Ιωάννης Κομνηνός Τζελέπης

Ιωάννης Κομνηνός Τζελέπης
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	1112[1]
Θάνατος	12ος αιώνας
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Θρησκεία	Ισλάμ
Πληροφορίες ασχολίας
Οικογένεια
Γονείς	Ισαάκιος Κομνηνός
Αδέλφια	Άννα Κομνηνή Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός

O Ιωάννης Κομνηνός ή Τζελέπης (γεν. περί το 1112) ήταν μεγαλύτερος γιος του Σεβαστοκράτορα Ισαάκιου Κομνηνού και της Ειρήνης των Βαγρατιδών, εγγονός του Βυζαντινού αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού^[2]. Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες σχετικά με τη μητέρα του, το πιθανότερο καταγόταν από τη Ρωσία^[3]. Στη νεότητά του ακολούθησε στην εξορία τον πατέρα του και τον μικρότερο αδελφό του Ανδρόνικο που στασίασαν απέναντι στον θείο τους Ιωάννη Β΄ Κομνηνό.^[4]. Διέσχισαν τη Μικρά Ασία, την Ανατολική και κατέληξαν στο Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας όπου ο Ιωάννης παντρεύτηκε για λίγο σε πρώτο γάμο μία κόρη του Λέοντα Α΄ της Αρμενίας.

Όταν συμφιλιώθηκε ο πατέρας του με τον θείο του η οικογένεια επέστρεψε στη Βυζαντινή αυτοκρατορία στην αυλή του Ιωάννη Β΄ (1138) αλλά την επόμενη χρονιά οι Ντανισμεντίδες επιτέθηκαν στη Νεοκαισάρεια (1139). Ο Ιωάννης Κομνηνός δραπέτευσε στο Σουλτανάτο του Ρουμ έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τον Σουλτάνο Μεσούντ Α΄ που του έδωσε σύζυγο την κόρη του, ασπάστηκε το Ισλάμ και πήρε το όνομα «Τζελέπης». Οι σύγχρονες ιστορικές έρευνες έδειξαν ότι η Οθωμανική Δυναστεία κατάγεται από τον Τζελέπη και τη μουσουλμάνα σύζυγό του αν και δεν είναι βέβαιο.

Εξορία

Υπέρπυρον του αυτοκράτορα Ιωάννη Β΄ Κομνηνού, θείου του Ιωάννη Τζελέπη.

Οι σχέσεις ανάμεσα στον Ισαάκιο και τον μεγαλύτερο αδελφό του Ιωάννη Β΄ αρχικά ήταν καλές αλλά σταδιακά χειροτέρευσαν, μετά το 1130 αποξενώθηκαν πλήρως. Δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες σχετικά με την αιτία, όπως γράφουν οι συγγραφείς Νικήτας Χωνιάτης και Ιωάννης Κίνναμος ο Ιωάννης Β΄ ήταν έντονα δυσαρεστημένος με τις φιλοδοξίες του αδελφού του στον θρόνο^[5][6]. Η σύγκρουση ξεκίνησε όταν έστεψε ο Ιωάννης Β΄ τον μεγαλύτερο γιο του Αλέξιο Κομνηνό Συναυτοκράτορα (1122)^[7]. Την εποχή που ο Ιωάννης Β΄ είχε εκστρατεύσει στο Σουλτανάτο του Ρουμ ο Ισαάκιος ενεπλάκη σε συνωμοσία για την ανατροπή του (1130). Μετά την αποκάλυψη του γεγονότος ο Ισαάκιος δραπέτευσε μαζί με τους δύο του γιους στην αυλή του Ντανισμεντίδη Εμίρη στη Μαλάτεια^[5]. Ο Ιωάννης συνόδευσε τον πατέρα του και τον αδελφό του στις περιοδείες τους στην εξορία το διάστημα αυτό ταξίδευσε στις περισσότερες πόλεις σε Μικρά Ασία και την Ανατολή με στόχο την αναζήτηση συμμάχων είτε μουσουλμάνων είτε χριστιανών απέναντι στον αδελφό του^[6][8].

Από τη Μαλάτεια ταξίδευσε στην Τραπεζούντα, ο κυβερνήτης της πόλης Κωνσταντίνος Γαβράς συγκρούστηκε με τη Βυζαντινή αυτοκρατορία (1126) και αποστασιοποιήθηκε στη Χαλδία σαν ανεξάρτητος πρίγκιπας^[9]. Ο Μιχαήλ ο Σύριος γράφει ότι τον χειμώνα του 1130 - 1131 ο Ισαάκ συνάντησε τον Γαβρά και δημιούργησε συμμαχία εναντίον του αδελφού του στην οποία συμμετείχε ο Εμίρης της Μαλάτειας και ο Σουλτάνος του Ρουμ Μεσούντ Α΄ (1095 – 1156)^[10]. Ο Ισαάκιος πήγε στο Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας και προσπάθησε να πείσει τον Λέων Α΄ της Αρμενίας να ενωθεί μαζί τους στη συμμαχία. Ο Ισαάκιος έγινε δεκτός με τιμές στην Κιλικία, ο Ιωάννης παντρεύτηκε μία από τις κόρες του Λέοντα και δέχτηκε σαν προίκα τη Μοψουεστία και τα Άδανα. Σύντομα όμως συγκρούστηκε και με τον Λέοντα, δραπέτευσε στην αυλή του Σουλτάνου Μεσούντ Α΄ εγκαταλείποντας τα δώρα του στην Κιλικία^[10].

Αποστασία

Η συμμαχία του Ισαάκιου απέτυχε πλήρως, η θέση του Ιωάννη Β΄ ενισχύθηκε σημαντικά όταν κατέκτησε το Πριγκιπάτο της Αντιόχειας, μετά τη Συριακή εκστρατεία (1137 - 1138) οι οπαδοί του Ισαάκιου άρχισαν να αποσύρονται^[11]. Ο Ισαάκιος αναζήτησε συμφιλίωση με τον αδελφό του, ο Ιωάννης Β΄ τη δέχτηκε με ενθουσιασμό την άνοιξη του 1138 μετά την επιστροφή του από την Αντιόχεια και συγχώρεσε τον αδελφό του. Ο Νικήτας Χωνιάτης γράφει ότι ο αυτοκράτορας ήταν περισσότερο ενθουσιασμένος επειδή συμφιλιώθηκε με τον αδελφό του παρά με τις κατακτήσεις του^[12][4].

Την επόμενη χρονιά συνόδευσε τον θείο του, Ιωάννη Β΄, σε εκστρατεία εναντίον του Ντανισμεντίδη σουλτάνου Μελίκ Μεχμέτ στη Νεοκαισάρεια, ένα επεισόδιο με τον θείο του στάθηκε η αφορμή να αποστατήσει στο Τουρκικό στρατόπεδο^[13]. Ο Ιωάννης Β΄ ζήτησε από τον ανεψιό του να παραδώσει το άλογο του σε κάποιο πεζό Λατίνο ιππότη, ο Ιωάννης αρνήθηκε, προσκάλεσε τον Λατίνο ιππότη σε μονομαχία και τον νίκησε. Ο Ιωάννης Β΄ έδωσε στον Λατίνο το άλογο του ανεψιού του με τη βία, ο ανεψιός εξοργισμένος ανέβηκε σε ένα νέο άλογο, μπήκε στο Τουρκικό στρατόπεδο και δήλωσε την υποταγή του στον Σουλτάνο. Ο Μελίκ Μεχμέτ που τον γνώριζε και τον συμπαθούσε από την εποχή της εξορίας του τον δέχτηκε με ενθουσιασμό, ο Ιωάννης έδωσε όλες τις πληροφορίες στους Τούρκους σχετικά με τις αδυναμίες του Βυζαντινού στρατού και την έλλειψη προμηθειών, οι πληροφορίες αυτές βοήθησαν σημαντικά τους Τούρκους να αποκρούσουν και να εκδιώξουν τον Ιωάννη Β΄ και τον στρατό του από τη Νεοκαισάρεια^[14].

Δεύτερος γάμος με πριγκίπισσα των Σελτζούκων

Ο Ιωάννης Κομνηνός μεταφέρθηκε στην αυλή του Σελτζούκου Σουλτάνου Μεσούντ Α΄ που κυβερνούσε το Σουλτανάτο του Ρουμ, εκεί ασπάστηκε το Ισλάμ και πήρε μία από της κόρες του Σουλτάνου για σύζυγο. Ο Μακάριος Μελισσηνός που έζησε τον 16ο αιώνα και πλαστογράφησε τον Σφραντζή καταγράφει το όνομα της συζύγου του ως «Καμερώ^[15][4][16]». Οι μετέπειτα πληροφορίες σχετικά με τη ζωή του βρίσκονται στην αφάνεια, ελάχιστα είναι γνωστά σχετικά με την παρουσία του στο Ικόνιο όπως και το έτος θανάτου του^[17]. Δέχτηκε τεράστιες εκτάσεις γης από τους Τούρκους, τον τίμησαν ιδιαίτερα και τον σεβόντουσαν χάρη στη μεγάλη προσαρμογή του με τους Άραβες, τα έθιμα και τη γλώσσα τους^[18][19]. Η σύζυγός του ήταν η ίδια αρχηγός του Τουρκικού στρατού, απέκρουσε επιτυχώς τους Βυζαντινούς όταν ο ξάδελφος του Μανουήλ Α΄ Κομνηνός επιτέθηκε στο Ικόνιο, ο Ιωάννης πιθανότατα πέθανε τότε^[18][19].

Πιθανός γενάρχης της Οθωμανικής δυναστείας

Το προσωνύμιο «Τζελέπης» αποτελεί την Ελληνική απόδοση του αντίστοιχου Τουρκικού ονόματος «Τσελεμπί», ενός όρου που σημαίνει «λόρδος» ή «ευγενής εκ γενετής^[20]». Ο ψευδογράφος του Φραντζή το απορρίπτει ωστόσο γράφοντας ότι το όνομα Τζελέπης υποδεικνύει ίσως κάποιο άλλο πρόσωπο^[21]. Οι μετέπειτα παραδόσεις με βασικό εκπρόσωπο τον ιστορικό Γεώργιο Σφραντζή που έζησε τον 15ο αιώνα λένε ότι ο γιος του Ιωάννη και της Καμερώ ήταν ο Σουλεϊμάν Σαχ, εγγονός τους ο Ερτογρούλ και δισέγγονος τους ο Οσμάν Α΄ ιδρυτής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας^[18]. Ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής όταν κατέκτησε την Κωνσταντινούπολη ισχυρίστηκε ότι είναι ο νόμιμος διάδοχος της αυτοκρατορίας σαν απευθείας απόγονος των Κομνηνών^[4][18][22].

Ο Κωνσταντίνος Βαρζός απορρίπτει τις παραδόσεις αυτές σαν εφεύρεση του Μωάμεθ Β΄ με τον ισχυρισμό ότι δεν ταιριάζουν οι ημερομηνίες αφού σύμφωνα με αυτές έγινε πατέρας του σε ηλικία 66 ετών. Ο Βαρζός δεν αποκλείει ωστόσο και η περίπτωση να είχε ο Σουλεϊμάν Σαχ σχέση με κάποια κόρη ή εγγονή του Ιωάννη^[23]. Το πρόβλημα της μεγάλης χρονικής διαφοράς καλύπτει ο διάσημος Βρετανός ιστορικός Τζον Τζούλιους Νόρυιτς (1929 - 2018) στο έργο του «Βυζάντιο, παρακμή και πτώση» (1996). Ο γιος του Τζελέπη Κομνηνού και της Καμερώς ήταν ο Κουταλμίς μυθικός γενάρχης της Οθωμανικής δυναστείας και πατέρας του Σουλεϊμάν Σαχ, ταυτίζεται με τον Καγιά Αλπ^[4].

Οικογένεια

Νυμφεύτηκε πρώτα το 1131 την κόρη του Λέοντα Α΄ της Αρμενίας, κυρίου των βουνών της Μικράς Αρμενίας (Κιλικίας) και γιος του ήταν ο:

• Ισαάκιος, απεβίωσε από βασανιστήρια.

Έπειτα έκανε δεύτερο γάμο το 1140 με την κόρη του σουλτάνου των Σελτζούκων Μεσούντ Α΄ του Ικονίου και γιος του ήταν ο:

• Κουταλμίς, γενάρχης της Οθωμανικής δυναστείας.

Παραπομπές

1. Ανακτήθηκε στις 23  Νοεμβρίου 2018.
2. Βαρζός 1984, σελίδες 254, 480.
3. Jurewicz 1970, σελίδες 36–37.
4. Norwich 1996, σελ. 81-82.
5. Βαρζός 1984, σελ. 239.
6. Magdalino 2002, σελ. 193.
7. Λινάρδου Καλλιρρόη (2016), «Αυτοκρατορικές πλαστοπροσωπίες: Μεταμφιεσμένα πορτρέτα ενός Κομνηνού πρίγκιπα και του πατέρα του», σ. 158
8. Βαρζός 1984, σελίδες 240-241.
9. Βαρζός 1984, σελίδες 239-241.
10. Βαρζός 1984, σελ. 241.
11. Βαρζός 1984, σελ. 243.
12. Βαρζός 1984, σελίδες 243-244.
13. Βαρζός 1984, σελίδες 481-482.
14. Βαρζός 1984, σελίδες 482-483.
15. Βαρζός 1984, σελ. 482.
16. O city of Byzantium: annals of Niketas Choniates By Nicetas Choniates, Harry J. Magoulias, pg. xxiv
17. Βαρζός 1984, σελ. 485.
18. Jurewicz 1970, σελ. 36.
19. Βαρζός 1984, σελ. 483.
20. Jurewicz 1970, σελ. 36 (Σημείωση 55).
21. Jurewicz 1970, σελίδες 35–36.
22. Βαρζός 1984, σελίδες 484.
23. Βαρζός 1984, σελίδες 484-485 (Σημείωση 27).

Πηγές

• Βαρζός, Κωνσταντίνος (1984). Η Γενεαλογία των Κομνηνών (PDF). A. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών. OCLC 834784634. 
• Jurewicz, Oktawiusz (1970). Andronikos I. Komnenos (στα Γερμανικά). Amsterdam: Adolf M. Hakkert. 
• Magdalino, Paul (2002) [1993]. The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180 (στα Αγγλικά). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-52653-1. 
• Norwich, John Julius (1996). Byzantium: The Decline and Fall. New York: Alfred A. Knopf. ISBN 0-679-41650-1. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2023. 
• Hē Hetaireia, Bulletin de la Société historique et ethnologique de la Grèce τόμος 18 (1967)