J (літара)

Літара лацінкі J
Jj
Выява
◄ F G H I J K L M N ► ◄ f g h i j k l m n ►
Характарыстыкі
Назва	J: latin capital letter j j: latin small letter j
Юнікод	J: U+004A j: U+006A
HTML-код	J‎: J ці J j‎: j ці j
UTF-16	J‎: 0x4A j‎: 0x6A
URL-код	J: %4A j: %6A

J — дзясятая літара базавага лацінскага алфавіта. Лацінская назва — ёт або ёта, французская назва — жы [ʒi], нямецкае назва — ёт, англійская — джэй [d͡ʒeɪ̯], іспанская — хота. У міжнародным фанетычным алфавіце сімвал [j] азначае палатальны апраксімант. На камп’ютарнай клавіятуры з QWERTY-раскладкай на клавішах F і J звычайна знаходзіцца невялікі выступ у выглядзе кропкі або палоскі для зручнасці сляпога пазіцыянавання пальцаў.

У 1926 годзе на Акадэмічнай правапіснай канферэнцыі Язэп Лёсік прапанаваў увесці літару J ў беларускі алфавіт на замену Й^[1].

Гісторыя

Першапачаткова сімвал j выкарыстоўваўся як алаграф i (напрыклад, злучэнне ii пісалася як ij). Вымаўляліся яны аднолькава як [i], [iː], [j]. Пазней у раманскіх мовах з’явіліся новыя гукі і вымаўленне значна разышлося.

Увядзенне J у лацінскі алфавіт і адрозніванне ад I адбылося толькі ў XVI стагоддзі, што звязваюць з імёнамі Джан-Джорджа Трысіна і П’ера дэ ля Рамэ. Італьянскі паэт Трысіна апублікаваў у 1523 годзе пасланне да папы Клімента VII «Epistola intorno alle lettere nuovamente aggiunte alla lingua italiana», у якім прапанаваў увесці ў італьянскі алфавіт некалькі літар для перадачы гукаў, якія не абазначаюцца асобнымі графемамі^[2]. Французскі вучоны П’ер дэ ля Рамэ паспрыяў увядзенню новых літар у лацінскі алфавіт, выкарыстоўваючы J і U у сваіх працах каб адрозніваць галосныя гукі ад паўгалосных^[3].

Вымаўленне

У лацінскай мове літара вымаўляецца як [j]. Такое ж вымаўленне ў германскіх мовах (акрамя англійскай), у балцкіх, у славянскіх, якія выкарыстоўваюць лацінку, у албанскай, венгерскай, фінскай, эстонскай мовах і ў эсперанта. У сучаснай італьянскай мове літара J выкарыстоўваецца галоўным чынам у запазычаных словах. Да XIX стагоддзя яе пісалі ў дыфтонгах замест I, замест фінальнага -ii, а таксама пры разбіцці збегу галосных (напрыклад, Savoja).

У англійскай мове J абазначае гук [d͡ʒ].

У іспанскай мове J вымаўляецца як [x], але таксама выкарыстоўваецца для абазначэння гука [d͡z] у іншамоўных для іспанскай імёнах. У французскай, румынскай, партугальскай, азербайджанскай, турэцкай мовах J вымаўляецца як [ʒ].

У казахскай і ўзбекскай лацінцы J абазначае гукі [ʒ] або [d͡ʒ], а ў туркменскай і кіргізскай— толькі [d͡ʒ].

Зноскі

1. Працы акадэмічнае канфэрэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі Выданьне Інстытуту беларускае культуры ў Менску — 1927. С. 118.
2. Gian Giorgio Trissino Epistola intorno alle lettere nuovamente aggiunte alla lingua italiana
3. Renato Oniga — Latin: A Linguistic Introduction