Гекзаметр

Пачатак «Адысеі» на старажытнагрэчаскай.

Гекза́метр, гексаметр (стар.-грэч.: ἑξάμετρον, ад ἕξ — «шэсць» і μέτρον — «мера») — у антычнай метрыцы любы верш, які складаецца з шасці метраў. У больш распаўсюджаным разуменні — верш з пяці дактыляў ці спондэяў, і аднаго спандэя ці харэя у апошняй стапе. Адзін з трох галоўных памераў класічнай антычнай квантытатыўнай метрыкі, самы найбольш часта ўжываны памер антычнай паэзіі.

Паходжанне

«Гамер»: сляпы аэд чытае гекзаметры натоўпу. Карціна А. Лелуара.

Антычны «гераічны» гекзаметр узнік у Старажытнай Грэцыі не пазней VIII стагоддзя да н.э. (магчыма, ужо ў мікенскую эпоху) і з'яўляецца найстаражытным квантытатыўным памерам. Гіпотэзы пра запазычаны характар гекзаметра даследчыкамі разглядаюцца даўно; паводле аднаго з меркаванняў, гекзаметр узнік пад уплывам метрыкі хурыцкіх і хецкіх паэм,^[1] хоць наяўнасць даўгот у хецкай мове застаецца прадметам дыскусіі.

Першыя гекзаметрычныя сачыненні не запісваліся; гэта былі вусновыя творы, якія перадаваліся, у прыватнасці, аэдамі-вандроўнікамі. Такі нерыфмаваны гекзаметр уяўляў сабой цудоўнае мнеманічнае ўстройства. Пасля гекзаметр лічыўся вынаходствам Апалона ці Арфея; легенда таксама прыпісваюць уводзіны гекзаметра нейкай Феманоі, дачцэ Апалона, першай дэльфійскай піфіі. Першапачаткова гекзаметр з'яўляўся пераважна сакральным вершам; гекзаметрам, у прыватнасці, прамаўляліся адказы аракулаў, спяваліся рэлігійныя гімны. Гекзаметр прамаўляўся нараспеў, пад акампанемент фармінгі.^[2]

У гераічных паэмах, як высокая форма верша, гекзаметр стаў ужывацца нашмат пазней.^[3] Першы зафіксаваны пісьмова гекзаметр з'яўляецца ў «Іліядзе», «Адысеі» і іншых кіклічных паэмах. Гэтыя паэмы ствараліся ў IX—VIII стст. да н.э. (запісаны ў VI ст. да н.э., да гэтага перадаючыся вуснова); гекзаметр у іх ужо цалкам складзены і ўстойлівы. Пад уплывам гамерыдаў гекзаметр стаў класічным вершам гераічнага эпасу. Арыстоцель заве гекзаметр «самым устойлівым і важкім» з усіх відаў метра.^[4] Укараніўшыся як памер вялікага эпасу, гекзаметр сыходзіць у сярэднія жанры — буколіку (пачынаючы з Феакрыта), сатыру і пасланне (пачынаючы з Гарацыя).

У рымскую паэзію гекзаметр увёў Квінт Эній, выцесніўшы, такім чынам, найстаражытны рымскі сатурнійскі верш.^[5] Эній паказаў, што грэчаскія квантытатыўныя памеры могуць выкарыстоўвацца ў лацінскай мове, у якой патрабаванні да фанетычных пераўтварэнняў (напр. размяшчэнню доўгага склада ў пазіцыю кароткага і наадварот) стражэйшыя, чым у грэчаскай.^[6] Па сваёй квантытатыўнай прыродзе, класічныя гекзаметры могуць існаваць толькі ў старажытнагрэчаскай, лацінскай і падобных да іх мовах, у якіх даўгата галосных з'яўляецца фаналагічна значнай; гекзаметры ў сучасных мовах імітатыўны і сканструяваны штучна.

Гл. таксама

• Алкманава страфа
• Гераічны верш
• Элегічны дыстых

Зноскі

1. Иванов. В. В. Хеттская и хурритская литературы. // В кн.: История всемирной литературы. Т. 1. М., 1983. С. 121. Архівавана 8 верасня 2008.
2. Зелинский Ф. Ф. История античной культуры.
3. Квятковский. Гекзаметр. // В сб.: Поэтический словарь. 1966.
4. Аристотель. Поэтика 24 1459b35-36; пер. М. Л. Гаспарова.
5. М. фон Альбрехт. История римской литературы. Т. 1. М., 2003. С. 166.
6. Быкова Э. В. Античная культура: социальные и духовные основы. Архівавана 24 кастрычніка 2008.

Літаратура

• Fitz Gerald Tisdall. A Theory of the Origin and Development of the Heroic Hexameter. 1889.
• Nagy G. Comparative Studies in Greek and Indic Meter. Cambridge (Mass.). 1974.