Ναός Αγίας Σοφίας Δράμας

Ναός Αγίας Σοφίας Δράμας
Είδος	ορθόδοξη εκκλησία
Γεωγραφικές συντεταγμένες	41°9′8″N 24°8′38″E
Θρησκευτική υπαγωγή	Μητρόπολη Δράμας
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Δράμας
Τοποθεσία	Δράμα
Χώρα	Ελλάδα
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα[1]
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ο Ναός Αγίας Σοφίας Δράμας είναι ένας βυζαντινός ορθόδοξος ναός του 10ου αιώνα στην πόλη της Δράμας.^[2]

Ιστορία

Ο ναός είναι το παλαιότερο σωζόμενο διατηρητέο κτίριο στη Δράμα. Κτίστηκε στο υψηλότερο μέρος της πόλης κατά τη διάρκεια του 10ου αιώνα, μαζί με τα τείχη της πόλης, καθώς οι ίδιοι λίθοι χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή. Η εκκλησία ήταν πιθανώς αφιερωμένη στη Θεοτόκο. Ανεγέρθηκε επάνω στα ερείπια μιας μεγαλύτερης τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής που τα λείψανά της αποκαλύφθηκαν κατά τις εργασίες διαμόρφωσης του αύλειου χώρου.^[3]

Ως προς την αρχιτεκτονική ο ναός διατηρεί ομοιότητες με εμβληματικά μνημεία της βυζαντινής ναοδομίας, όπως η Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης και η Κοίμηση της θεοτόκου στη Νίκαια της Βιθυνίας Μικράς Ασίας, και καταδεικνύει επιδράσεις από τα δύο σπουδαιότερα κέντρα της αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη.^[3]

Οι συνθήκες ανέγερσης του μνημείου είναι άγνωστες, η οικοδόμηση του όμως συμπίπτει με μία περίοδο μεγάλης ακμής του Βυζαντίου, στη διάρκεια της οποίας στο θρόνο ανέρχεται μια σειρά σπουδαίων αυτοκρατόρων της Δυναστείας των Μακεδόνων, από τον Λέοντα ΣΤ΄ τον Σοφό έως τον Βασίλειο Β´ τον Βουλγαροκτόνο.^[2][4][5][6]

Κατά τον Μητροπολίτη Δράμας Αγαθάγγελο η εκκλησία μετατράπηκε σε τζαμί από τους Τούρκους το 1430. Σύμφωνα με άλλες πηγές, η μετατροπή συνέβη από τον Σουλτάνο Μουράτ Α΄ (1359-1389).^[7]

Επί αρχιερατείας του Μητροπολίτη Δράμας αγίου Χρυσοστόμου (μετέπειτα μάρτυρα Μητροπολίτη Σμύρνης), ο Θεμιστοκλής Χατζησταύρου, Αρχιδιάκονος και Πρωτοσύγκελλος της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας, διενήργησε ανασκαφές πίσω από την κόγχη του ιερού βήματος του ναού ο οποίος λειτουργούσε τότε ως τζαμί, ύστερα από την άδεια, που του παραχώρησε ο τούρκος ιερωμένος της περιοχής, και βρήκε δισκοπότηρα, θυμιατά, κανδήλες και άλλα ιερά σκεύη, τα οποία τοποθέτησε στην Ιερά Μητρόπολη Δράμας. Επίσης εντόπισε στον αύλειο χώρο του ναού μαρμάρινη πλάκα, την οποία αναποδογύρισε και με έκπληξή του διάβασε την ακόλουθη ημικατεστραμμένη επιγραφή: «… ΕΝ ΚΟΥΡΟΠΑΛΑΤΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ ΤΕ ΦΗΜΗ ΤΟΥ ΜΑΝΙΑΚΗ. ΦΕΡΕΙ ΚΑΙ ΗΣ ΔΙΑΓΡΑΦΗΣ ΤΟΝ ΤΥΠΟΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΕΙΣ ΣΩΤΗΡΙΑΝ. ΕΝ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΜΑΝΟΥΗΛ ΚΟΜΝΗΝΟΥ». Την επιγραφή αυτή ο Θεμιστοκλής Χατζησταύρου τη δημοσίευσε στην εφημερίδα «ΑΛΗΘΕΙΑ» της Θεσσαλονίκης. Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος με τον π. Θεμιστοκλή Χατζησταύρου επέδειξαν μέριμνα ώστε να περισώσουν όσο το δυνατόν περισσότερες αρχαιότητες από την κλοπή και την καταστροφή. Έτσι ενεργούσαν για τη συγκέντρωση, διαφύλαξη και δημοσίευση των επιγραφών καθώς θεωρούσαν πως ‘’οι λίθοι οι ενεπίγραφοι (επιγραφές) ήταν αψευδείς μάρτυρες της ελληνικότητας της Μακεδονίας’’.^[8]

Κατά την πρώτη βουλγαρική κατοχή οι Βούλγαροι σχεδίαζαν να μετατρέψουν τον ναό σε μουσείο, γεγονός που προκάλεσε τη σφοδρή αντίδραση του τότε Μητροπολίτη Δράμας Αγγαθαγγέλου.

Μετά την απελευθέρωση της Δράμας από τους Βούλγαρους ο ναός αποδόθηκε και πάλι στην ορθόδοξη χριστιανική λατρεία.^[4]

Το 1922, ο ναός αφιερώθηκε στη Σοφία του Θεού από τους Έλληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στη Δράμα.^[7]

Αρχιτεκτονική

Ο βυζαντινός ναός της Αγίας Σοφίας Δράμας.

Ο Ναός της Αγίας Σοφίας πρέπει να ήταν αρχικά χτισμένος στο υψηλότερο σημείο της περιοχής, το επίπεδο του οποίου ήταν τότε αρκετά χαμηλότερο από το σημερινό. Μεταγενέστερες επιχωματώσεις συντέλεσαν στην άνοδο του επιπέδου, με αποτέλεσμα να «βυθιστεί» το κτίσμα στο έδαφος και να ενισχυθεί έτσι η στατικότητά του. Αυτός ήταν ίσως και ο λόγος που το κτίριο σώθηκε από το φοβερό σεισμό του 1829, ο οποίος ισοπέδωσε τη Δράμα. Βεβαίως ο ναός, όπως σώζεται σήμερα, είναι προϊόν διαδοχικών οικοδομικών φάσεων, που άρχισαν, καθώς φαίνεται, από τα βυζαντινά ακόμη χρόνια. Πρόκειται για τρουλλαίο μεταβατικού τύπου ναό με περίστωο.^[5][9]

Ο βυζαντινός ναός της Αγίας Σοφίας Δράμας.

Ο ναός έχει σχεδόν τετράγωνο σχέδιο με εσωτερικό μήκος 13,40 μ. και πλάτος 10,46 μ. Η αρχική τοιχογραφία που απεικονίζει την Κοίμηση της Θεοτόκου, ζωγραφισμένη κατά την κατασκευή του ναού και καλυμμένη με κονίαμα κατά την οθωμανική εποχή, σώζεται στο ιερό. Υπάρχει μια μεγάλη τοιχογραφία του 1917 στον νάρθηκα που απεικονίζει σκηνές από τη Δευτέρα Παρουσία.^[4][10][11]

Αποκατάσταση

Σύμφωνα με τον σχεδιασμό του Υπουργείου Πολιτισμού που είναι σε εξέλιξη, θα καθαιρεθεί το δυτικό μέρος του πρόναου, το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί παλαιότερα και ως τζαμί, όπως θα καθαιρεθεί και το σημερινό καμπαναριό, ο προγενέστερος μιναρές. Στη συνέχεια, θα ακολουθήσει η ανασκαφή όλου του δυτικού μέρους του βυζαντινού ναού, προκειμένου αυτός να αναδειχθεί, ενώ θα ακολουθήσει η ανάδειξη και συντήρηση τοιχογραφιών καθώς και του πραγματικού δαπέδου, το οποίο επίσης είναι καλυμμένο με νεότερες κατασκευές. Έτσι θα αποκατασταθεί η παλαιολόγεια μορφή του ναού απαλλαγμένη από τις νεότερες πρόσθετες κατασκευές.^[12]

Παραπομπές

1. www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr/el/monuments_info?id=148424&type=Monument.
2. «Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού: Ναός Αγίας Σοφίας Δράμας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2019. 
3. «Υπουργείο Πολιτισμού - Ναός Αγίας Σοφίας Δράμας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2019. 
4. Ιερός Ναός Αγίας Σοφίας. Ο αρχαιότερος της Δράμας, Εταιρεία Δραμινών Μελετών
5. «Ιερός Ναός Αγίας Σοφίας Δράμας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2019. 
6. «2500 χρόνια ιστορίας σε 60'. Πολιτιστική Διαδρομή στην πόλη της Δράμας» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 26 Νοεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2019. 
7. Βασλή, Δήμητρα (Ιούλιος 2002). Η Δράμα και η ιστορία της (PDF). σελ. 36. Ανακτήθηκε στις 26 Νοεμβρίου 2016. 
8. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ ΔΡΑΜΑΣ, Θωμάς Τηλιόπουλος, Θεσσαλονίκη, 2020
9. «2500 χρόνια ιστορίας σε 60'. Πολιτιστική Διαδρομή στην πόλη της Δράμας» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 26 Νοεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2019. 
10. Βασλή, Δήμητρα (Ιούλιος 2002). Η Δράμα και η ιστορία της (PDF). σελ. 35. Ανακτήθηκε στις 26 Νοεμβρίου 2016. 
11. Η ανάδειξη του βυζαντινού Ναού της Αγίας Σοφίας πόλος έλξης για την περιοχή της Δράμας
12. Ομόφωνα το έργο για τη μελέτη περιβάλλοντος χώρου Ιερού Ναού Αγίας Σοφίας Δράμας