Роджэр Пенроўз

Роджэр Пенроўз
англ.: Roger Penrose
Дата нараджэння	8 жніўня 1931(1931-08-08)[1][2]^[…] (93 гады)
Месца нараджэння	Колчэстэр^[d], Вялікабрытанія[3]
Грамадзянства	Вялікабрытанія
Бацька	Лаянел Пенроўз^[d][4][5]
Маці	Маргарэт Лідз^[d][4][5]
Жонка	Ванеса Томас^[d][5][3] і Джаан Ісабель Уэдж^[d][5][3]
Род дзейнасці	матэматык, фізік, філосаф, выкладчык універсітэта, астраном, астрафізік
Навуковая сфера	фізіка[6], матэматычная фізіка[6] і матэматыка[6]
Месца працы	Грэшэм-каледж^[d][7] Біркбек^[d][7] Лейдэнскі ўніверсітэт Лейдэнскі ўніверсітэт[8] Оксфардскі ўніверсітэт[7]
Навуковая ступень	доктар філасофіі (1957), honoris causa (2005), honoris causa (2005), honoris causa (2006) і доктар навук^[d] (1994)
Альма-матар	Універсітэцкі каледж Лондана^[d] (1955) Кембрыджскі ўніверсітэт (1958)[9] University College School^[d][10]
Навуковы кіраўнік	Джон Артур Тод^[d][11]
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства Нацыянальная акадэмія дэі Лінчэі Нацыянальная акадэмія навук ЗША Брытанская гуманістычная арганізацыя^[d] Навуковае таварыства Оксфардскага ўніверсітэта^[d] Польская акадэмія навук[12] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук International Society on General Relativity and Gravitation^[d][13] Еўрапейская акадэмія^[d]
Узнагароды	член Лонданскага каралеўскага таварыства^[d] (1972) Каралеўскі медаль^[d] (1985) прэмія Адамса^[d] (1966) медаль Эдынгтана^[d] (1975) медаль і прэмія Дзірака^[d] (1989) медаль Альберта Эйнштэйна^[d] (1990) прэмія і лекцыя імя Нейлара^[d] (1991) медаль Гельмгольца^[d] (1998) медаль Карла Шварцшыльда^[d] (2000) прэмія Марселя Гросмана^[d] (2000) Гібсаўская лекцыя^[d] (2000) медаль дэ Моргана^[d] (2004) медаль Амальдзі^[d] (2004) прэмія Фансекі^[d] (2011) прэмія Вольфа па фізіцы (1988) медаль Дзірака^[d] (2006) ганаровы доктар Варшаўскага ўніверсітэта^[d] (2005) ганаровы доктар Лувенскага каталіцкага ўніверсітэта^[d] (2005) прэмія Дэні Хайнемана ў галіне матэматычнай фізікі^[d] (1971) Прэмія імя І. Я. Памеранчука^[d] (2019) Dalton Medal^[d] (2005) Clarivate Citation Laureate^[d] (2008) Royal Society Science Books Prize^[d] (1990) Forder Lectureship^[d] (1993)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сэр Роджэр Пенроўз (англ.: Roger Penrose, нар. 8 жніўня 1931, Колчэстэр, Англія) — брытанскі фізік і матэматык, які працуе ў розных галінах матэматыкі, агульнай тэорыі адноснасці і квантавай тэорыі, аўтар тэорыі твістараў.

Доктар філасофіі (1957), узначальвае кафедру матэматыкі Оксфардскага ўніверсітэта. Член Лонданскага каралеўскага таварыства (1972)^[14] і замежны член амерыканскага філасофскага таварыства (2011)^[15].

Сярод узнагарод — прэмія Вольфа (1988, сумесна са Стывенам Хокінгам), медаль Коплі (2008) і Нобелеўская прэмія па фізіцы (2020) «за адкрыццё таго, што ўтварэнне чорных дзірак з неабходнасцю вынікае з агульнай тэорыі адноснасці» (сумесна з Райнхардам Генцэлем і Андрэа Гез, якім яна была прысуджана «за адкрыццё звышмасіўнага кампактнага аб’екта ў цэнтры нашай галактыкі»)^[16]. Рыцар-бакалаўр (1994).

Біяграфія

Па бацькоўскай лініі яго дзед быў прафесійным мастаком, а бабуля паходзіла з заможнай квакерскай сям’і банкіраў. Па матчынай лініі, бабуля — народжаная Сара Мара Натансон (у замужжы Соня Мэры Лідз, 1871—1964) — была піяністкай, паходзіла з занятай у лесагандлі яўрэйскай купецкай сям’і і жыла ў Санкт-Пецярбургу ў доме № 11 па Фурштацкай вуліцы^[17][18][19] да тых часоў, пакуль, разарваўшы адносіны з бацькам — купцом першай гільдыі Меерам Натансонам^[20][21], не пакінула Расію ў 1896 годзе пасля знаёмства ў Швейцарыі з англічанінам Джонам Берэсфордам Лідзам (1864—1956), прафесарам фізіялогіі, членам Каралеўскага таварыства, у будучыні яго дзедам^[22]. У 1909 годзе яны пасяліліся ў Канадзе, дзе Дж. Лідз атрымаў месца прафесара клінічнай біяхіміі Універсітэта Таронта, а яго жонка была актыўная ў мясцовым руху суфражыстак і публікавала буклеты на гэтую тэму^[23][24].

Бацькі — Лаянел Шарплз Пенроўз (1898—1972) і Маргарэт Лідз (Margaret Leathes, 1901—1989) — мелі медыцынскую адукацыю, маці была лекарам, бацька — псіхіятрам і медыцынскім генетыкам, членам Каралеўскага таварыства. Пенроўз нарадзіўся ў час іх знаходжання ў Колчэстэры, дзе яго бацька прымаў удзел у даследчым праекце. Браты — матэматык і фізік Олівер Пенроўз і псіхолаг і шахматыст Джонатан Пенроўз, сястра — онкагенетык Шырлі Ходжсан.

У 1939 годзе сям’я пераехала ў ЗША, а затым у Канаду — у горад Лондан у правінцыі Антарыа, дзе Роджэр наведваў школу. У гэты ж час у яго пачала фармавацца цікавасць да матэматыкі. Крыніцай гэтай цікавасці было захапленне ёю бацькам і маці (асабліва геаметрыяй)^[25]. Гэтая акалічнасць паўплывала перш за ўсё і на Олівера, у якога поспехі ў матэматыцы і фізіцы былі лепш за сваіх аднагодкаў.

Пасля заканчэння вайны ў 1945 годзе сям’я Пенроўзаў вярнулася ў Англію і пасялілася ў Лондане. Роджэр наведваў школу Універсітэцкага каледжа Лондана, дзе яго бацька займаў пасаду прафесара генетыкі чалавека. Цікавасць будучага вучонага да матэматыкі станавілася ўсё мацней, і да заканчэння школы яму давялося выбіраць паміж спецыялізацыяй у біялогіі і хіміі (каб затым атрымаць медыцынскую адукацыю і працягнуць сямейную традыцыю) і спецыялізацыяй у фізіцы, хіміі і матэматыцы^[26]. Пенроўз абраў апошняе, чым істотна засмуціў бацькоў.

Пасля атрымання ганаровай (з адзнакай) ступені бакалаўра матэматыкі ва ўніверсітэцкім каледжы Роджэр, прытрымліваючыся прыклада Олівера, паступіў у Кембрыджскі ўніверсітэт (у каледж Святога Іаана), вырашыўшы, у адрозненне ад брата, які заняўся фізікай, спецыялізавацца ў чыстай матэматыцы і пачаў даследаванні па алгебраічнай геаметрыі пад кіраўніцтвам Уільяма Ходжа. З апошнім ён прапрацаваў толькі год, бо той вырашыў, што праблемы, якімі цікавіцца Пенроўз, ляжалі па-за вобласцю яго ўласных інтарэсаў. У наступныя два гады кіраўніком Пенроўза быў Джон Тод.

У 1957 годзе ў Кембрыджскім каледжы Святога Іаана атрымаў ступень доктара філасофіі, абараніўшы дысертацыю па асноўным метадам алгебраічнай геаметрыі. Да гэтага часу яго ўжо захапіла фізіка. Асабліва паўплываў у дадзеным дачыненні да на яго вядомы фізік і сябар яго брата Дэніс Сіяма.

У 1956—1957 акадэмічным годзе чытаў лекцыі па чыстай матэматыцы ў Бедфардскім каледжы ў Лондане, а затым атрымаў пазіцыю даследчыка ў родным каледжы ў Кембрыджы, дзе правёў тры гады. Тады ж (у 1959 годзе) ён ажаніўся з Джаан Ізабель Уэдж (Joan Isabel Wedge).

Атрымаўшы яшчэ да заканчэння вучобы грант НАТА, з’ехаў у ЗША на 1959—1961 гады і працаваў у Прынстанскім і Сіракузскім універсітэтах. У 1961—1963 гадах займаў пасаду навуковага супрацоўніка ў Каралеўскім каледжы ў Лондане; у 1963—1964 гадах — запрошанага ад’юнкт-прафесара ў Тэхаскім універсітэце ў Осціне.

У 1964 годзе быў прызначаны лектарам у Біркбекскім каледжы ў Лондане, а двума гадамі пазней — прафесарам прыкладной матэматыкі там жа.

У 1973 годзе заняў крэсла Роўзбалаўскага прафесара матэматыкі ў Оксфардскім універсітэце і ўтрымліваў яго да 1998 года, застаўшыся эмерытам на той жа пасадзе і займае яе па цяперашні час. У тым жа 1998 годзе ён быў прызначаны прафесарам геаметрыі ў Грэшэм-каледжы ў Лондане (да 2001 года).

У 1992 годзе падпісаў «Папярэджанне чалавецтву»^[27]. У кастрычніку 2012 года Роджэр Пенроўз наведаў Кіеў і прачытаў дзве лекцыі ў Кіеўскім універсітэце і КПІ. У 2013 годзе Роджэр Пенроўз з 26 сакавіка па 6 красавіка знаходзіўся ў Расіі: у Санкт-Пецярбургу і Маскве. 27 сакавіка 2013 года Роджэр Пенроўз прачытаў лекцыю «Why New Physics is needed to Understand the Conscious Mind» на факультэце вольных мастацтваў і навук СПбДУ. 1 красавіка 2013 года наведаў Маскву па запрашэнні МДТУ імя Баўмана і ТАА «НДІ гіперкамплексных сістэм у геаметрыі і фізіцы», дзе правёў семінары, а таксама ў рамках лекцый фонду «дынастыя» прачытаў лекцыю ў Політэхнічным музеі^[28].

Навуковыя дасягненні

Роджэр Пенроўз стаіць на падлозе, пакрытай мазаікай Пенроўза

Роджэр Пенроўз у студзені 2011 года

У 1955 годзе, будучы студэнтам, Пенроўз перавынайшаў псеўдазварот (вядомы таксама як зварот Мура — Пенроўза).

У 1965 годзе ў Кембрыджы Пенроўз паказаў, што сінгулярнасці, падобныя існуючым у чорных дзірках, могуць быць сфармаваныя ў працэсе гравітацыйнага калапсу паміраючых вялікіх зорак.

У 1967 годзе распрацаваў тэорыю твістараў, якая заснавана на адлюстраванні Пенроўза, адлюстроўвае геаметрычныя аб’екты прасторы Мінкоўскага на чатырохмерную комплексную вектарную прастору твістараў. У 1969 годзе высунуў гіпотэзу «касмічнай цэнзуры» (англ.: cosmic censorship). Яна складаецца ў тым, што ўласцівасці самога Сусвету не дапускаюць назірання ўласцівай сінгулярнасцям (напрыклад, у чорных дзірках) непрадказальнасці, зачыняючы сінгулярнасці, якія фармуюцца, гарызонтамі падзей. Гэтая форма цяпер вядомая як гіпотэза слабой цэнзуры (англ.: weak censorship hypothesis). У 1979 годзе Пенроўз вылучае гіпотэзу моцнай цэнзуры (англ.: strong censorship hypothesis).

У 1974 годзе Роджэр Пенроўз набывае шырокую вядомасць як вынаходнік мазаікі Пенроўза, якая дазваляе з дапамогай усяго толькі двух плітак вельмі простай формы замасціць бясконцую плоскасць неперыядычным узорам. У 1984 годзе падобныя структуры былі знойдзены ў размяшчэнні атамаў квазікрышталяў.

Самым важным навуковым укладам Пенроўза можна лічыць вынаходніцтва спінавых сетак (1971), якія затым былі актыўна выкарыстаны для апісання геаметрыі прасторы-часу ў петлявой квантавай гравітацыі.

У 1989 годзе выйшла яго кніга «Новы розум караля» (англ.: The Emperor's New Mind), у якой аўтар выкладае свае думкі пра квантавую свядомасць і тэорыю так званага моцнага штучнага інтэлекту, абгрунтоўваючы беспадстаўнасць увасаблення ў жыццё такой формы штучнага інтэлекту.

У 1990-х гадах сумесна са Сцюартам Хамерофам распрацаваў тэорыю квантавага нейракамп’ютынга Хамерофа-Пенроўза на аснове «Orch OR» мадэлі свядомасці. Згодна з гэтай тэорыі, актыўнасць мозга разглядаецца як істотна квантавы працэс. Пры гэтым за кошт эфектаў квантавай гравітацыі адбываецца працэс бесперапыннай «аб’ектыўнай рэдукцыі» (англ.: objective reduction — OR) хвалевай функцыі частак мозга, што выклікаецца разыходжаннем квантавых станаў прасторы-часу да мяжы, пасля якога яны рэдукуюцца. Працэс рэдукцыі апісваецца як «дырыжыраваны» (англ.: orchestrated  — Orch) выбар адпаведнага стану (тэрмін orchestrated ужываецца аўтарамі, бо яны лічаць, што калапс макраскапічнага пераблытанага стану ў мікратрубачках клеткавых арганел у некаторай меры кіруецца — дырыжуецца — мембраннымі бялкамі).

У 2004 годзе выдаў кнігу Шлях да рэальнасці (англ.: The Road to Reality) з выкладаннем уласных поглядаў на законы Сусвету, 1099 старонак, якія змяшчаюць шырокія каментары да законаў фізікі.

У 2005 годзе ў чэрвеньскім нумары часопіса Discover абмаляваў уласную інтэрпрэтацыю квантавай механікі^[29].

Узнагароды і званні

З’яўляецца ганаровым прафесарам шматлікіх замежных універсітэтаў і акадэмій.

У 1994 годзе за заслугі ў развіцці навукі яму быў прысвоены рыцарскі тытул.

• Прэмія Адамса (1966)
• Прэмія Дэні Хайнемана ў галіне матэматычнай фізікі ад Амерыканскага фізічнага таварыства і Амерыканскага інстытута фізікі (1971)
• Медаль Эдынгтана (1975) ад Брытанскага каралеўскага астранамічнага таварыства (разам з Стывенам Хокінгам)
• Каралеўскі медаль (1985) ад Лонданскага каралеўскага таварыства
• Прэмія Вольфа па фізіцы (1988)
• Медаль і прэмія Дзірака ад Інстытута фізікі (1988)
• Месенджэраўскія лекцыі (1990)
• Медаль Альберта Эйнштэйна (1990)
• Прэмія за навуковую кнігу (1990)
• Прэмія Нейлара і лектарства (1991)
• Эйлераўскія лекцыі (1994)
• Медаль Гельмгольца (1998)
• Медаль Карла Шварцшыльда (2000)
• Прэмія Марселя Гросмана (2000)
• Гібсаўская лекцыя (2000)
• Ордэн Заслуг (2000)
• Шродынгераўская лекцыя (Імперскі каледж Лондана) (2001)
• Медаль дэ Моргана (2004) ад Лонданскага матэматычнага таварыства
• Медаль Амальдзі (2004)
• Медаль Коплі (2008)
• Фела Міжнароднага таварыства агульнай тэорыі рэлятыўнасці і гравітацыі (2010)
• Прэмія Фансекі (2011) ад Універсітэта Сант’яга-дэ-Кампастэла
• Эрнстаўская лекцыя (2012)
• Мемарыяльная лекцыя Саламона Лефшэца (2015)
• Прэмія імя І. Я. Памеранчука (2019)^[30]
• Erasmus Medal^[de] (2020)
• Нобелеўская прэмія па фізіцы (2020)

Зноскі

1. MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
2. Roger PENROSE // NooSFere — 1999. Праверана 9 кастрычніка 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3343389"></a>
3. Who's who — (untranslated), 1849. — ISSN 0083-937X
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3304275"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2567271"></a>
4. Lundy D. R. The Peerage
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824"></a>
5. Kindred Britain
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q75653886"></a>
6. Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
7. NNDB — 2002.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1373513"></a>
8. Leidse Hoogleraren Праверана 19 чэрвеня 2019.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23667505"></a>
9. Матэматычная генеалогія — 1997.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q829984"></a>
10. MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
11. Матэматычная генеалогія — 1997. Праверана 8 жніўня 2016.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q829984"></a>
12. http://czlonkowie.pan.pl/czlonkowie/sites/WynikiWyszukiwania.html?s=PENROSE,%20Roger Праверана 26 сакавіка 2019.
13. http://www.isgrg.org/history.php Праверана 16 мая 2022.
14. Roger Penrose (англ.)
15. APS Member History
16. The Nobel Prize in Physics 2020 (англ.). NobelPrize.org. Праверана 6 кастрычніка 2020.
17. Млечный путь № 2, 2013 (5): В доме купца Натансона в Санкт-Петербурге располагается консульство США.
18. Адресная и справочная книга «Весь Петербург» на 1895 год
19. Справочная книга о лицах С.-Петербургского купечества на 1894 год: Купец I гильдии Меер Натансон указан австрийским подданным.
20. Адресная и справочная книга «Весь Петербург» на 1894 год: Меер Натансон, купец I гильдии, Фурштадтская, 11; оптовая торговля лесом.
21. Рѣшенія Гражданскаго кассаціоннаго департамента Правительствующаго Сената: Прашэнне павераных купцоў Паўла Фрыдланда і Меера Натансона аб дагаворы пра лес на зруб у Экіманскай дачы.
22. Казанович М., Андреева О. Рыцарь физики // Русский репортёр. — 2011. — 188. — № 10. — URL: http://rusrep.ru/article/2011/03/16/physics/ Архівавана 7 сакавіка 2012. http://expert.ru/russian_reporter/2011/10/ryitsar-fiziki/ Архівавана 4 красавіка 2011. (дата обращения: 31.03.2011)
23. Sonia Leathes «Where and how may Canadian women vote» (Toronto, 1912)
24. Sonia Leathes «What Equal Suffrage Has Accomplished» (1911/1912)
25. O'Connor J. J., Robertson E. F.. Roger Penrose (англ.). Архівавана з першакрыніцы 15 лютага 2012. Праверана 29 сакавіка 2011.
26. Garcia-Prada O. Interview with Sir Roger Penrose // European Mathematical Society Newsletter. — 2000. — 38. — pp. 17—21.
27. World Scientists' Warning To Humanity (англ.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 кастрычніка 2021. Праверана 29 мая 2019.
28. КРУГИ ВРЕМЕНИ: Можно ли сквозь Большой взрыв разглядеть предыдущую Вселенную? Роджер Пенроуз
29. Tim Folger. If an Electron Can Be in Two Places at once, Why Can't You? (англ.) (5 чэрвеня 2005). Архівавана з першакрыніцы 15 лютага 2012. Праверана 26 красавіка 2009.
30. Лауреаты Премии Исаака Померанчука-2019

Спасылкі

• Гульні, у якія гуляе Пенроўз (Частка 1)
• Гульні, у якія гуляе Пенроўз (Частка 2)
• Тэорыя супярэчлівасці быцця
• Роджэр Пенроўз: «гэта-культурная рэвалюцыя зверху!»
• Рыцар фізікі Архівавана 3 сакавіка 2013.
• Храмов, Ю. А. Пенроўз Роджэр (Penrose Roger) // Фізіка : Біяграфічны даведнік / Пад рэд. А. І. Ахіезера. — Выд. 2-е, выпр. і дап. — М. : Навука, 1983. — С. 211. — 400 с. — 200 000 экз.