У 1919—23 (Трэцяя алія) у Палесціну прыбылі 40 тыс. яўрэяў, галоўным чынам з Усходняй Еўропы. Пасяленцы гэтай хвалі былі навучаны сельскай гаспадарцы і маглі развіваць эканоміку. Нягледзячы на «квоты іміграцыі», пастаўленыя брытанскімі ўладамі, яўрэйскае насельніцтва вырасла да канца гэтага перыяду да 90 тыс. Балоты Ізрээльскай даліны і даліны Хефер былі асушаны і зямля стала прыдатнай для сельскай гаспадаркі. У гэты перыяд была заснавана федэрацыя прафсаюзаў, «Гістадрут».
Арабскія пратэсты супраць іміграцыі яўрэяў прывялі да Палесцінскіх бунтаў і ў 1920 годзе, на аснове яўрэйскай арганізацыі самаабароны «Ха-Шамер» была сфарміравана новая яўрэйская ваенная арганізацыя — «Хагана» (на іўрыце «Абарона»).[4]
На падставе рашэнняў канферэнцыі ў Сан-РэмаЛіга Нацый уручыла ў 1922 годзе Вялікабрытаніі мандат на Палесціну, тлумачачы гэта неабходнасцю «усталявання ў краіне палітычных, адміністрацыйных і эканамічных умоў для бяспечнага ўтварэння яўрэйскага нацыянальнага дому».[3] Згодна з мандатам Брытанія абавязалася:
«Артыкул 2: …стварыць такія палітычныя, адміністрацыйныя і гаспадарчыя ўмовы, якія забяспечаць усталяванне яўрэйскага нацыянальнага дому ў Палесціне, як выкладзена ў прэамбуле, і развіццё інстытутаў самакіравання.
…абараняць грамадзянскія і рэлігійныя правы жыхароў Палесціны незалежна ад расы і рэлігіі.
Артыкул 5: …ніякая частка тэрыторыі Палесціны не можа быць саступлена, здадзена ў арэнду ці перададзена пад кіраванне замежнай дзяржавы.
Артыкул 6: ….садзейнічаць яўрэйскай іміграцыі і заахвочваць шчыльнае засяленне яўрэямі зямель, уключаючы дзяржаўныя землі і пустуючыя землі, якія не з’яўляюцца неабходнымі для грамадскіх патрэб, пры гэтым клапоцячыся пра тое, што правы і становішча іншых сектараў насельніцтва не будуць парушацца.
Артыкул 7: …спрыяць набыццю палесцінскага грамадзянства яўрэямі, якія абяруць Палесціну месцам свайго пастаяннага пражывання»
Палітолаг Мітчэл Бард адзначае, што ў тэксце мандата была адзначана «гістарычная сувязь яўрэйскага народа з Палесцінай» і абгрунтаванасць «узнаўлення яго нацыянальнага ачага» на гэтай тэрыторыі. Слова «араб» ні разу не згадваецца ў тэксце мандата[5].
24 ліпеня 1922 года мандат быў афіцыйна ўхвалены ўрадамі 52 краін, што ўваходзілі ў Лігу Нацый.
Ход падзей
З прычыны Яфскіх бунтаў у самым пачатку Мандата, Брытанія абмежавала яўрэйскую іміграцыю[6]. Пры гэтым арабская іміграцыя не абмяжоўвалася[7].
У выніку пагаднення, дасягнутага Лоўрэнсам, Фейсал атрымліваў трон караля Ірака, а яго брат Абдала станавіўся эмірамТрансіарданіі ў абмен на тое, што Заходняя Палесціна, ад Міжземнага мора да ракі Іардан, адводзілася для заснавання яўрэйскага нацыянальнага ачага. Хаім Вейцман выказаў нязгоду з аддзяленнем Трансіарданіі ад падмандатнай тэрыторыі Палесціны, аднак брытанскі міністр па справах калоній Чэрчыль пасля гутаркі з Абдалой пацвердзіў Лондану змест пагаднення Лоўрэнса[8].
У 1924—1929 гг. (Чацвёртая алія) у Палесціну прыехалі 82 тыс. яўрэяў, галоўным чынам у выніку ўсплёску антысемітызму ў Польшчы і Венгрыі. Гэтая група складалася з большага з сем’яў сярэдняга класа, якія пераехалі ў гарады, заснаваўшы малыя прадпрыемствы гандлю і грамадскага харчавання і лёгкую прамысловасць. Пазней, аднак, прыблізна 23 тыс. эмігрантаў гэтай хвалі пакінулі краіну.
Рост іміграцыі яўрэяў у Палесціну прыводзіў да росту арабскага нацыяналізму і да пагаршэння адносін паміж арабамі і яўрэямі. Акрамя таго яўрэйскія прадпрыемствы з нацыяналістычных прычын як правіла не жадалі браць на працу арабаў, аддаючы перавагу пры прыёме на працу яўрэйскім імігрантам. Арабы таксама пазбягалі наймаць яўрэяў[10].
«Белая кніга» міністра калоній ВялікабрытанііМалькальма Мак-Дональда была апублікавана 7 мая1939 года пасля правалу Сент-Джэймскай канферэнцыі наконт далейшага лёсу мандата. У ёй адзначалася, што «мэтай урада Яго Вялікасці з’яўляецца заснаванне на працягу дзесяці гадоў незалежнай палесцінскай дзяржавы». На працягу наступных пяці гадоў колькасць імігрантаў-яўрэяў не павінна была перавышаць 75 000 чалавек, і яўрэйскае насельніцтва павінна было скласці не больш як 1/3 насельніцтва Палесціны. Праз 5 гадоў уезд яўрэяў у краіну забараняўся, «калі арабы Палесціны будуць пярэчыць супраць іміграцыі», а купля яўрэямі зямлі забаранялася або абмяжоўвалася[11]. Пры гэтым арабская іміграцыя не абмяжоўвалася[7].
Для абыходзе забароны на іміграцыю ў Палесціну была створана яўрэйская падпольная арганізацыя «Масад ле-Алія Бет». З 1938 па 1948 гады яна перавезла ў Палесціну больш за 70 тысяч нелегальных імігрантаў[12]. Брытанцы перахаплялі караблі з імігрантамі і размяшчалі іх у канцлагерах, створаных на Маўрыкіі, а ў пазней на Кіпры. Колькасць выяўленых нелегальных імігрантаў, што патрапілі ў краіну, аднімалі з дазволенай квоты. Перашкоды бежанцам з боку Вялікабрытаніі і нежаданне іншых краін прыняць яўрэйскіх бежанцаў прывялі да гібелі мільёнаў яўрэяў падчас Катастрофы ў перыяд Другой сусветнай вайны[13].
Да 1944 годзе з 75 тысяч іміграцыйных віз была выкарыстана толькі 51 тысяча. Абмежаванні былі нязначна паслаблены і Вялікабрытанія дазволіла ўезд у Палесціну яўрэйскіх бежанцаў у колькасці да 18 тысяч чалавек у год[14].
За 25 гадоў брытанскага кіравання Палесцінай па мандаце там адбыліся велізарныя дэмаграфічныя змены. Насельніцтва Палесціны рэзка ўзрасло: з 750 тыс. чалавек паводле перапісу 1922 года, амаль да 1 млн 850 тыс. чалавек станам на канец 1946 года, гэта значыць прырост склаў амаль 250 працэнтаў. За гэты перыяд колькасць яўрэйскага насельніцтва ўзрасла з 56 тыс. пасля першай сусветнай вайны да 84 тыс. у 1922 годзе і да 608 тыс. у 1946 годзе; прырост склаў амаль 725 працэнтаў. Значная частка гэтага прыросту даводзіцца на тых, хто нарадзіўся ў Палесціне, аднак толькі легальная іміграцыя дала прырост у 376 тыс. чалавек, а колькасць нелегальных імігрантаў ацэньваецца яшчэ ў 65 тыс. чалавек, што ў сукупнасці складае 440 тыс. чалавек. Гэтае яўрэйскае насельніцтва было галоўным чынам гарадскім: прыкладна 70-75 працэнтаў яго пражывала ў такіх гарадах, як Іерусалім, Яфа, Тэль-Авіў, Хайфа і ў іх прыгарадах[14].
Пасля заканчэння Другой сусветнай вайны яўрэйскае насельніцтва Палесціны складала 33 % у параўнанні з 11 % у 1922 годзе[15][16].
Структура землеўладання таксама значна змянілася. Калі ў 1920 годзе яўрэйскім арганізацыям належала 650 тыс. дунамаў з агульнай плошчы зямель у 26 млн дунамаў, то да канца 1946 года іх доля дасягнула 1 млн. 625 тыс. дунамаў, гэта значыць прырост склаў прыкладна 250 працэнтаў. Аднак землі яўрэяў складалі толькі 6,2 працэнта агульнай тэрыторыі Палесціны і 12 працэнтаў плошчы пашаў[14].
Прафесар кафедры эканомікі ўніверсітэта Ілінойс Фрэд Готэйл піша, што за перыяд 1922—1931 гады ў падмандатнай Палесціне назіраўся хуткі эканамічны рост, які суправаджаецца беспрэцэндэнтным для Блізкага Усходу ростам узроўню жыцця. Прычынамі гэтага росту былі[17]:
Эміграцыя ў Палесціну еўрапейскіх яўрэяў, якая суправаджаецца еўрапейскім капіталам і еўрапейскай тэхналогіяй.
Стварэнне Брытанскага Падмандатнага Урада ў Палесціне, абавязкі якога ўключалі эканамічнае развіццё Палесціны. У выніку мандата, брытанскі капітал і брытанская тэхналогія рушылі ўслед за брытанскім сцягам.
Гэты рост, паводле меркавання Готэйла, стаў прычынай масавай іміграцыі арабаў з суседніх краін у Палесціну.
↑Balfour Declaration 1917(англ.)(недаступная спасылка). The Avalon Project at Yale Law School. Yale University (2 ноября 1917). Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 7 июля 2008.
↑Scharfstein 1996, p. 269. «During the First and Second Aliyot, there were many Arab attacks against Jewish settlements… In 1920, Hashomer was disbanded and Haganah („The Defense“) was established.»
↑Митчелл Бард. Мифы и факты. Путеводитель по арабо-израильскому конфликту = Myths and facts. A Guide to the Arab-Israeli conflict / пэр. А. Курицкого. — М.: Еврейское слово, 2007. — С. 13. — 478 с. — 5 000 экз. — ISBN 9785900309436.
↑ абМитчелл Бард.Период британского мандата // Мифы и факты. Путеводитель по арабо-израильскому конфликту = Myths and facts. A Guide to the Arab-Israeli conflict / пер. А. Курицкого. — М.: Еврейское слово, 2007. — С. 27-29. — 478 с. — 5 000 экз. — ISBN 9785900309436.
↑Мартин Гилберт. Черчилль и евреи. — Москва/Иерусалим: Мосты культуры/Гешарим, 2010. — С. 65-76. — ISBN 978-5-93273-304-7.
↑J. V. W. Shaw. A Survey of Palestine. Vol 1: Prepared in December 1945 and January 1946 for the Information of the Anglo-American Committee of Inquiry. Reprinted 1991 by The Institute for Palestine Studies, Washington, D. C. P. 148
↑Immigration to Israel(англ.). Jewish Virtual Library. Архівавана з першакрыніцы 21 жніўня 2011. Праверана 12 июля 2007. The source provides information on the First, Second, Third, Fourth, and Fifth Aliyot in their respective articles. The White Paper leading to Aliyah Bet is discussed here.
↑ абвЧастка I. 1917–1947 гады АДМЕНА МАНДАТА Палесціна ў 1939 годзе // Вытокі і гісторыя праблемы Палесціны(нявызн.). падрыхтавана для Камітэта па ажыццяўленні неад'емных правоў палесцінскага народа. Аддзел па справах палесцінцаў Сакратарыята Арганізацыі Аб'яднаных Нацый (1978—1990). — «выдадзена паводле наступных кіруючых указанняў Камітэта: «Даследаванне павінна паказаць гэту праблему ў яе гістарычнай перспектыве, пры гэтым варта асабліва падкрэсліць нацыянальную самабытнасць і правы палесцінскага народа. У ім павінна быць прасочана развіццё гэтай праблемы ў перыяд дзеяння мандата Лігі Нацый і паказана, як гэтае пытанне ўзнікла ў Арганізацыі Аб'яднаных Нацый…»» Архівавана з першакрыніцы 23 кастрычніка 2012. Праверана 14 лютага 2013.
1 Пазней выйшла/выйшаў з ліку каралеўстваў Садружнасці, захаваўшы членства ў ім. 2 З 1970 перастала быць каралеўствам Садружнасці, у 2013 выйшла з Садружнасці.
4 Саўладанне са ЗША. 5 З 1961 тэрытарыяльныя прэтэнзіі замарожаны паводле Дагавора аб Антарктыцы. 6 Пад кіраваннем Вялікабрытаніі, Аўстраліі і Новай Зеландыі па мандату Лігі Нацый.