Тыморская аперацыя (19 лютага1942 — 10 лютага1943) — стратэгічная вайсковая аперацыя ўзброеных сіл Японіі супраць войскаў Аўстраліі, Нідэрландаў, Вялікабрытаніі і ЗША падчас Другой сусветнай вайны дзеля захопу вострава Тымор.
У снежні 1941 года аўстралійскія і галандскія войскі акупавалі Усходні Тымор для ўмацавання вострава супраць наступу японскіх войскаў. Японскія войскі ўварваліся на востраў 20 лютага1942 года і сустрэлі супраціў невялікай з'яднанай групы саюзнікаў, вядомай як Sparrow Force («Вераб'і»), якая складалася з салдатаў Аўстраліі, Вялікабрытаніі і Нідэрландаў. Пасля кароткага, але зацятага супраціўлення японцам атрымалася прымусіць капітуляваць большую частку саюзнікаў пасля трох дзён баёў, хоць некалькі сотняў аўстралійскіх камандас працягвалі весці партызанскую вайну. Яны папаўняліся рэсурсамі, што скідаліся з самалётаў з Дарвіна, Аўстралія. Кампанія працягвалася да 10 лютага1943 года, калі апошнія аўстралійскія салдаты былі эвакуяваны. Тым не менш, з прычыны аказанага супраціўлення японскія войскі ўгразлі ў баях на Тыморы на шэсць месяцаў, што запабегла іх разгортванне ў іншым месцы. Хоць Партугалія не была ваюючай краінай, многія ўсходне-тыморскія грамадзянскія асобы і партугальскія асаднікі змагаліся на боку саюзнікаў, падавалі ім харч, жытло і іншую дапамогу. За гэта яны заплацілі высокую цану, і дзясяткі тысяч мірных жыхароў Тымора загінулі ў выніку японскай акупацыі, якая доўжылася да канца вайны ў 1945 годзе.
Перадгісторыя
Да канца 1941 года востраў Тымор быў падзелены паміж дзвюма каланіяльнымі дзяржавамі — Партугаліяй (усходняя частка са сталіцай у Дылі і анклаў Акусі-Амбено) і Галандыяй (заходняй з цэнтрам у Купангу)[2]. Галандскія войскі на востраве налічвалі 500 чалавек, засяроджаных у Купанге, тым часам як партугальцаў у Дылі было ўсяго 150[3]. У лютым аўстралійскі і галандскі ўрады дамовіліся, што ў выпадку ўступу Японіі ў Другую сусветную вайну на боку Восі, Аўстралія будзе падаваць самалёты і войскі, каб абараніць галандскі Тымор. Партугалія пад ціскам Японіі падтрымвала нейтралітэт[1][4][5]. Такім чынам, пасля напады японцаў на Пэрл Харбар, у Купанг 12 снежня1941 года прыбыў невялікі аўстралійскі атрад, вядомы як «Вераб'і»[4]. У той жа час два падобныя атрады — «Чайкі» і «Жаўрукі» — былі адпраўлены аўстралійцамі, каб абараніць Амбон і Рабаул адпаведна[6].
«Вераб'ямі» спачатку камандаваў падпалкоўнік Уільям Легет. Група складалася з Батальён 2/40, 2-і батальён камандас маёра Аляксандра Спенса і батарэю берагавой артылерыі, у агульнай складанасці каля 1400 чалавек[2][5]. Галандцы даслалі на востраў сілы пад камандаваннем падпалкоўніка Ніка ван Страціна: тыморскі гарнізон, роту VIII-га пяхотнага батальёна, рэзервовую пяхотную роту, кулямётны ўзвод XIII-га пяхотнага батальёна і артылерыйскую батарэю[7]. Паветраную падтрымку ўжыццяўлялі лёгкіх бамбардзіроўшчыкаў 12 Локхід Хадсан 2-й эскадрыллі Каралеўскіх аўстралійскіх вайскова-паветраных сіл[4][8]. «Вераб'і» былі спачатку разгорнены вакол Купанга і стратэгічнага аэрадрома Пенфуі на паўднёвым захадзе вострава, тым часам як база забеспячэння была створана далей на ўсходзе, у Чамплонгу[8].
Да таго моманту ўрад Партугаліі адмовіўся супрацоўнічаць з саюзнікамі, і, каб абараніць свой фланг, 400 салдат галандска-аўстралійскага кантынгента занялі Партугальскі Тымор 17 снежня. У адказ партугальскі лідар Антоніу Салазар заявіў пратэст саюзным урадам, тым часам як губернатар партугальскага Тымора абвясціў сябе палонным, каб захаваць бачнасць нейтралітэту. Невялікі партугальскі гарнізон не зрабіў супраціўлення саюзнікам, а мясцовыя ўлады і насельніцтва негалосна супрацоўнічалі з імі[1].
Тым часам, партугальскі і брытанскі ўрады дасягнулі пагаднення пра выснову войскаў саюзнікаў з партугальскага Тымора ў памен на адпраўку партугальцамі войскаў на востраў, каб змяніць галандскія і аўстралійскія сілы. Партугальскія салдаты адплылі з Ларэнсу-Маркіш, Мазамбік, скіроўваючыся да Тымора, 28 студзеня1942 года[9] на борце транспартнага судна Жаау Белу. Аднак японцы перашкодзілі высадцы, і 7 лютага партугальская экспедыцыя была змушана вярнуцца праз Сінгапур і Партугальскую Індыю.
↑ абвFighting in Timor, 1942(нявызн.)(недаступная спасылка). Australian War Memorial. Архівавана з першакрыніцы 22 кастрычніка 2013. Праверана 15 August 2014.
↑ абFall of Timor(нявызн.). Australian Department of Veteran Affairs (2005). Архівавана з першакрыніцы 27 ліпеня 2008. Праверана 18 August 2008.
Callinan, Bernard (1953). Independent Company: The Australian Army in Portuguese Timor 1941–43. London: William Heinemann. ISBN0-85859-339-4.
Campbell, Archie (1994). The Double Reds of Timor. Swanbourne: John Burridge Military Antiques. ISBN0-646-25825-7.
Dennis, Peter; et al. (2008). The Oxford Companion to Australian Military History (Second ed.). Melbourne: Oxford University Press Australia & New Zealand. ISBN978-0-19-551784-2.
Doig, Colin (1986). A History of the 2nd Independent Company and 2/2 Commando Squadron. Perth: Selbstverlag. ISBN0-7316-0668-X.
Henning, Peter (1995). Doomed Battalion: The Australian 2/40th Battalion 1940–45. Mateship & Leadership in War & Captivity. St Leonards: Allen and Unwin. ISBN1-86373-763-4.
Rottman, George (2002). World War II Pacific Island Guide: A Geo-Military Study. Westport: Greenwood Press. ISBN0-313-31395-4.
Wheeler, Tony (2004). East Timor. Lonely Planet Publications. ISBN1-74059-644-7.
White, Ken (2002). Criado: A Story of East Timor. Briar Hill: Indra Publishing. ISBN0-9578735-4-9.
Wigmore, Lionel (1957). The Japanese Thrust. Australia in the War of 1939–1945. Series 1 – Army, Volume IV (1st ed.). Canberra, Australian Capital Territory: Australian War Memorial. OCLC3134219. Архівавана з арыгінала 18 мая 2015. Праверана 13 лістапада 2016.
Wray, Christopher (1987). Timor 1942: Australian Commandos at War with the Japanese. Hawthorn: Hutchinson Australia. ISBN0-09-157480-3.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
