Джузэпэ Сака

Джузэпэ Сака
Дата нараджэння	1735[1]
Месца нараджэння	Верона, правінцыя Верона, Венета, Італія
Дата смерці	22 снежня 1798(1798-12-22) ці 21 снежня 1798(1798-12-21)
Месца смерці	Гродна, Гродзенскі павет, Літоўская губерня, Расійская імперыя або Вільня, Віленскі павет, Літоўская губерня, Расійская імперыя
Месца пахавання	Фарныя могілкі
Грамадзянства	Рэч Паспалітая
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Джузэ́пэ Са́ка або Джузэпэ дэ Сака (італ.: Giuseppe de Sacco, польск.: Józef Sacco; 1735, Верона, Італія — 22 снежня 1798, Гродна) — архітэктар, італьянец. Прадстаўнік архітэктуры барока і класіцызму. У 1770-я гады кіраваў будаўнічай школай у Гродне.

Біяграфія

У 1768 годзе з’явіўся ў Варшаве. Першай значнай праявай здольнасцей быў праект пахавальнага катафалка (сastrum doloris  (англ.)) для каралевы Марыі Ляшчынскай, што знаходзіцца і цяпер у касцёле сакраментак  (руск.) у Варшаве. Выкананы праект быў у суаўтарстве з вядомым архітэктарам Якубам Фантана, з якім Джузэпэ працаваў над праектам перабудовы касцёла Святога Яна ў Варшаве.

У 1771 годзе па запрашэнні гродзенскага старосты Антонія Тызенгаўза пераязжае ў Гродна. Вясной таго ж года Джузэпэ залічаюць паручнікам воінскага гарнізона ў Гродне. У 1775 годзе атрымаў званне капітана кавалерыі ВКЛ, пасля займае пасаду гарадзенскага гараднічага і быў набілітаваны.

Новы замак у Гродне

Шчорсаўскі палац у 1894 годзе

12 снежня 1771 рашэннем камісіі фінансаў ВКЛ дэ Сака з акладам у 600 польскіх злотых прызначаецца на пасаду архітэктара «Яго каралеўскай Вялікасці». У яго абавязкі ўваходзіў пільны нагляд за будаўніцтвам мясцовых каралеўскіх мануфактур. У гэты час Сака распрацаваў арыгінальны праект перабудовы новага Каралеўскага замка ў Гродне, каралеўскага паляўнічага палаца ў Аўгустове  (польск.), каралеўскай рэзідэнцыі ў Станіславове. У 1779 Сака стварае для гродзенскага маршалка Юрыя Валовіча адзін з прыгажэйшых помнікаў архітэктуры — палацава-паркавы комплекс Свяцк. Сядзіба добра захавалася. У 1770—1776 гадах дэ Сака пры ўдзеле італьянца Карла Спампані і француза Якуба Габрыеля быў спраектаваны пышны палац Яўхіма Храптовіча ў Шчорсах. У наш час палац не захаваўся, застаўся толькі будынак бібліятэкі Храптовічаў. У 1760—1780 гадах па праектах Сака будуецца палац Тызенгаўзаў у Паставах.

У 1788 годзе кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі за вялікія заслугі ўзнагародзіў архітэктара маёнткам Дубасна  (укр.) (каля Беластоку, Польшча)^[2]. У сваім маёнтку ў 1781 годзе Сака ўзвеў капліцу, пазней былі пабудаваныя гаспадарчыя і жылыя памяшканні, разбіты сад і агарод. Да нашых дзён сядзіба Сака не захавалася.

У красавіку 1788 года Сака бярэ шлюб у гродзенскім бернардзінскім касцёле з Францішкай Манькоўскай, роднай сястрой мастака Тамаша Манькоўскага, з якім дэ Сака займаўся роспісам сцен Свяцкага палаца.

У 1793 годзе Станіслаў Аўгуст Панятоўскі эмфітэўтычным прывілеем  (руск.) дараваў дэ Сака, маёру войск польскіх, урочышча Бабіньска Буда, якое змяшчалася ў Аліцкай эканоміі^[3].

У канцы 1790 Сака сур’ёзна захварэў на туберкулёз і пераехаў у Гродна. Тут, у Доме масонаў 20 снежня 1798 ім было напісана перадсмяротнае завяшчанне. Паводле яго Джузэпэ дэ Сака, маёр былых войск польскіх, запісаў жонцы, Францішцы з Манькоўскіх дэ Сака, добры Дубасьна і Бабіньска Буда і ўсю рухомасць^[4].

Пахаваны на Каталіцкіх фарных могілках у Гродне.

Творы

Тэатр Тызенгаўза

Палац Тызенгаўза

• Гродзенскія каралеўскія мануфактуры.
• Аўгустоўскі палац  (польск.) каля Гродна.
• Станіславаўскі палац каля Гродна.
• Свяцкі палац Ю. Валовіча.
• Шчорсаўскі палац (разам з Карла Спампані і Я. Габрыэлем).
• Дзмітрыеўская царква ў Шчорсах (разам з Я. Габрыэлем).
• Палац Тызенгаўзаў  (польск.) у Гродне, рэканструкцыя (разам з І. Г. Мёзерам).
• Палац Тызенгаўзаў  (руск.) у Вільні.
• Палац Тызенгаўзаў у Паставах.
• Новы замак у Гродне, рэканструкцыя.
• Ратуша ў Гродне, 1775 (разам з Фрэйліхам).
• Палац у Цёнжэні  (польск.) (Польшча).
• Праект ратушы ў Вільні, 1784 (не быў ажыццёўлены).

Ушанаванне памяці

Помнік Дж. Сака ў Гродне на Гарадніцы

У 2008 на беразе ручая Гараднічанкі ў Швейцарскай даліне была ўсталявана бронзавая скульптура Джузэпэ Сака. Скульптура выканана Аляксандрам Анціпіным. Джузэпэ Сака трымае на каленях план горада Гродна, на якім напісана «Гарадніца, план» і пазначана дата «1780».

Зноскі

1. Giusèppe Sacco // Sapere Encyclopedia — De Agostini Editore, 2001.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63346450"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2521786"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q130548027"></a>
2. SUMARIUSZ DOKUMENTÓW KAMERY WOJNY I DOMEN W BIAŁYMSTOKU 1796—1807. № 51. 1410; k. 71 (польск.)
3. SUMARIUSZ DOKUMENTÓW KAMERY WOJNY I DOMEN W BIAŁYMSTOKU 1796—1807. № 58. 1395; k. 5 (польск.)
4. SUMARIUSZ DOKUMENTÓW KAMERY WOJNY I DOMEN W BIAŁYMSTOKU 1796—1807. № 927. 1410; k. 79-80 (польск.)

Літаратура

• Сака Джузепе // Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік / Беларус. Энцыкл.; Рэкал.: А. А. Воінаў і інш. — Мн.: БелЭн, 1993. — 620 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-078-5.
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.

Спасылкі

• — Архітэктар Яго каралеўскай Вялікасці(недаступная спасылка) (руск.)