Απόφθεγμα

Απόφθεγμα^[1] ονομάζεται μία σύντομη πρόταση ή φράση, η οποία περιέχει συμβουλές ή κρίσεις από πρόσωπα αδιαμφισβήτητου κύρους και θεωρείται μία αιώνια αλήθεια^[2].

Διάκριση

Τα αποφθέγματα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες, οι οποίες είναι:

1. Ρήσεις και γνώμες:
   1. αρχαίων σοφών,
   2. φιλοσόφων και
   3. προσώπων εγνωσμένου κύρους.
2. Φράσεις και στίχοι^{[Σημ 1]}:
   1. συγγραφέων και
   2. ποιητών.

Χαρακτηριστικά

Τα αποφθέγματα έχουν τα εξής χαρακτηριστικά^[1]:

• δεν έχουν ποιητική μορφή,
• δεν διατυπώνονται αλληγορικά,
• έχουν ορθολογισμό,
• έχουν ορθότητα και
• απευθύνονται στην ανθρώπινη νόηση.

Ιστορία

Σε πολλά έργα των αρχαίων Ελλήνων συναντούμε αποφθεγματικές φράσεις, με τις πρώτες να προέρχονται από τους προκλασικούς χρόνους.

Αρκετά αποφθέγματα υπάρχουν στα έργα πολλών αρχαίων ποιητών και πεζογράφων, με κυριότερους τους Θέογνη, Φωκυλίδη, Πίνδαρο, Ευριπίδη, Ιπποκράτη, Ηρόδοτο, Θουκυδίδη και Πλούταρχο^[2].

Στα ρωμαϊκά και στα βυζαντινά χρόνια, βρίσκουμε αποφθέγματα στην Αγία Γραφή και στους Βυζαντινούς συγγραφείς αντίστοιχα.

Νεοελληνική λογοτεχνία

Στη νεοελληνική λογοτεχνία μπορούμε να βρούμε πολλές αποφθεγματικές φράσεις, κυρίως σε στίχους μεγάλων ποιητών.

Ακολουθούν τέσσερα αντιπροσωπευτικά αποφθέγματα από το Διονύσιο Σολωμό, τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, τον Κώστα Βάρναλη και τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη.

πάντ' ανοιχτά πάντ' άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου

— Διονύσιος Σολωμός

σαν να 'χαν τα πάθια κι οι καημοί του κόσμου τελειωμό

— Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

ω πόσο βάσανο μεγάλο
το βάσανο είναι της ζωής

— Κώστας Βάρναλης

τ' αντριωμένου ο θάνατος δίνει ζωή στη νιότη

— Αριστοτέλης Βαλαωρίτης

Συλλογές αποφθεγμάτων

Από την αρχαιότητα υπήρξε προσπάθεια συλλογής αποφθεγμάτων σε μία συλλογή, ιδιαίτερα μάλιστα στην Αλεξανδρινή Εποχή.

Κυριότερες συλλογές αποφθεγμάτων^[3] είναι οι εξής:

• τα αποφθέγματα των Επτά Σοφών,
• τα Λακωνικά αποφθέγματα,
• το Ανθολόγιο του Στοβαίου και
• τη Βίοι των Αρχαίων Φιλοσόφων του Λαερτίου.

Σημειώσεις

1. Απομονωμένες από το κύριο έργο.

Παραπομπές

1. Σ. ΓΚΙΚΑΣ - Δ. ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ - Ι. ΕΥΑΓΓΕΛΛΟΥ - Χ. ΡΩΜΑΣ (1997). «Απόφθεγμα». ΛΕΞΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΟΡΩΝ. Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλας. σελ. 53. ISBN 960-460-197-0. 
2. Γεράσιμος Αν. Μαρκαντωνάτος (2013). «Απόφθεγμα». ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΙ ΟΡΟΙ. Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε. σελ. 62. ISBN 978-960-503-298-2. 
3. Γεράσιμος Αν. Μαρκαντωνάτος (2013). «Απόφθεγμα». ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΙ ΚΑΙ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΙ ΟΡΟΙ. Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α.Ε. σελ. 63. ISBN 978-960-503-298-2.