Духоўна-рыцарскі ордэн

Духоўна-рыцарскія ордэны — у Заходняй Еўропе ваенна-манаскія арганізацыі рыцараў, якія ствараліся ў перыяд крыжовых паходаў у 12—13 стст. пад кіраўніцтвам каталіцкай царквы галоўным чынам для крыжовых паходаў і вайны з нявернымі: супраць Ісламу ў Святой зямлі, у Іспаніі ці ў Турцыі, або супраць язычнікаў у Літве, у Эстоніі ці ў Прусіі з мэтай распаўсюджвання каталіцтва (пасля Рэфармацыі часам і пратэстанцтва). Пазней ордэны маглі стаць свецкімі.

Да духоўна-рыцарскіх ордэнаў адносяцца ордэны: Іаанітаў, Тампліераў, Тэўтонскі ордэн, Ордэн Алькантара, Ордэн Калатравы і інш.

Членства

Як манахі, члены духоўна-рыцарскіх ордэнаў давалі зарокі ўстрымання, паслушэнства, беднасці. Як рыцары-феадалы яны насілі зброю, удзельнічалі ў заваявальных паходах. Маладых прыхільнікаў называлі неафітамі. Неафіт павінен быў прайсці абавязковы абрад прысвячэння.

Структура ордэна

Структура духоўна-рыцарскіх ордэнаў была іерархічнай. Кожны ордэн узначальваў вялікі магістр (гросмайстар), які выбіраўся пажыццёва і зацвярджаўся Папам. Яму падпарадкоўваліся начальнікі «правінцый» (мясцовых падраздзяленняў ордэна) — прыёры, а таксама маршалы (якія распараджаліся фінансамі ордэна), камандоры (кашталяны замкаў і крэпасцей) і інш. Яны складалі генеральны капітул, які склікаўся перыядычна і меў заканадаўчую ўладу. Большую частку ордэнаў складалі браты-рыцары.

Гісторыя

Дзякуючы падараванням, захопам, ліхвярскім і гандлёвым здзелкам духоўна-рыцарскія ордэны зарабілі вялікія станы, сталі буйнымі зямельнымі ўласнікамі, якія жорстка эксплуатавалі залежнае сялянства, і набылі значную эканамічную і палітычную сілу. З умацаваннем у еўрапейскіх дзяржавах цэнтралізаванай улады духоўна-рыцарскія ордэны паступова страцілі значэнне, хоць некаторыя з іх (напрыклад, Тэўтонскі) працягваюць існаваць дагэтуль.

Спіс ордэнаў

Эмблема	Назва	Год заснавання	Год роспуску	Заўвагі
	Ордэн гаспітальераў	1099	існуе	З'яўляецца найстаражытным рыцарскім ордэнам. Пэўны час уваходзіў у склад Ордэна тампліераў, але пасля арышту апошніх стаў самастойным ордэнам
	Ордэн Тампліераў	1119	1312	Адзін са старажытных ордэнаў. з-за арышту некалькіх рыцараў стаў тайным таварыствам
	Ордэн Святога Лазара	1142	існуе
	Ордэн Калатравы	1158	1838
	Ордэн Сант'яга	1170	існуе
	Ордэн Манжуа	1173	1221	Быў далучаны да Ордэна Калатравы.
	Ордэн Авіса	1176	1910	У 1917 г. адноўлены ў якасці асабліва грамадзянскага ордэна.
	Тэўтонскі ордэн	1193	існуе	Быў распушчаны ў 1809 годзе падчас Напалеонаўскіх войнаў. Адноўлены ў 1834, як манаскі
	Ордэн Сан-Хорхэ дэ Альфама	1201	1400	У 1400 г. увайшоў у склад Ордэны Мантэсы.
	Ордэн мечнікаў	1202	1237	У 1237 г. увайшоў у склад Тэўтонскага ордэна як Лівонскае ландмайстарства тэўтонскага ордэна.
	Добрынскі ордэн	1216	1235—1240
	Ордэн Мантэсы	1317	1835
	Ордэн Хрыста	1323	1789	Правапераемнік тампліераў на тэрыторыі Партугаліі. У 1917 г. адноўлены ў якасці асабліва грамадзянскага ордэна.
	Ордэн Святой Труны Гасподняй	1099	існуе
	Ордэн Дракона	1408	~1437
	Ордэн Св. Марыі Віфліемскай	1459	існуе	З 1479 спыняе функцыянаваць у якасці цэласнай ваеннай арганізацыі.
	Ордэн Святога Георгія	1464
	Ордэн Святога Стэфана	1561
	Ордэн Святога Духа	1578	1830

Гл. таксама

• Ордэн, арганізацыя
• Манаскія ордэны
• Рыцарскія ордэны

Літаратура

• Forey, Alan John. The Military Orders: From the Twelfth to the Early Fourteenth Centuries. Basingstoke: Macmillan Education, 1992.
• Повседневная жизнь тамплиеров в XIII веке. Жорж Бордонов.издательство: Мол. гвардия
• Акунов В.В. История военно-монашеских орденов Европы. — Москва: Вече, 2012. — 468 с. — ISBN 978-5-9533-5706-7.

Спасылкі

• The Military Orders (англ.)