Звычайна ў якасці кечуа вызначаюць прадстаўнікоў розных індзейскіх груп, якія размаўляюць на мове кечуа. Аднак мова кечуа славіцца разнастайнасцю гаворак і дыялектаў, так што яе часам прапаноўваюць лічыць моўнай сям'ёй[1] (гл. Генеалагічная класіфікацыя моў). Падобна гэтаму існуе значная рэгіянальная, культурная і гістарычная разнастайнасць паміж групамі кечуа. Сучасныя генетычныя даследаванні выявілі розніцу ў іх паходжанні[2]. Такім чынам праблема фарміравання сучасных кечуа раскрываецца праз генеалогію і распаўсюджанне мовы кечуа.
Андска-ціхаакіянскі рэгіён Паўднёвай Амерыкі — адзін са старажытнейшых, дзе ўзнікла цывілізацыя. Пытанне пра першасныя мовы яе носьбітаў застаецца спрэчным. Мяркуецца, што мова кечуа магла вылучыцца ўжо ў 3 тысячагоддзі да н. э.[3] У наш час існуюць 2 асноўныя гіпотэзы пра месца першапачатковага яе ўжывання[4]:
Яна пачала распаўсюджвацца за межы свайго паходжання ў выніку міграцый, развіцця гандлёвых і культурных сувязяў каля 2 тысяч гадоў таму[5]. Вядома, што кечуа карысталіся насельнікі Уанка[6]. Пасля ўсталявання дзяржавы інкаў кечуа стала галоўнай мовай імперыі. Нават пасля іспанскага заваявання яна да паўстання Тупака Амару II з’яўлялася лінгва франка на захадзе Паўднёвай Амерыкі, ужывалася гандлярамі, прадстаўнікамі адміністрацыі і касцёла. Засваенне мовы кечуа і разам з ёй — пэўных культурных рыс спрыяла фарміраванню народа кечуа.
Асноўныя групы кечуа
Дзяўчынка-кечуа з Куска
У наш час не існуе адзінай класіфікацыі груп кечуа. Яны могуць падзяляцца па краіне і рэгіёну паходжання, дыялекту, гістарычнай тоеснасці і г. д. Толькі ў моўных адносінах вылучаюць каля 46 буйных груп[7].
Найбольш адметнымі сучаснымі культурнымі групамі кечуа з’яўляюцца:
Куска — адна з найбуйнейшых груп кечуа. Насяляе рэгіён Куска ў Перу. Налічвае больш за 2 млн чал.[10] Гісторыя фарміравання гэтай групы пачалася болей за 1000 гадоў таму[11]. У перыяд існавання дзяржавы інкаў рэгіён Куска займаў цэнтральнае эканамічнае і палітычнае становішча. Куска захавалі многія традыцыйныя заняткі, фальклор і рамёствы часоў дзяржавы інкаў.
Уанка — нашчадкі культуры Уанка (Перу)[12]. Падзяляюцца на паўночную і паўднёвую дыялектныя групы.
Кахамарка насяляюць рэгіён Кахамарка ў Перу. Насельніцтва пачало інтэгравацца з узнікненнем цывілізацыі ў 1 тысячагоддзі да н. э.[13] Доўгі час тут захоўваліся іншыя моўныя групы. У нашы дні размаўляюць на 3 асобных дыялектах[14]. Для кахамарка характэрна захаванне тоеснасці не толькі праз мову, але заняткі і вопратку[15].
Паўднёвыя балівійцы — адна з найбуйнейшых дыялектных груп, якая налічывае болей за 1,5 млн чалавек[16]. Жывуць у Балівіі і Аргенціне.
Кічва — паўночная дыялектная група ў Эквадоры і Перу. Налічвае каля 2,5 млн чал.[17] Мова кечуа была прынята продкамі кічва ў эпоху дзяржавы інкаў і пасля іспанскага заваявання.
Інга жывуць на поўдні Калумбіі. Атаясняюць сябе з інкамі[18]. Размаўляюць на паўночным дыялекце інга кічва. Характэрны білінгвізм[19].
Каньяры — насельнікі поўдню Эквадора, якія атаясняюць сябе са старажытным народам, што панаваў да заваявання інкаў, аднак размаўляюць на некалькіх дыялектах мовы кечуа.
