικά αποτελέσματα και τα κάνουν χρήσιμα για τους διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, αυξάνοντας τις καθημερινές δυνατότητες του μέσου πολίτη.»
8. ««Globalization, information and communication technologies, and the prospect of a "Global Village": Promises of inclusion or electronic colonization?»» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 19 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2013. 
9. ACM: «CC 2005 provides undergraduate curriculum guidelines for five defined sub-disciplines of computing: Computer Science, Computer Engineering, Information Systems, Information Technology, and Software Engineering.»
10. ΕΠΕ, Μελέτη Επισκόπησης της Πληροφορικής στην Ελλάδα (2006), «Αν και οι ακολουθούμενες προσεγγίσεις δεν είναι διακριτές αλλά επικαλύπτονται σε μεγάλο βαθμό μεταξύ τους, εντούτοις μπορούν να προσδιορισθούν πέντε διαφορετικοί τρόποι προσέγγισης των θεμάτων της πληροφορικής.»
11. ««Η Πληροφορική ως επιστήμη οριοθετείται, σε επίπεδο σπουδών, από 36 βασικά αντικείμενα <http://review.epe.org.gr/doc.php?q=4> κατά τα διεθνή πρότυπα (ACM, AIS, IEEE, Computing Curricula 2005 http://www.acm.org/education/curricula-recommendations) τα οποία ακολουθούμε και τα χρησιμοποιούμε για την αξιολόγηση των προγραμμάτων σπουδών των Ελληνικών τμημάτων Πληροφορικής <http://review.epe.org.gr/doc.php?q=5&d=al>.»». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2013.  Εξωτερικός σύνδεσμος στο |title= (βοήθεια)
12. «Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών Πανεπιστημίου Κρήτης: Το πρόγραμμα σπουδών «καλύπτει εξίσου τα αντικείμενα του υλικού, του λογισμικού, των εφαρμογών της πληροφορικής, και της θεωρίας. Παράλληλα, δίνεται ισόρροπη έμφαση στη διδασκαλία της αυστηρής επιστημονικής μεθόδου και στην καλλιέργεια των ικανοτήτων σύνθεσης και της νοοτροπίας μηχανικού μέσω ειδικών εργασιών και εργαστηρίων.»». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2013. 
13. Karl Steinbuch Eulogy - Bernard Widrow, Reiner Hartenstein, Robert Hecht-Nielsen
14. Louis Fine (1959). «The Role of the University in Computers, Data Processing, and Related Fields». Communications of the ACM 2 (9): 7–14. doi:10.1145/368424.368427. ISSN 0001-0782. 
15. «George Forsythe and the Development of Computer Science» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 20 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουλίου 2013. 
16. Dreyfus, Phillipe. L’informatique. Gestion, Paris, Jun 1962, pp. 240–41
17. «What is "Computer Science" / "Informatics"? "Computer Science" – science about a tool? Better names would be: "science of computing" or "data processing science" (focuses on activity instead of tool). "Informatics": continental-European for "computer science" - French: "Informatique" (since 1960s) - German: "Informatik" Definition: "Science of the systematical processing of information, especially the automatic processing by use of digital computers".»
18. Parnas, D. L. (1998). Annals of Software Engineering 6: 19–37. doi:10.1023/A:1018949113292. , σελ. 19: «Rather than treat software engineering as a subfield of computer science, I treat it as an element of the set, Civil Engineering, Mechanical Engineering, Chemical Engineering, Electrical Engineering, [...]»
19. Peter Naur (1966). «The science of datalogy». Communications of the ACM 9 (7): 485. doi:10.1145/365719.366510. 
20. «Luciano Floridi, What is the Philosophy of Information?» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 14 Ιανουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2013. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Πληροφορική

wiktionary logo

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   πληροφορική

Wikiversity logo

Στo Βικιεπιστήμιο υπάρχει ή αναπτύσσεται εκπαιδευτικό υλικό για αυτό το θέμα:    Πληροφορική

• Το Iνστιτούτο Πληροφορικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ)
• Ιστοσελίδα της Ένωσης Πληροφορικών Ελλάδας
• Ένωση Πληροφορικών Ελλάδας, Αξιολόγηση Προγραμμάτων Σπουδών Πληροφορικής
• Ιστοσελίδα της Ένωσης Μηχανικών Πληροφορικής και Επικοινωνιών Ελλάδας
• Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Πληροφορικής και Επικοινωνιών Ελλάδας
• Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, What does informatics mean?
• (ΕΠΥ)

Δείτε επίσης

• Επιστήμη υπολογιστών
• Χάκερ
• Εκπαίδευση στην πληροφορική στην Ελλάδα