Tŷ pâr

Tŷ pâr

Math o gyfrwng	statistical unit
Math	tŷ
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Tai pâr tair llawr sylweddol ar Ffordd y Gadeirlan, Caerdydd. Mae nifer o'r tai pâr ar y ffordd gyfoethog yma bellach yn swyddfeydd neu westai

Stryd o dai pâr, Highfields, Llandaf

Park Road (A4054), Yr Eglwys Newydd, Caerdydd sy'n stryd o dai pâr Edwardaidd gyda ffenestri bwa

Mae tŷ pâr yn dŷ annedd deublyg un teulu sy'n rhannu un wal gyffredin â'r tŷ nesaf. Mae'r enw'n gwahaniaethu'r math hwn o dŷ oddi wrth dai ar wahân, heb unrhyw waliau a rennir, a thai teras, gyda wal a rennir ar y ddwy ochr. Yn aml, mae tai pâr yn cael eu hadeiladu mewn parau lle mae cynllun y naill dŷ yn ddelwedd ddrych o'r llall. Daw'r term "tŷ pâr" yn y Gymraeg o'r 20g.^[1]

Tai pâr yw’r math mwyaf cyffredin o eiddo yn y Deyrnas Unedig (DU). Roeddent yn cyfrif am 32% o drafodion tai y DU a 32% o stoc tai Lloegr yn 2008.^[2] Rhwng 1945 a 1964, roedd 41% o'r holl eiddo a adeiladwyd yn dai pâr. Ar ôl 1980, disgynnodd cyfran y tai pâr a adeiladwyd i 15%.^[3]

Hanes y tŷ pâr yn y Deyrnas Unedig

Tai i'r dosbarthiadau gweithiol gwledig

Tai pâr, Rhiwbeina, Caerdydd

Tŷ pâr, Llanbadarn Fawr, Aberystwyth (adeiladwyd 1963)

Tŷ pâr ar stâd newydd, Clôs Ceitho yn Aberystwyth, (adeiladwyd yn 2010au)

Tai pâr ar Amsterdamseweg, Amstelveen, Yr Iseldiroedd

Yn nodweddiadol, roedd gan dai’r ffermwr ym 1815 un ystafell ar y llawr gwaelod gydag estyniad ar gyfer sgyleri a phantri, a dwy ystafell wely i fyny’r grisiau. Byddai'r tŷ o frics, carreg pe bai'n digwydd yn lleol, neu gob ar ffrâm bren. Roedd y tai hyn yn afiach, ond y broblem fwyaf oedd nad oedd digon ohonynt.^[4] Roedd y boblogaeth yn cynyddu'n gyflym (gweler y tabl), ac ar ôl y Deddfau Cau Tiroedd ni allai llafurwyr ddod o hyd i dir sbâr i adeiladu eu cartrefi eu hunain. Felly cyfrifoldeb perchennog tir neu adeiladwr hapfasnachol oedd adeiladu tai.^[5]

Ar ddiwedd y 18g, dilynodd pentrefi ystâd arddulliau pensaernïol lleol. Newidiodd hyn yn ddiweddarach wrth i dirfeddianwyr fabwysiadu dyluniadau model o lyfrau patrwm. Erbyn dechrau'r 19g, roedd tirfeddianwyr yn nodweddiadol yn defnyddio arddull "pictiwrésg", ac yn adeiladu bythynnod dwbl fel ffordd o leihau costau. Ym 1834 ysgrifennodd Smith "gellir adeiladu'r rhywogaeth hon o fwthyn yn rhatach na dau un sengl, ac, yn gyffredinol, canfyddir bod y bythynnod dwbl hyn yn gynhesach ac yn llawn mor gyfforddus â rhai sengl".^[6][7]

Lletya'r dosbarthiadau gweithio trefol

Ar yr un pryd â'r cynnydd aruthrol ym mhoblogaeth y siroedd gwledig bu symudiad mwy fyth yn y boblogaeth o'r tir tlawd i'r trefi mawr ac i'r dinasoedd. Roedd cymdeithas yn ailstrwythuro, gyda'r dosbarthiadau llafur yn ymrannu'n grefftwyr a llafurwyr. Yn y dinasoedd, roedd llafurwyr yn cael eu cartrefu mewn blociau tenement gorlawn, ystordai a thai llety, a nod cymdeithasau dyngarol oedd gwella amodau. Ehangodd y Gymdeithas Ffrindiau Llafurwyr wledig yn 1844 ac fe'i hailgyfansoddwyd fel y Gymdeithas er Gwella Cyflwr y Dosbarthiadau Llafur.^[8] Yn eu cyhoeddiad 1850 The Dwellings of the Labouring Classes, a ysgrifennwyd gan Henry Roberts, gosododd y gymdeithas gynlluniau ar gyfer model o fythynnod 'pâr' ar gyfer gweithwyr mewn trefi a'r ddinas. Fodd bynnag, yr eiddo cyntaf a adeiladwyd ganddynt oedd tenementau a thai llety.

Ym 1866 adeiladodd y Gymdeithas Fetropolitan er Gwella Anheddau'r Dosbarthiadau Diwyd Alexander Cottages yn Beckenham yng Nghaint, ar dir a ddarparwyd gan Ddug Westminster. I ddechrau roedd y datblygiad yn cynnwys 16 pâr o dai semi. Erbyn 1868, roedden nhw wedi adeiladu 164 o dai pâr.^[8]

Yn Birmingham, Wolverhampton ac ardal y "Potteries" yn Swydd Stafford roedd traddodiad yn dyddio o'r 1790au o grefftwyr yn cynilo trwy gronfeydd cydfuddiannol a Chymdeithasau Cyfeillgar.^[9] Yn y 1840au, mabwysiadwyd y model cymdeithas adeiladu parhaol. Sefydlwyd y Woolwich Equitable ym 1847, y Leeds Permanent ym 1848 a Bradford Equitable ym 1851. Gallai crefftwyr fuddsoddi ac yna benthyca swm ar gyfer morgais ar eu heiddo eu hunain.^[10]

Pentrefi model

Yn nhrefi gwlân Swydd Efrog adeiladodd tri theulu bentrefi ar gyfer eu gweithwyr. Ym mhob un, roedd hierarchaeth o dai: terasau hir ar gyfer y gweithwyr, tai mwy mewn terasau byrrach ar gyfer y goruchwylwyr, tai pâr ar gyfer yr is-reolwyr, a thai ar wahân ar gyfer yr elît.[10] Adeiladwyd y pentref cyntaf o'r fath gan y Cyrnol Edward Ackroyd, yn Copley, Gorllewin Swydd Efrog, rhwng 1849 a 1853, yr ail gan Syr Titus Salt yn Saltaire (1851–1861), a'r trydydd oedd Ystâd West Hill Park yn Halifax a adeiladwyd gan John. Crossley. Dilynodd pentrefi model yn Swydd Gaerhirfryn, gyda datblygiadau fel Houldsworth Village. Prin oedd tai pâr mewn pentrefi glofaol; pennwyd statws yma gan hyd y teras.

Roedd datblygiad Port Sunlight a Bournville yn bwysig. Dechreuwyd pentref model Port Sunlight ym 1887. Defnyddiodd William Lever y penseiri William Owen a'i fab Segar Owen a dywedodd ym 1888:

"Fy ngobaith i a fy mrawd, ryw ddydd, yw adeiladu tai lle bydd ein gweithwyr yn gallu byw a bod yn gyfforddus – tai pâr gyda gerddi cefn a blaen, lle byddan nhw’n gallu gwybod mwy am y gwyddoniaeth bywyd nag y gallant mewn slym gefn wrth gefn."^[11]

Yn Bournville ym 1879 dechreuodd datblygiad Cadbury gyda thŷ ar wahân ar gyfer y rheolwr a chwe phâr o dai pâr gyda gerddi mawr ar gyfer gweithwyr allweddol. Erbyn 1895 roedd y pentref yn cynnwys tai pâr a therasau byr, sy'n dangos y gallai cynllun dwysedd isel fod yn bosibilrwydd ymarferol hyd yn oed i'r dosbarth gweithiol. Atafaelwyd yr enghreifftiau o Bournville a Port Sunlight gan Ebenezer Howard, a daethant yn fodelau allweddol ar gyfer mudiad Garden City.^[11]

Tai i'r dosbarth canol

Daeth y dosbarth canol yn grŵp pwysig a oedd yn ehangu yn y 19eg ganrif. Gyda diwydiannu daeth elw materol i'r entrepreneur cyfalafol. Daeth proffesiynau newydd i fodolaeth i wasanaethu eu hanghenion: yswirwyr, peirianwyr, dylunwyr. Roedd y twf yn y boblogaeth angen mwy o benseiri, cyfreithwyr, athrawon, meddygon, deintyddion a siopwyr. Daeth haenau hierarchaidd i'r amlwg o fewn y dosbarth canol, pob un yn gwylio statws ei gilydd. Yn ôl A New System of Practical Domestic Economy (1820–1840), roedd angen incwm o £150 y flwyddyn i fod yn ddosbarth canol neu fwy.^[12] Ym 1851, byddai 3 miliwn allan o gyfanswm poblogaeth o 18 miliwn yn y DU wedi cael eu hystyried yn ddosbarth canol. ^[13]

Ar ôl yr Ail Ryfel Byd, roedd prinder dybryd o dai. Yn y tymor byr, cafodd hyn ei leddfu gan adeiladu tai parod gyda bywyd o ddeng mlynedd. Yr olynydd oedd y tŷ pâr concrit cyfnerthedig rhag-gastiedig. Er bod y ffrâm yn goncrit roedd y paneli allanol yn aml yn frics traddodiadol, felly nid oedd modd gwahaniaethu rhwng yr adeilad terfynol a thŷ a adeiladwyd yn draddodiadol yn weledol.

Daeth argymhellion Pwyllgor Parker Morris yn orfodol ar gyfer yr holl dai cyhoeddus o 1967 hyd 1980. Ar y cychwyn mabwysiadodd y sector preifat hwy hefyd, ond yn raddol gostyngwyd eu safonau.^[14]

Y Tŷ Pâr mewn Diwylliant

Ceir cyfeiriadau mynych i'r tŷ pâr a'i phreswylwyr mewn llenyddiaeth a cherddoriaeth, gan gynnwys diwylliant Gymraeg.

Diwylliant Gymraeg

• Monica - nofel gan Saunders Lewis sy'n adrodd hanes dynes ddosbarth canol briod ond unig ac wedi diflasu mewn tŷ pâr yn Abertawe.

Diwylliant iaith Saesneg

• The Good Life - Cyfres ddrama gomedi boblogaidd iawn o'r 1970au gan y BBC 4 Ebrill 1975 i 10 Mehefin 1978 . Mae'r plot yn adrodd hanes dau gwpl sy'n gymdogion mewn tŷ pâr yn Surbiton lle mae'r cwpl ifanc yn ddelfrydgar ac amgylcheddol-ymwybodol gan geisio codi cnydau a magu anifeiliaid eu hunain yn yr ardd gefn tra bod y cwpl arall yn ddychanol o ddosbarth canol a cheidwadol.^[15]
• Semi Detached Suburban Mr James - cân gan y grŵp Manfred Mann, 1960au ^[16]
• The Semi-Detached House nofel o 1859 gan Emily Eden (1797-1869)^[17]
• Semi Detached - cyfres drama gomedi ar BBC 2019 ^[18]

Dwysâd trefol

Wrth i lywodraethau a chynghorau dderbyn pwysau i beidio adeiladu ar dir glas ac i beidio adeiladu mwy a mwy o faestrefi bydd angen mabwysiadu ar gyfer strategaethau dwyâd neu gydgrynhoi trefol. Golyga hyn adeiladu neu adnewyddu hen adeiladau parod ar gyfer preswylfeydd. Bydd mantais fawr i hwn wrth i gynyddu dwysed poblogaeth gwneud trafnidiaeth cyhoeddus yn fwy hunangynhaliol yn ariannol a cynyddu'r posibilrwydd o breswylwyr yn cerdded i'w hysgolion, gwaith a hamdden. Yn hyn o beth bydd datblygu ac adeiladu rhandai pwrpasol ar gyfer teuluoedd a gydag adnoddau cyhoeddus yn gyfleus yn strategaeth pwrpasol.

Gweler hefyd

• Tŷ teras
• Tŷ cyngor
• Rhandy

Dolenni

• A305/23: The Semi-Detached House Rhaglen ar y Tŷ Pâr Seisnig gan y Brifysgol Agored

Cyfeiriadau

1. "ty par". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 2022-05-02.
2. Anon. "Special Feature 2: Semi-Detached Properties" (PDF). Nationwide: House prices. Nationwide. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2011-09-27. Cyrchwyd 12 July 2010.
3. The Guardian Wednesday 20 January 2010, Patrick Collinson, "50 years on: homes are more expensive but loos are indoors" London p.17
4. Burnett 1986, t. 34.
5. Burnett 1986, t. 35.
6. Smith 1834, t. 27.
7. Lofthouse 2012, Housing the Rural Working Classes.
8. Lofthouse 2012, Housing the Urban Working Classes.
9. Burnett 1986, t. 94.
10. Burnett 1986, t. 95.
11. Lofthouse 2012.
12. A new system of practical domestic economy: founded on modern discoveries, and the private communications of persons of experience. London: Colburn and Bentley. 1831.
13. Burnett 1986, tt. 98–99.
14. Park 2017, t. 23.
15. "The Good Life BBC Comedy Series 1 Esisode 1 Plough Your Own Furrow". Cyrchwyd 2022-05-02.
16. "Semi Detached Suburban Mr James". Manfred Mann. Cyrchwyd 2022-05-02.
17. Eden, Emily. "The Semi-detached House". Cyrchwyd 2022-05-02.
18. "Semi Detached 2019 UK Comedy TV Show Trailer BBC". Cyrchwyd 2022-05-02.

Eginyn erthygl sydd uchod am ddaearyddiaeth. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.