Маскоўская духоўная акадэмія

Маскоўская духоўная акадэмія (МДА)
Заснаваны	1814
Год закрыцця	1919—1946
Тып	Духоўная навучальная ўстанова
Рэктар	архіепіскап Амвросій (Ермакоў)  (руск.)[1]
Краіна	Расія
Размяшчэнне	Расія
Юрыдычны адрас	141300 Маскоўская вобласць, Сергіеў Пасад, Троіца-Сергіева лаўра
Сайт	mpda.ru
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Маскоўская духоўная акадэмія (руск.: Московская духовная академия) — вышэйшая навучальная ўстанова Рускай праваслаўнай царквы.

Афіцыйная назва арганізацыі: Рэлігійная арганізацыя — духоўная адукацыйная арганізацыя вышэйшай адукацыі «Маскоўская духоўная акадэмія Рускай праваслаўнай царквы», (абрэвіятура — МДА). Заснавальнікам МДА з’яўляецца праваслаўная рэлігійная арганізацыя «Руская Праваслаўная Царква». Маскоўская духоўная акадэмія падсправаздачная Патрыярху Маскоўскаму і ўсяе Русі і Свяшчэннаму Сіноду РПЦ.

Гісторыя

«Эліна-славянскія схолы» Ліхудаў (1685—1699)

Калі ў Маскоўскай дзяржаве задумалі завесці ў Маскве вышэйшую школу са ступенню акадэміі, цар Фёдар і Патрыярх Іякім у 1682 годзе прасілі Усходніх Патрыярхаў даслаць у Маскву праваслаўных спрактыкаваных настаўнікаў. У Канстанцінопалі на падворку ў Іерусалімскага Патрыярха Дасіфея II  (руск.) жылі браты Іянікій Ліхуд і Сафроній Ліхуд. Патрыярх прапанаваў братам адправіцца ў Маскву, забяспечыўшы іх рэкамендацыйнымі граматамі і грашамі на дарогу. Праз два гады браты Ліхуды дабраліся да Масквы і адкрылі перш у Богаяўленскім  (руск.), потым у Заіканаспаскім манастыры  (руск.)^[2] школу, у якой выкладаліся граматыка, піітыка, рыторыка, логіка і фізіка на лацінскай і грэцкай мовах.

Навучанне ў Славяна-грэка-лацінскай акадэміі

Гэта была ў зародку Славяна-грэка-лацінская акадэмія са схаластычным кірункам выкладання. У другой палове 1694 года браты Ліхуды павінны былі пакінуць Акадэмію — школа грэцкага тыпу не задавольвала прыхільнікаў лацінскай адукацыі. Пазбаўленая настаўнікаў і пакінутая на саму сябе, Маскоўская акадэмія зведвала цяжкія часы. Месца Ліхудаў у школе занялі іх лепшыя вучні: Мікалай Сямёнаў і Фёдар Палікарпаў, але выкладалі яны толькі тыя прадметы, якія самі паспелі прайсці: граматыку, паэтыку і рыторыку; лацінская мова была выгнана са школы.

«Лацінскі перыяд» (1701—1784)

Пётр I, які жадаў асветы еўрапейскай, 7 чэрвеня 1701 года выдае ўказ: «завесці ў Акадэміі навукі лацінскія». Выкладанне грэцкай мовы спынілася, і Акадэмія стала звацца Славяна-лацінскай. Не ўціхамірыўшыся з перавагай лаціны, Сафроній Ліхуд арганізаваў каля 1707 года невялікую грэцкую школу ў Маскве, якая паступова вярнулася назад ў акадэмію: ў студзені 1725 года школа была пераведзена ў адзін будынак з Маскоўскай акадэміяй, а з лютага 1726 года ўвайшла ў склад Акадэміі асобным факультэтам. Нягледзячы на гэта, выкладанне грэцкай мовы ў акадэміі было адноўлена толькі ў 1738 годзе. З пераходам школы ў вядзенне Паладыя Рагоўскага  (руск.) акадэмія схіляецца да заходняй асветы і застаецца такой ва ўвесь працяг другога перыяду (1700—1775). Сам кіраўнік школы скончыў адукацыю на Захадзе і быў некаторы час уніятам; гэтаму кірунку спрыяла і воля Пятра I, і спагада адукаваных людзей таго часу (Стэфан Яворскі) да заходняй адукацыі. Настаўнікі, а нярэдка і вучні, выклікаліся з Кіева; навукі выкладаліся на лацінскай мове. На чале акадэміі стаялі рэктар і прэфект; першы назіраў галоўным чынам за настаўнікамі і выкладаннем, другі — за вучнямі. Прадметы выкладання: багаслоўе, філасофія па Арыстоцелю, фізіка, метафізіка, псіхалогія, метэаралогія, рыторыка. Вучні набіраліся з духоўнага саслоўя, з дваранаў і разначынцаў, часам праз прымусовыя меры; у ліку вучняў бывалі святары, дыяканы, царкоўныя служкі і манахі. Здольныя праходзілі акадэмічны курс у 12—13 гадоў; іншыя ж на працягу 15-ці гадоў ледзь дасягалі філасофскага класа; былі выпадкі, калі вучні вучыліся па 20 гадоў і ў адным класе заставаліся па 10 гадоў. У гэтай акадэміі атрымалі адукацыю многія з найвядомейшых дзеячаў XVIII ст.: мітрапаліт Гаўрыіл  (руск.), будучы яе рэктар Феафілакт Горскі  (руск.), гісторык Бантыш-Каменскі  (руск.), князь А. Д. Кантэмір, рускі перакладчык і паэт Я. І. Кастроў  (руск.), вялікі расійскі вучоны М. В. Ламаносаў.

Перавод акадэміі ў Троіца-Сергіеву Лаўру

У 1775 годзе Свяцейшаму сіноду быў дадзены імператарскі ўказ:

таму як Маскоўская акадэмія стаіць у вельмі няздольным для вучэльняў месцы, то да пераводу гэтай адшукаць іншае месца.

Лік навучэнцаў рос, будынкі ў Заіканаспаскім манастыры  (руск.) струхлелі, але толькі ў 1797 годзе прапанова пра перамяшчэнне акадэміі была ўхвалена Сінодам. Новым месцам меркаваўся Данскі манастыр, дзе на ўзвядзенне новых будынкаў патрабавалася вялізная сума, і таму праект быў адхілены. Тады Сінод вырашыў перамясціць акадэмію ў Троіца-Сергіеву лаўру, дзе з 1727 (1742^[3]?) года месцілася Троіцкая лаўрская семінарыя  (руск.).

Рэформа духоўнай адукацыі (1808—1814)

У эпоху Аляксандра I у расійскіх кіруючых колах з’яўляецца думка аб перабудове ўсёй дзяржавы, аб адмене прыгоннага права, пачынаецца рэформа свецкай і духоўнай школы. У 1808 годзе ствараецца Камісія духоўных вучылішчаў і распрацоўваецца статут аб ўнутраным кіраванні акадэмій. У 1812 годзе з прычыны захопу Масквы французамі Заіканаспаскі манастыр быў спустошаны і зрабаваны. Будынкі не пацярпелі ад пажару, але апынуліся моцна пашкоджанымі ад дзеянняў захопнікаў. Навучальнае жыццё было адноўлена там 3 сакавіка 1813 года пасля пасільнага рамонту. У 1814 годзе, пасля першага выпуску Санкт-Пецярбургскай духоўнай акадэміі, статуты духоўных школ (акадэмій, семінарый і вучэльняў) былі зацверджаны імператарам 30 жніўня 1814 года. У той жа год Славяна-грэка-лацінская акадэмія была аб’яднана з Троіцкай лаўрскай семінарыяй са стварэннем новай духоўнай вышэйшай навучальнай установы, якая атрымала назву Маскоўская духоўная акадэмія. Урачыстае адкрыццё акадэміі на новым месцы адбылося 1 (14) кастрычніка 1814 года, на свята Пакрова Багародзіцы. Гадаванцы старой акадэміі і Траецкай семінарыі ўтварылі траціну складу першага курса. З гэтай нагоды некаторыя будынкі лаўры былі перабудаваны. Так, будынак Царскіх палацаў страціў вонкавыя ўсходы, а для злучэння паміж паверхамі былі прабіты зборы. З’явіліся і новыя будынкі для патрэб акадэміі: шпіталь, сталовая, лазня і бібліятэка; да будынка Царскіх палацаў быў прыбудаваны трохпавярховы навучальны корпус.

Першыя паўстагоддзя ў Лаўры (1814—1862)

Навучанне ў Акадэміі было чатырохгадовае, але набор ажыццяўляўся раз на два гады аж да прыняцця статута 1869 года. Новая навучальная праграма ўводзілася паступова. Пры пачатку заняткаў ў 1814 годзе чыталіся прадметы: трактаванне Святога Пісьма, філасофія, усеагульная літаратура, усеагульная грамадзянская гісторыя, матэматыка; мовы: яўрэйская, грэцкая, нямецкая, французская і англійская. У 1816 годзе пачынаецца чытанне дагматычнага багаслоўя. З 1817 года чытаюцца лекцыі па маральным багаслоўі і выкрывальным багаслоўі. Нароўні з гэтымі прадметамі ў праграму ўваходзяць: пастырскае багаслоўе, царкоўнае красамоўства, царкоўная гісторыя, кананічнае (царкоўнае) права (з 1840), патрыстыка (з 1841), метафізіка (з 1842), гісторыя філасофіі (з 1843), біблейская гісторыя, руская грамадзянская гісторыя, царкоўная археалогія (з 1844). У такім выглядзе праграма існавала да 1869 года. Маскоўская духоўная акадэмія прымала ўдзел і ў перакладзе Бібліі на рускую мову, але тут роля Акадэміі была другараднай. Асноўная праца здзяйснялася ў Пецярбургу.

На мяжы ХІХ—ХХ стагоддзяў

З 1869 года прыняты новы Статут акадэмій: вышэйшым органам акадэмічнага кіравання станавіўся Савет акадэміі на чале з рэктарам. Найважнейшыя справы акадэмія павінна вырашаць на агульных сходах, новага выкладчыка абіраць усёй карпарацыяй. Былі пашыраны магчымасці паступлення ў акадэмію: не толькі семінарысты, але і гімназісты, дапускаліся вольныя слухачы. Дазволена публікаваць лекцыі, засноўваць навуковыя грамадствы, акадэміі набываюць права ўласнай цэнзуры. Ажыўленню навуковай дзейнасці спрыяла ўвядзенне абавязковай доктарскай ступені для рэктара і прафесараў. Канец XIX стагоддзя характарызуецца значным змяншэннем колькасці навучэнцаў у Маскоўскай і ў іншых духоўных акадэміях. Да 1888 года лік студэнтаў МДА хутка рос і дайшоў да 300 чалавек. Потым стаў меншаць з прычыны абмежавальных мер; у 1899 годзе іх было толькі 191 рускіх і 24 іншаземцы. Пачатак XX стагоддзя ўнёс шмат новага ў жыццё акадэміі. Студэнты і прафесары — усе адгукаліся на падзеі, што адбываліся ў Расіі. Пасля падзей 1905 года многія слупы навукі былі выдаленыя з акадэміі. З канца XIX стагоддзя адзначаецца «паслабленне багаслоўска-навуковай дзейнасці акадэмічных выхаванцаў». У верасні 1917 года ўпершыню за гісторыю акадэміі адбыліся выбары рэктара.

Ліквідацыя акадэміі

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ў канцы 1917 года і лаўра, як манастыр, была зачынена, і акадэмія выселена з занятых памяшканняў, з экспрапрыяцыяй усёй маёмасці. Фармальна акадэмія была пераведзена ў Маскву, дзе заняткі са студэнтамі «прыватным парадкам» праходзілі да канца 1920-х гадоў у розных месцах горада: у Епархіяльным доме  (руск.), у царкве Іаана Ваяра  (руск.), у царкве Пятроўскага манастыра  (руск.) і ў храме Жывапачатнай Троіцы ў Лістах  (руск.).

Адраджэнне акадэміі

У 1944 годзе адкрыўся Маскоўскі праваслаўны багаслоўскі інстытут і Багаслоўска-пастырскія курсы ў Маскве. Гэта былі першыя вышэйшая і сярэдняя навучальныя ўстановы РПЦ пры савецкай уладзе. Жыццё інстытута і курсаў пачалося дзякуючы намаганням Свяцейшага Патрыярха Сергія (Страгародскага; † 15 мая 1944 года) пасля сустрэчы трох мітрапалітаў у верасні 1943 года з І. В. Сталіным^[4]. Навучальны камітэт пры Свяшчэнным Сінодзе на пасяджэнні 26 жніўня 1946 года пастанавіў ператварыць Праваслаўны багаслоўскі інстытут у Маскоўскую духоўную акадэмію з чатырохгадовым курсам навучання, якая месцілася спачатку ў памяшканнях Новадзявочага манастыра. Прытым III і IV курсы Інстытута сталі I і II курсамі МДА, а Падрыхтоўчыя курсы і два першыя курсы Інстытуты — Семінарыяй  (руск.) з чатырохгадовай праграмай навучання. Акадэмія і Семінарыя былі аб’яднаны пад адной адміністрацыяй, выкладчыкаў налічвалася ўсяго 15 чалавек. Пасля ўступных экзаменаў у верасні 1946 года ў МДС навучэнцаў было 147 чалавек, а ў МДА — 14. У 1947 годзе 29 лістапада Савет Міністраў СССР перадаў Маскоўскай патрыярхіі частку будынкаў Троіца-Сергіевай лаўры, і ў 1949 годзе туды былі вернутыя духоўная акадэмія і семінарыя. 21 мая 1955 года патрыярх Алексій I асвяціў адноўлены Пакроўскі акадэмічны храм, раней заняты пад гарадскі Палац культуры. За дзесяць год (1947—1957) адноўленай акадэміяй была падрыхтавана вялікая колькасць духавенства і выкладчыцкіх кадраў (чацвёртая частка настаўнікаў МДА была па ўзросце не старэйшыя за 30 гадоў). З 1955—1956 навучальнага года аднавілася традыцыя праводзіць гадавы акт акадэміі ў дзень пасаднага свята яе храма, 14 (1) кастрычніка. Падчас Хрушчоўскай антырэлігійнай кампаніі вялося паляванне за кожным ахвотнікам паступіць у семінарыю ці акадэмію. За 1972—1974 гады духоўныя школы змаглі накіраваць на прыходскае служэнне ўсяго толькі 219 свяшчэннаслужыцеляў, у сярэднім па 4 чалавекі на епархію. Таму вялікае значэнне набыў узноўлены ў студзені 1964 года Завочны сектар пры МДА, замест ліквідаванага некалькімі гадамі раней падобнага сектара пры Ленінградскай духоўнай акадэміі і семінарыі. Праз навучанне на ім прайшла ледзьве не асноўная частка духавенства. У 1969 годзе пры Маскоўскай акадэміі з’явіўся рэгенцкі  (руск.) клас, ператвораны ў 1985 годзе ў Рэгенцкую школу, у якой займалася каля 100 выхаванак. У тыя часы гэта была адзіна магчымая форма жаночай рэлігійнай адукацыі. З сярэдзіны 1970-х гадоў ўмовы існавання Маскоўскіх духоўных школ становяцца крыху больш цярпімымі. Пад канец 70-х — на пачатку 80-х гадоў у Маскоўскія духоўныя школы прынялі выкладчыкаў з універсітэцкай гуманітарнай адукацыяй і грунтоўнымі ведамі ў вобласці царкоўных навук, атрыманымі шляхам самаадукацыі (калегі далі ім мянушку «варагі»). Дзякуючы гэтаму якасць выкладання ў Акадэміі атрымалася трохі падняць. 13 верасня 1989 года Свяшчэнны сінод блаславіў адкрыццё іканапіснай школы пры МДА. У наш час у Рускай Праваслаўнай Царкве ідзе рэформа сістэмы духоўнай адукацыі. З 2003—2004 навучальнага года ў акадэміі адбыліся два наборы першакурснікаў на трохгадовую сістэму з падзелам на спецыялізацыі.

Структура

Акадэмія ўключае ў сябе 6 структурных падраздзяленняў:

• бакалаўрыят
• магістратура
• аспірантура
• дактарантура
• рэгенцкая школа
• іканапісная школа

Кафедры:

• Біблеістыкі
• Багаслоўя
• Царкоўнай гісторыі
• Царкоўна-практычных дысцыплін
• Філалогіі
• Гісторыі і тэорыі царкоўнага мастацтва

Таксама асобна выдзеленыя:

• Сектар завочнага навучання
• Цэнтр дадатковай адукацыі

Кіраўніком МДА і Маскоўскіх духоўных школ з’яўляецца рэктар — архіепіскап Вярэйскі Амвросій  (руск.). Калегіяльным органам, які ажыццяўляе агульнае кіраўніцтва адукацыйнай, навукова-даследчай і выхаваўчай дзейнасцю акадэміі, з’яўляецца Вучоны савет акадэміі.

Выдавецкая дзейнасць

«Багаслоўскі веснік» 1896 г.

• «Багаслоўскі веснік» (руск.: Богословский вестник) — перыядычнае выданне, што спецыялізуецца на публікацыі тэалагічных навуковых даследаванняў. Часопіс выдаецца Маскоўскай духоўнай акадэміяй з 1892 года з перапынкам з 1919 па 1992 год. Аднаўленне выдання адбылося ў 1993 годзе.
• «Сустрэча» (руск.: Встреча) — студэнцкі праваслаўны часопіс, выдаецца з 1996 года.

Рэктары

• Рафаіл (Краснапольскі)  (руск.) (1703—1704)
• Сільвестр (Крайскі)  (руск.) (1704—1705)
• Феафілакт (Лапацінскі)  (руск.) (1706—1722)
• Гедэон (Вішнеўскі)  (руск.) (1723—1728)
• Герман (Капцэвіч)  (руск.) (1728—1731)
• Стэфан (Каліноўскі)  (руск.) (1734—1735)
• Мітрафан (Слатвінскі)  (руск.) (? — 1738)
• Парфірый (Крайскі)  (руск.) (1743—1748)
• Генадзь (Драніцын)  (руск.) (12 мая 1757—1758)
• Гедэон (Сламінскі)  (руск.) (1758—1761)
• Гаўрыіл (Пятроў-Шапашнікаў)  (руск.) (1761 — 6 снежня 1763)
• Генадзь (Крацінскі)  (руск.) (1764—1768)
• Антоній (Герасімаў-Зыбелін)  (руск.) (1768)
• Феафілакт (Горскі)  (руск.) (1769—1774)
• Амвросій (Падабедаў)  (руск.) (1774—1778)
• Дамаскін (Сямёнаў-Руднеў)  (руск.) (24 мая 1778 — ?)
• Павел (Панамароў)  (руск.) (1782—1783)
• Аполас (Байбакоў)  (руск.) (17 снежня 1783 — ?)
• Мяфодзій (Смірноў)  (руск.) (1791—1794)
• Амвросій (Якаўлеў-Орлін)  (руск.) (1794—1795)
• Яўлампій (Увядзенскі)  (руск.) (1795—1798)
• Серафім (Глаголеўскі)  (руск.) (28 верасня 1798—1799)
• Уладзімір (Траццякоў) (1799 −1801)
• Аўгусцін (Вінаградскі)  (руск.) (25 снежня 1801—1804)
• Майсей (Блізняцоў-Платонаў)  (руск.) (1804—1807)
• Сергій (Крылоў-Платонаў)  (руск.) (1808—1810)
• Філарэт (Амфітэатраў)  (руск.) (16 сакавіка 1816 — 1 чэрвеня 1819)
• Кірыл (Багаслоўскі-Платонаў)  (руск.) (1819—1824)
• Палікарп (Гайтаннікаў)  (руск.) (1824—1835)
• Філарэт (Гумілеўскі)  (руск.) (14 снежня 1835—1841)
• Яўсевій (Арлінскі)  (руск.) (1841—1847)
• Алексій (Ржаніцын)  (руск.) (1847—1853)
• Яўген (Сахараў)  (руск.) (31 жніўня 1853—1857)
• Сергій (Ляпідзеўскі)  (руск.) (4 кастрычніка 1857 — 21 студзеня 1861)
• Сава (Ціхаміраў)  (руск.) (21 студзеня 1861 — 4 лістапада 1862)
• Горскі, Аляксандр Васілевіч  (руск.) (1862—1875)
• Міхаіл (Лузін)  (руск.) (11 лютага 1876 — снежань 1876)
• Смірноў, Сяргей Канстанцінавіч  (руск.) (1878—1886)
• Хрыстафор (Смірноў)  (руск.) (30 ліпеня 1886 — 13 снежня 1890)
• Антоній (Храпавіцкі)  (руск.) (1890—1895)
• Лаўрэнцій (Некрасаў)  (руск.) (17 ліпеня 1895 — 13 сакавіка 1898)
• Арсень (Стадніцкі)  (руск.) (13 сакавіка 1898 — 5 снежня 1903)
• Еўдакім (Мяшчэрскі)  (руск.) (1903—1906)
• Феадор (Паздзяеўскі)  (руск.) (жнівень 1906 — 13 сакавіка 1917)
• Іларыён (Троіцкі)  (руск.) (сакавік — верасень 1917)
• в. а. Арлоў, Анатоль Пятровіч  (руск.) (10 верасня 1917 — красавік 1922)

---

• Чапурын, Мікалай Віктаравіч  (руск.) (23 кастрычніка 1946 — 7 лютага 1947)
• Гермаген (Кожын)  (руск.) (28 кастрычніка 1947 — 11 жніўня 1949)
• Аляксандр Паўлавіч Смірноў (15 жніўня 1949 — 19 верасня 1950)
• Вертаградаў Уладзімір Сямёнавіч  (руск.) (1950—1951),
• в. а. Канстанцін Іванавіч Ружыцкі  (руск.) (жнівень 1951 — 18 лістапада 1964)
• Філарэт (Дзенісенка) (22 снежня 1964 — 14 мая 1966),
• Філарэт (Вахрамееў) (14 мая 1966 — 18 красавіка 1973)
• Уладзімір (Сабадан)  (руск.) (18 красавіка 1973 — 16 ліпеня 1982)
• Аляксандр (Цімафееў)  (руск.) (16 ліпеня 1982 — 12 жніўня 1992)
• Філарэт (Карагодзін)  (руск.) (12 жніўня 1992 — 17 ліпеня 1995)
• Яўген (Рашэтнікаў)  (руск.) (17 ліпеня 1995 — 14 ліпеня 2018)
• Амвросій (Ермакоў)  (руск.) (14 ліпеня 2018 — 30 жніўня 2019)
• Піцірым (Тварогаў)  (руск.) (30 жніўня 2019 — 25 жніўня 2020)
• Феадарыт (Ціханаў)  (руск.) (з 25 жніўня 2020)

Гл. таксама

• Славяна-грэка-лацінская акадэмія
• Санкт-Пецярбургская духоўная акадэмія
• Кіеўская духоўная акадэмія
• Казанская духоўная акадэмія
• Спіс сінадальных устаноў Рускай праваслаўнай царквы

Крыніцы

1. Архиепископ Верейский Амвросий (Ермаков) (руск.)
2. История Заиконоспасского монастыря Архівавана 29 снежня 2018. (руск.) // Заиконоспасский монастырь
3. История МДА Архівавана 2 студзеня 2019. (руск.) // Афіцыйны сайт МДА
4. Валерия Михайлова «ВСТРЕЧА ИЕРАРХОВ СО СТАЛИНЫМ В КРЕМЛЕ» Профессор А. К. Светозарский о том, как во время войны была легализована Церковь (руск.) // Православие.Ru

Літаратура

• Духовно-учебные заведения (руск.) // Энцыклапедычны слоўнік Бракгаўза і Эфрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907
• Кедров Н. И. «Московская духовная семинария, 1814—1889 гг.» (руск.) — М., 1889
• С.Смирнов «Исторія Московской духовной академіи до ея преобразованія (1814—1870)» (руск.) — М.: Унив. тип. (М. Катков), 1879. — 632, XIX с.;

Спасылкі

• Афіцыйны сайт Маскоўскай духоўнай акадэміі