Сідней Олтмен

Сідней Олтмен
англ.: Sidney Altman[1]
Дата нараджэння	7 мая 1939(1939-05-07)[2][3]^[…]
Месца нараджэння	Манрэаль, гарадская агламерацыя Манрэаля^[d], рёгіён Манрэаль^[d], Квебек, Канада[5][6]
Дата смерці	5 красавіка 2022(2022-04-05)[4] (82 гады)
Месца смерці	Rockleigh^[d], акруга Берген^[d], Нью-Джэрсі, ЗША
Месца пахавання	Congregation Mishkan Israel Cemetery^[d][7]
Грамадзянства	ЗША  Канада[8]
Жонка	Ann M. Altman^[d]
Род дзейнасці	біёлаг, хімік, малекулярны біёлаг, біяхімік, навуковы работнік, фізік, выкладчык універсітэта, біяфізік
Навуковая сфера	малекулярная біялогія[9] і біяхімія[9]
Месца працы	Гарвардскі ўніверсітэт
Альма-матар	Калумбійскі ўніверсітэт[10] Масачусецкі тэхналагічны інстытут[10] Каларадскі ўніверсітэт у Боўлдэры
Член у	Нацыянальная акадэмія навук ЗША Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Амерыканскае філасофскае таварыства[1] Амерыканская асацыяцыя садзейнічання развіццю навукі[1]
Узнагароды	Rosenstiel Award^[d] (1988) Вялікі залаты медаль імя М. В. Ламаносава (2016) Sterling Professor^[d] член Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук ганаровы доктар Універсітэта Мак-Гіла^[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сідней Олтмен (Альтман; англ.: Sidney Altman; 7 мая 1939, Манрэаль, Канада — 5 красавіка 2022, Нью-Джэрсі, ЗША) — амерыканскі малекулярны біёлаг канадскага паходжання, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі 1989 года, якую ён падзяліў з Томасам Чэкам. Прафесар Ельскага ўніверсітэта^[11].

Член Нацыянальнай акадэміі навук ЗША (1990)^[12].

Біяграфія

Нарадзіўся ў Манрэалі, быў другім сынам у сям’і яўрэйскіх эмігрантаў з Усходняй Еўропы^[13]. Яго бацька, калгаснік з украінскага пасёлак Чорны Востраў Віктар Альтман, пасля эміграцыі з Савецкага Саюза ў 1934 працаваў на ферме, а пасля жаніцьбы адкрыў агароднінную краму ў Манрэалі. Маці, Рэй Арлін, другая з адзінаццаці дзяцей, перабралася ў Канаду ва ўзросце васемнаццаці гадоў з Беластоку ў 1935 і працавала на ткацкай фабрыцы^[14][15][16].

Атрымаў ступень бакалаўра па фізіцы ў Масачусецкім тэхналагічным інстытуце у 1960 годзе, у 1967 годзе абараніў дысертацыю ва Універсітэце Каларада. У 1984 годзе атрымаў грамадзянства ЗША.

Мегагрант

У 2013 годзе Сідней Олтмен атрымаў мегагрант у трэцім конкурсе мегагрантаў. Даследаванні на тэму «РНК-накіраваныя супрацьбактэрыйныя і супрацьвірусныя прэпараты на аснове алігануклеатыдаў» праводзіліся ў Інстытуце хімічнай біялогіі і фундаментальнай медыцыны СА РАН^[17].

Навуковая праца

Олтмен вывучаў каталітычныя уласцівасці рыбазіма рыбануклеаза P. Рыбануклеаза P уяўляе сабой комплекс, які складаецца з структурнай малекулы РНК і аднаго (у пракарыёт) або некалькіх (у эукарыёт) бялкоў. Лічылася, што каталітычная актыўнасць бактэрыяльнай рыбануклеазы, якая ўдзельнічае ў працэсе паспявання транспартных РНК, вызначаецца бялковай субадзінкай. Аднак Олтмен і яго лабараторыя выявілі, што адной малекулы РНК, якая ўваходзіць у склад рыбануклеазы, дастаткова для праявы каталітычнай актыўнасці. Такім чынам, было выяўлена, што не толькі фермент, але і малекулы РНК могуць каталізаваць хімічныя рэакцыі. Цікава, што пазней ён выявіў, што ў адрозненне ад бактэрыяльнай рыбануклеазы ў эукарыятычным комплексе рыбануклеазы P бялковая частка неабходна для каталізу.

У 1989 годзе Олтмен атрымаў за даследаванні каталітычнай актыўнасці РНК Нобелеўскую прэмію па хіміі, падзяліўшы яе з Томасам Чэкам.

Сям’я

• Жонка (з 1972 года) — Эн Олтмен (англ.: Ann Altman), дачка філосафа Стэфана Кёрнера (1913—2000) і грамадскага дзеяча, магістрата Эдзіт Кёрнер (Эдзіта Лея Леві, 1921—2000), бежанцаў ваеннага часу з Чэхаславакіі, малекулярны біёлаг і біяхімік^[18].
• Сын — Даніэл Олтмен (нар. 1974), амерыканскі эканаміст.
• Дачка — Лея (нар. 1977).

Публікацыі

• Altman S, Baer MF, Bartkiewicz M, Gold H, Guerrier-Takada C, Kirsebom LA, Lumelsky N, Peck K Catalysis by the RNA subunit of RNase P--a minireview(англ.) // Gene. — 15.10.1989. — Т. 82. — № 1. — С. 63—4. — PMID 2479591.
• Altman S A view of RNase P(англ.) // Mol Biosyst. — 09.2007. — Т. 3. — № 9. — С. 604—7. — DOI:10.1039/b707850c — PMID 17700860.

Грамадская дзейнасць

У 2016 годзе падпісаў ліст з заклікам да Greenpeace, Арганізацыі Аб’яднаных Нацый і ўрадаў усяго свету спыніць барацьбу з генетычна мадыфікаванымі арганізмамі (ГМА)^[19][20][21].

Зноскі

1. NNDB — 2002.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513"></a>
2. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/17769/Sidney-Altman
3. http://www.nndb.com/lists/493/000063304/
4. Sidney Altman, pathbreaking scientist
5. Altman S. Enzymatic Cleavage of RNA by RNA(Nobel Lecture) // Angewandte Chemie International Edition — Wiley, 1990. — Vol. 29, Iss. 7. — P. 749–758. — ISSN 1433-7851; 1521-3773 — doi:10.1002/ANIE.199007491
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q62023953"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1479654"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q100891963"></a>
6. Nobel Prize Winner Visits Jordanhill — 2011.
7. Find a Grave — 1996. Праверана 23 чэрвеня 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a>
8. http://www.britannica.com/nobelprize/article-9005941
9. Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
10. Sidney Altman Biographical — Nobel Foundation. Праверана 5 лютага 2021.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1781959"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23684016"></a>
11. Олтмен // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017.
12. Sidney Altman (англ.)
13. Биография Сидни Олтмена
14. Nobel Laureates in Chemistry, 1901—1992 (стр. 737)
15. Sidney Altman on NNDB
16. Canadian Naturalization 1915—1951(недаступная спасылка)
17. Министерство образования и науки Российской Федерации (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 4 чэрвеня 2013. Праверана 1 чэрвеня 2013.
18. An organised death
19. 107 Nobel laureates sign letter blasting Greenpeace over GMOs
20. Laureates Letter Supporting Precision Agriculture (GMOs)
21. Список нобелевских лауреатов подписавших письмо

Спасылкі

• Нобелеўская прэмія па хіміі 1989. Сідней Олтмен (1939): за адкрыццё каталітычных уласцівасцяў рыбануклеінавых кіслот. Біяграфія. Архівавана 18 красавіка 2015. (руск.)
• Аўтабіяграфія Сіднея Олтмена на сайце Нобелеўскага камітэта (англ.)