«Валада́р Пярсцё́нкаў»[3] (англ.: The Lord of the Rings) — раман англійскага пісьменніка Дж. Р. Р. Толкіна, самы вядомы твор жанру фэнтэзі, працяг кнігі «Хобіт». «Валадар Пярсцёнкаў» быў напісаны як адна кніга, але з-за аб’ёму пры першым выданні яго падзялілі на тры часткі: «Брацтва Пярсцёнка», «Дзве вежы» і «Вяртанне караля». У выглядзе трылогіі ён публікуецца і дагэтуль, хоць часта ў адной папяровай кнізе.
«Валадар Пярсцёнкаў» з’яўляецца адной з самых вядомых і папулярных кніг XX стагоддзя. Ён перакладзены сама мала на 38 моў свету, у тым ліку на беларускую (аматарскі пераклад). Гэта кніга зрабіла велізарны ўплыў на літаратуру ў жанры фэнтэзі, на настольныя і камп’ютарныя гульні, на кінематограф і наогул на сусветную культуру. Вялікім поспехам карысталася і экранізацыя кнігі, створаная рэжысёрам Пітэрам Джэксанам.
Кніга
«Валадар Пярсцёнкаў» складаецца з шасці кніг, але для зручнага выдання, зрабілі тры тамы па дзве кнігі.
Першапачаткова Толкін не збіраўся пісаць працяг да «Хобіта» (раман «Валадар Пярсцёнкаў» фактычна з’яўляецца такім працягам). Аднак 15 лістапада 1937 падчас абеду са Стэнлі Анвінам, уладальнікам выдавецтва, якое апублікавала «Хобіта», Толкін атрымаў прапанову прадставіць для разгляду іншыя творы. Рэцэнзент выдавецтва адхіліў дасланы «Сільмарыліян», хоць адазваўся аб ім станоўча. Падбадзёраны гэтым Толкін пачаў пісаць працяг «Хобіта» і ўжо 16 снежня 1937 ў лісце да выдаўца паведаміў аб першай главе новай кнігі.
Мэтай Толкіна было стварыць англійскі эпас. Толкін быў оксфардскім філолагам, добра знаёмым з сярэдневяковымі міфаміПаўночнай Еўропы, такімі як «Сага аб Хервер», «Сага аб Вельсунгах», «Беавульф», а таксама з іншымі старажытнаскандынаўскімі, старажытнаанглійскімі і сярэдневяковымі англійскімі тэкстамі. «Валадар Пярсцёнкаў» быў натхнёны і іншымі літаратурнымі крыніцамі, напрыклад, легендамі Артураўскага цыкла і карэла-фінскім эпасам «Калевала». На думку Толкіна, англасаксам востра не хапала эпасу падобных маштабаў, артураўскі міф ён лічыў несправядлівай заменай з-за яго відавочных кельцкіх, а не англасаксонскіх каранёў.
Стварэнне англійскага эпасу часта абмяркоўвалася на сустрэчах Толкіна з Інклінгамі (літаратурная дыскусійная група ў Оксфардскім універсітэце, на штотыднёвых сустрэчах гэтай групы абмяркоўваліся ісландскія міфы і ўласныя неапублікаваныя складанні). Толкін пагадзіўся з адным з членаў гэтай групы, Клайвам Льюсам, што ў адсутнасць англійскага эпасу неабходна яго стварыць самім.
Паралельна з гэтымі дыскусіямі ў снежні 1937 Толкін пачаў «новага Хобіта». Пасля некалькіх няўдалых спробаў гісторыя пачала набіраць абароты, з простага працягу «Хобіта» ператварыўшыся хутчэй у працяг неапублікаванага «Сільмарыліяна». Задума першай главы ўзнік адразу ў гатовым выглядзе, хоць прычыны знікнення Більба, ідэя пра важнасць Пярсцёнка Усеўладдзя і назва рамана праясніліся толькі да вясны 1938. Спачатку Толкін хацеў напісаць яшчэ адзін апавяданне, у якім Більба, патраціўшы ўсе свае скарбы, кінуўся ў новыя прыгоды, але, успомніўшы пярсцёнак і яго сілу, вырашыў замест гэтага напісаць пра яго. Спачатку галоўным героем быў Більба, але потым аўтар вырашыў, што гісторыя занадта сур’ёзная для такога камічнага і вясёлага персанажа. Толкін разглядаў магчымасць адправіць у падарожжа сына Більба, але ўзнікалі пытанні: дзе была яго жонка? Як Більба адпусціў сына ў гэтак небяспечнае падарожжа? У выніку Толкін вырашыў працягнуць традыцыю старажытнагрэчаскіх легенд, у якіх артэфакт, які валодае магічнай сілай, атрымлівае пляменнік галоўнага героя. Так паўстаў хобіт Фрода Торбінс.
З’яўляючыся перфекцыяністам, Толкін пісаў павольна. Яго літаратурная праца часта перарывалася акадэмічнымі абавязкамі, у прыватнасці, Толкін павінен быў экзаменаваць студэнтаў (нават першая фраза «Хобіта» — англ.: «In a hole in the ground there lived a Hobbit» — была напісана на чыстай старонцы экзаменацыйнай працы аднаго са студэнтаў). На працягу большай часткі 1943 Толкін не працаваў над тэкстам, але працягнуў працу ў красавіку 1944. Раздзелы з рамана Толкін пасылаў свайму сыну Крыстаферу, які служыў у Афрыцы ў англійскіх ВПС, і Клайв Льюсу. У 1948 у гісторыя была завершана, але да 1949 працягвалася рэдагаванне ранніх частак «Валадара Пярсцёнкаў».
… Сэм пранікае ў Кірыт Унгал за Фрода, якога туды нясуць оркі. Там оркі не падзялілі рэчы Фрода, і такім чынам практычна ўсіх пазабівалі. Цяжкім чынам Сэм адбівае Фрода, які як высветлілася быў жывы. Яны працягваюць сваё падарожжа ў кірунку Арадруіна. Ім даводзіцца пераапранцца ў адзёжу оркаў, каб іх не спаймалі. У адным месцы ім даводзіцца прайсці некаторы шлях круком разам з адным атрадам оркаў. Ім шанцавала выбіцца са строя. Пярсцёнак станавіўся ўсё цяжэй і цяжэй, і ў хуткім часе Фрода не можа ісці сам. Сэм яму дапамагае, і вось яны ўжо амаль дабраліся да вогненнай шчыліны. Там яны сустракаюць Горлума! Горлум стараецца адабраць у іх Пярсцёнак. У гэты час ля Чорных варотаў пачынаецца апошняя бітва за Серадзем’е. Шанцаў на перамогу даволі мала. Супраць застаўшыхся Назгулаў б’юцца Арлы (галоўны з іх Гваіхір)… Горлум нападае на Фрода, і Фрода апранае Пярсцёнак. Саўран тут жа пасылае сваіх слугаў да гары. Горлум адкусвае палец з Пярсцёнкам, і ад радасці таго, чаго ён чакаў ужо каля васьмідзесяці гадоў ён падае з абрыва прама ў лаву! Пярсцёнак знішчаны! Барад-дур — замак Саўрана разбураецца, усе арміі Мордара разбягаюцца… На Кармаленскім полі адзначаюць перамогу. Гандальф з арламі выратоўвае хобітаў з вывяргаючагася вулкана, якія цяпер сталі героямі Серадзем’я. Арагорна карануюць каралём Гондара, і з цягам часу Фрода, Сэм, Мэры і Піпін вяртаюцца дадому ў Шыр. Як высветлілася, Сарумана Белага выпусцілі з Ізенгарда, і ён цяпер стаў наводзіць свае парадкі ў краіне хобітаў! Але не дарэмна чацвёрка вядомых па ўсяму Серадзем’юхобітаў прайшла папярэднія выпрабаванні. Яны з лёгкасцю справіліся. Сарумана забівае яго асабісты слуга Грыма (які раней быў слугой Тэадэна). Такім чынам у Шыры ўсталёўваецца мір, і ў хуткім часе Фрода з Більба паплылі за мора з Шэрай гавані ў Валінор.
Адрозненні фільмаў ад кнігі даволі вялікія (хаця ўсе імёны і факты захаваліся нязменнымі), таму што каб зняць усю кнігу ў дакладнасцях, агульная даўжыня фільма складала бы не 9 (12 — рэжысёрская версія) гадзін, а ў шмат разоў больш. Гэта верагодна быў бы серыял.
… Тут былі прыняты наступныя рэчы: прывядзенне ў Хельмаву Падзь восйскаў Аркенбранда, не выгнанне Эамера, Хуорны, размова з Саруманам (голас Сарумана) і інш. Таксама, Фарамір не так моцна спакушаўся забраць Пярсцёнак, і фільм на гэты раз заканчваецца наадварот, калі яшчэ Фрода не дайшоў і блізка да пячораў Шэлаб…
Уладар Пярсцёнкаў. Звяз Пярсцёнка / Дж. Р. Р. Толкін ; пераклад з англійскай [Д. Магілёўцава, К. Курчанковай]. — Менск [Мінск], 2008. — 418, [1] с. : іл. ; 21 см. — Пераклад выд.: The lord of the rings. The fellowship of the ring / J. R. R. Tolkien. HarperCollinsPublishers, 1992. — 500 экз.
Уладар пярсцёнкаў. Дзве вежы / Дж. Р. Р. Толкін ; пераклад з англійскай [Д. Магілеўцава, К. Курчанковай]. — Менск [Мінск : б. в.], 2008. — 20 см. — Пераклад выд.: The lord of the rings. The two towers / J. R. R. Tolkien. HarperCollins, 1992
Уладар Пярсцёнкаў. Вяртанне караля : [раман] / Дж. Р. Р. Толкін ; пераклад з англійскай [Д. Магілёўцава, К. Курчанковай]. — Менск [Мінск], 2009. — 303, [2] с. : іл. ; 20 см. — Пераклад выд.: The lord of the rings. The return of the king / J. R. R. Tolkien. HarperCollins, 1992. — 500 экз.
