Rhamantiaeth

Rhamantiaeth

Enghraifft o'r canlynol	mudiad diwylliannol, symudiad celf, mudiad llenyddol, arddull pensaernïol, arddull mewn celf
Dechreuwyd	18 g
Daeth i ben	19 g
Rhagflaenwyd gan	Pre-romanticism, Neo-glasuriaeth, Yr Oleuedigaeth
Olynwyd gan	Post-romanticism
Yn cynnwys	cerddoriaeth ramantus, Romantic literature, Romantic painting, Romantic philosophy, drama ramantus, French Romanticism
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Der Wanderer über dem Nebelmeer gan Caspar David Friedrich (1818).

La Mort de Sardanapale gan Eugène Delacroix (1827).

Der Morgen gan Philipp Otto Runge (1808).

Mudiad celfyddydol, llenyddol, a deallusol a ddechreuodd yn Ewrop ar ddiwedd y 18g ac yr oedd ar ei anterth o 1800 hyd 1850 oedd Rhamantiaeth. Roedd yn rhannol yn adwaith i'r Chwyldro Diwydiannol,^[1] ond hefyd yn wrthryfel yn erbyn normau cymdeithasol a gwleidyddol aristocrataidd yn Oes yr Oleuo ac yn adwaith i resymoli gwyddonol natur.^[2] Yn bennaf yr oedd yn fudiad celfyddydol, cerddorol, a llenyddol, ond cafodd hefyd effaith fawr ar hanesyddiaeth,^[3] addysg^[4] a'r gwyddorau naturiol.^[5] Roedd ei heffaith ar wleidyddiaeth yn eang ac yn gymhleth; ar ei hanterth fe'i gysylltir â rhyddfrydiaeth a radicaliaeth, ond roedd ei heffaith hir-dymor ar dwf cenedlaetholdeb yn bwysicach.

Dilysodd y mudiad emosiwn cryf fel ffynhonnell y profiad esthetig, gan roi pwyslais newydd ar emosiynau megis pryder, ofn, ac arswyd, yn enwedig yr hyn a deimlir wrth ymdrin â'r arddunol yn natur a'i nodweddion darluniadwy. Aruchelwyd celfyddyd werin a thraddodiadau hynafol, gwnaed digymhellrwydd yn nodwedd ddymunol (er enghraifft yr impromptu, neu'r darn difyfyr cerddorol), a dadleuwyd dros epistemoleg naturiol wrth drafod gweithgareddau dynoliaeth yn nhermau iaith a thraddodiad. Estynodd Rhamantiaeth y tu hwnt i fodelau delfrydol rhesymoliaeth a chlasuriaeth gan adfywio canoloesoldeb yn nghelfyddyd a llenyddiaeth i geisio dianc rhag cyfyngiadau'r oes a ddaw o dwf poblogaeth, blerdwf trefol, a diwydiannaeth. Cofleidiodd Rhamantiaeth yr estron, y dieithr, a'r pell mewn modd a ystyrir yn fwy wirioneddol na'r arddull chinoiserie o'r oes rococo.

Er bod gwreiddiau Rhamantiaeth yn y mudiad Almaenig Sturm und Drang, a werthfawrogodd sythwelediad ac emosiwn yn hytrach na rhesymoliaeth yr Oleuedigaeth, fu'r digwyddiadau a'r ideolegau a arweiniodd at y Chwyldro Ffrengig yn plannu hadau'r mudiad Rhamantaidd a'r Gwrth-Oleuedigaeth. Dihangfa rhag gwirioneddau'r cyfnod oedd Rhamantiaeth, ac yn ail hanner y 19g cynigwyd realaeth yn gyferbyn i Ramantiaeth. Rhoddwyd gwerth uchel i gampau unigolwyr ac artistiaid "arwrol" a honnwyd iddynt arloesi newidiadau i wella cymdeithas. Bu'r mudiad hefyd yn tynnu sylw at ddychymyg yr unigolyn fel awdurdod beirniadol oedd yn rhydd rhag syniadau clasurol parthed celfyddyd. Trodd Rhamantiaeth at anocheledd naturiol a hanesyddol, y Zeitgeist, wrth fynegi ei syniadau.

Gweler hefyd

• Rhamantiaeth yng Nghymru

Cyfeiriadau

1. (Saesneg) Romanticism. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 31 Awst 2014.
2. Casey, Christopher (October 30, 2008). ""Grecian Grandeurs and the Rude Wasting of Old Time": Britain, the Elgin Marbles, and Post-Revolutionary Hellenism". Foundations. Volume III, Number 1. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-05-13. Cyrchwyd 2014-05-14.
3. David Levin, History as Romantic Art: Bancroft, Prescott, and Parkman (1967)
4. Gerald Lee Gutek, A history of the Western educational experience (1987) ch. 12 on Johann Heinrich Pestalozzi
5. Ashton Nichols, "Roaring Alligators and Burning Tygers: Poetry and Science from William Bartram to Charles Darwin," Proceedings of the American Philosophical Society 2005 149(3): 304–315