Потым у 1981 годзе быў скіраваны ў Паўднёвую групу войскаў (г. Кечкемет, Венгрыя), дзе паслядоўна займаў пасады камандзіра дывізіёна, начальніка штаба палка, а потым — камандзіра 198-га самаходнага артылерыйскага палка 19-й гвардзейскай танкавай дывізіі, у якой займаў пасаду начальніка штаба 407-ы гвардзейскага самаходнага артылерыйскага ордэнаў Багдана Хмяльніцкага і Аляксандра Неўскага палка, г. Тата[hu].
Паводле сведчанняў калег, яго полк неаднаразова ўзнагароджваўся пераходным сцягам Вайсковага Савета акругі[17].
Служба ў Літве
З 1986 года камандзір 379-га самаходнага артпалка 107-й мотастралковай дывізіі Прыбалтыйскай ваеннай акругі[ru] (г. Вільнюс, Літва). Яго полк быў лепшым у Прыбалтыйскай ваеннай акрузе, у ім адсутнічала дзядоўства[ru], жонак афіцэраў запрашалі на заняткі і быў створаны жансавет.
У 1989 годзе часць пад камандаваннем Масхадава стала першай у дывізіі, а ў 1990 годзе прызнана лепшай у Прыбалтыйскай ваеннай акрузе па баявой і палітычнай падрыхтоўцы.
У 1990 годзе прызначаны начальнікам артылерыі дывізіі, абраны сакратаром партыйнага камітэта і старшынём афіцэрскага сходу. З 1991 года камандаваў штабам ракетных войскаў і артылерыі Вільнюскага гарнізона, якім загадваў беларускі генералВалерый Фралоў[18]. Яго салдаты прыкрывалі захоп АМАПам вільнюскага тэлецэнтра, але непасрэдна ў штурме не бралі ўдзел. Сам Масхадаў за два дні да падзей быў высланы з Вільнюса сваім камандаваннем[19]. Быў узнагароджаны ордэнамі «За службу Радзіме ва Узброеных Сілах СССР» II, III ступеня[20]. На момант звальнення з Узброеных сіл СССР меў званне палкоўніка.
У штабе Дудаева
У снежні 1992 года, пасля абвастрэння сітуацыі на мяжы паміж Чачнёй і Інгушэціяй, Масхадаў падаў у адстаўку з Узброеных сіл Расіі і прыбыў у Грозны, дзе загадам Джахара Дудаева быў прызначаны начальнікам Грамадзянскай абароны Чачні, а неўзабаве — першым намеснікам начальніка Галоўнага штаба Узброеных сіл ЧРІ.
У Першую чачэнскую вайну Масхадаў планаваў і кіраваў правядзеннем большасцей буйных баявых і дыверсійных аперацый чачэнскіх узброеных фармаванняў.
Са снежня 1994 года па студзень 1995 года ўзначальваў абарону Прэзідэнцкага палаца ў Грозным. Паводле плана Масхадава чачэнцы прапусцілі расійскія танкі ў цэнтр горада, пасля чаго нанеслі ўдары так, каб падбітыя баявыя машыны блакавалі астатнім шляхі адыходу, а потым з верхніх паверхаў дамоў расстралялі танкі, якія не маглі манеўраваць на вузкіх вуліцах. Паводле некаторых дадзеных, пакінуў горад пасля таго, як ён быў пераўтвораны ў руіны. У лютым 1995 года Дудаеў прысвоіў Масхадаву званне дывізійнага генерала[21].
Штаб узброеных сіл Ічкерыі быў размешчаны ім у горах на мяжы Вядзенскага[ru] і Нажай-Юртаўскага раёнаў[ru]. У маі 1995 года падчас абвешчанага расійскімі войскамі мараторыя на баявыя дзеянні Масхадаў здзяйсніў перагрупоўку, рэарганізаваў свае сілы па франтах і кірунках.
У жніўні—кастрычніку 1995 года ўзначальваў чачэнскіх баевікоў на перамовах з федэральнымі ўладамі. У адпаведнасці з дасягнутымі дамоўленасцямі, Масхадаў быў прызначаны сустаршынём адмысловай назіральнай камісіі.
Пад кіраўніцтвам Масхадава быў распрацаваны і ажыццёўлены напад баевікоў на Грозны, Аргун і Гудэрмес6 жніўня1996 года (аперацыя «Джыхад»). Паводле яго заявы, аперацыя была распачата для таго, «каб паказаць усяму свету і перш за ўсё Расіі баявы патэнцыял Узброеных сіл ЧРІ».
У сакавіку 1995 года пракуратура Расійскай Федэрацыі[ru] ўзбудзіла супраць Масхадава крымінальную справу па фактах яго дачынення да стварэння незаконных узброеных фармаванняў па 170-ым (злоўжыванне ўладай ці службовым становішчам), 64-ым і 77-ым (здрада Радзіме і бандытызм з мерай кары аж да смяротнага пакарання) артыкулам Крымінальнага кодэкса РСФСР і абвясціла яго ў вышук[22]. Нягледзячы на гэта, у 1995 і 1996 гг. ён неаднаразова прадстаўляў баевікоў на перамовах з расійскімі ўладамі, а 31 жніўня 1996 года ён падпісаў з Аляксандрам ЛебедземХасавюртаўскія пагадненні[be-x-old], згодна якім разгляд пытання пра статус Чачні адкладаўся да 31 снежня2001 года.
Міжваенны перыяд
17 кастрычніка 1996 года ўзначаліў урад ЧРІ: рашэннем выканаўцы абавязкаў прэзідэнта Ічкерыі Зелімхана Яндарбіева Масхадаў стаў адначасна прэм’ер-міністрам кааліцыйнага ўрада Чачні і міністрам абароны, захаваўшы пры гэтым пасаду начальніка Галоўнага штаба.
27 лістапада 1996 года абвясціў пра сваё рашэнне балатавацца на пост прэзідэнта ЧРІ (балатаваўся на пару з віцэ-прэзідэнтам Вахам Арсанавым[ru]). Па ініцыятыве Масхадава, усе кандыдаты павінны былі публічна паклясціся, што не дапусцяць якіх-небудзь правакацый і абразлівых прыёмаў у дачыненні сваіх сапернікаў. Галоўнымі сапернікамі Масхадава на выбарах былі палявы камандзір Шаміль Басаеў, в. а. прэзідэнта ЧРІ Зелімхан Яндарбіеў і міністр прапаганды Маўладзі Удугаў[ru].
27 студзеня1997 года быў абраны прэзідэнтам ЧРІ, набраўшы 59,3 % галасоў выбарцаў. Другое, трэцяе і чацвёртае месцы занялі Басаеў (23,5 % галасоў), Яндарбіеў (10,1 %) і Удугаў адпаведна. З лютага адначасна заняў пост старшыні ўрада ЧРІ.
Праз паўгода пасля выбараў Масхадаў прызначыў Басаева «прэм’ер-міністрам» ЧРІ.
Як піша гісторык-каўказазнавец Джабраіл Гакаеў[ru], Масхадаў, узначаліўшы ЧРІ, апынуўся, аднак, не ў стане кансалідаваць чачэнскае грамадства, падтрымаўшы ўзброеную меншасць і адпрэчыўшы супрацу з цэнтрысцкімі палітычнымі сіламі і лаяльнай да Расіі мадэрнізаванай часткай насельніцтва[24]. Як адзначае Гакаеў, за час кіравання Масхадава ў Чачні хутка дэградавалі эканоміка і сацыяльная сфера[24]:
Над Чачнёй рэальна навісла экалагічная і эпідэміялагічная катастрофа. Гарады і разбураныя сёлы практычна не аднаўляліся, людзі жылі ў пабітых кварталах, дзе ўжо даўно няма ні каналізацыі, ні вады, а часта — і электрычнасці. Медычнае абслугоўванне, у існасці, адсутнічала. Людзі паміралі ад масавых хвароб і голаду, асабліва высокая смяротнасць сярод дзяцей, практычна ўсё насельніцтва мае патрэбу ў псіхатэрапіі. Вучылішча, вну практычна не працавалі, апроч некалькіх прыватных каледжаў. Узмацніўся працэс арабізацыі адукацыі. У Чачні выяўна пазначыліся прыкметы распаду гаспадарчых, культурных сувязей усярэдзіне соцыуму. З Чачні працягваўся зыход насельніцтва. Паводле дадзеных апошняга перапісу (1989), тут жылі 1270 тыс. чалавек, з іх больш за 30 % рускіх і рускамоўных. Перад пачаткам другой чачэнскай кампаніі насельніцтва Ічкерыі не перавышала 400 тыс. (рускіх у Чачні засталося каля 50 тыс.), тут засталіся толькі тыя, каму няма куды дзецца.
Рэальнага будаўніцтва дзяржавы і аднаўлення эканомікі Чачні Масхадаў ажыццявіць не змог. Існаванне Чачні ў эканамічным плане было забяспечана толькі практычна адкрытымі межамі з астатняй Расіяй, а таксама энерганосьбітамі і электраэнергіяй з Расіі.
У Чачні адбываліся выкраданні людзей, захопы закладнікаў (у тым ліку афіцыйных расійскіх прадстаўнікоў, якія працавалі ў Чачні), крадзяжы нафты з нафтаводаў і нафтавых свідравін, шырока была пашырана вытворчасць і кантрабанданаркотыкаў, выпуск і шыранне фальшывых грашовых купюр, тэракты і напады на суседнія расійскія рэгіёны. На тэрыторыі Чачні былі створаны лагеры для навучання баевікоў — маладых людзей з мусульманскіх рэгіёнаў Расіі. Сюды скіроўваліся з-за мяжы інструктары па мінна-падрыўной справе і ісламскія прапаведнікі. Значную ролю ў жыцці Чачні сталі цацкаць шматлікія арабскія найміты. Галоўнай іх мэтай стала дэстабілізацыя становішча ў суседніх з Чачнёй расійскіх рэгіёнах і шыранне ідэй сепаратызму на паўночнакаўказскія рэспублікі (перадусім Дагестан, Карачаева-Чаркесію, Кабардзіна-Балкарыю).
Масхадаў у сваёй інфармацыйнай палітыцы выкарыстоўваў выказы антысеміцкага толку. Чачэнскі гісторык Лема Вахаеў прыводзіць адзін з прыкладаў выступлення Масхадава: «Сёння я змушаны прызнаць, што ў нас ёсць вахабіцкая ідэалогія, якая робіць з нашай моладзі робатаў, атручвае яе свядомасць. Гэта ідэалогія прыўносіцца штучна. Яе ўкараняюць і шыраць нашы ворагі і яўрэі…». На думку Вахаева, дадзены выказ адлюстроўваў мысленне сепаратыстаў, якія знаходзяцца ва ўладзе: «Антысемітызм сёння прыўносіцца ў чачэнскае грамадства кіравальнай элітай, значная частка якой знаходзіцца пад уплывам ісламскіх радыкалаў-фундаменталістаў. Менавіта таму на кантраляваным рухам вахабітаў тэлеканале „Каўказ“ лейтматыў „Нам роўных няма. Мы ўсе змяцём. Трымайся, Расія — мы ідзём!“ непарыўна злучаны з заклікам „Будзе наш Іерусалім!“»[25].
Вонкавая палітыка
У лістападзе 1997 года ездзіў у ЗША, дзе сустрэўся з некалькімі амерыканскімі кангрэсменамі і каардынатарам Дзярждэпартамента па краінах СНД Стывенам Сестановічам.
У сакавіку 1998 года ездзіў у Лондан, дзе сустрэўся з лордам Алістарам Мак-Альпінам і былым прэм’ер-міністрам Маргарэт Тэтчэр[26].
У жніўні 1998 года Масхадаў здзейсніў другое падарожжа ў ЗША, дзе выступіў на Міжнароднай канферэнцыі ісламскага адзінства ў Вашынгтоне. Чачэнская дэлегацыя прапанавала ўкласці ў Чачню 30 млрд долараў[27].
Абвастрэнне сітуацыі
Да сярэдзіны 1998 года ў Чачні налічвалася каля 300 атрадаў баевікоў, што не ўваходзілі ў структуру «узброеных сіл ЧРІ»[28]. Самыя буйныя з іх — так званая «Армія генерала Дудаева[ru]» пад камандаваннем Салмана Радуева[ru], атрады Шаміля Басаева[ru] і Хатаба.[28] Групоўка Радуева налічвала да 3000 ваяроў і 16 адзінак бранятэхнікі, у групоўцы Басаева людзей і бранятэхнікі было не менш, атрады Хатаба налічвалі каля 500 чалавек[28]. Супрацьставіць ім Масхадаў мог толькі 7000 баевікоў і 60 адзінак бранятэхнікі[28]. У сярэдзіне 1998 года паміж Масхадавым і яго атачэннем, з аднаго боку, і радыкальнымі апазіцыйнымі групамі, з іншай, паўстаў палітычны канфлікт[ru]. У верасні 1998 года Радуеў, Басаеў і Ісрапілаў[be-x-old] звінавацілі Масхадава ў змове з Масквой, запатрабаваўшы яго адстаўкі. У адказ Масхадаў адправіў у адстаўку ўрад Шаміля Басаева. У выніку канфлікту з палявымі камандзірамі Масхадаў страціў кантроль над большай часткай тэрыторыі за межамі Грознага.
Амаль ува ўсіх раёнах Чачні атрады баевікоў захавалі свае структуры — штабы, «джамааты», вайсковыя базы, турмы. Гэтыя бандыты не лічылі чачэнскую вайну скончанай і ў любы момант былі гатовы пачаць баявыя дзеянні і здзяйсняць тэракты. Найболей буйныя рабагандляры і бандыты сталі службоўцамі ЧРІ: Б. Бакуеў[ru] — «намеснікам міністра ўнутраных спраў», Ваха Арсанаў — «віцэ-прэзідэнтам» і т. п.
9 студзеня1999 года Масхадаў выступіў за стварэнне ісламскай дзяржавы ў Чачні. Урус-Мартанаўскі раён стаў базай апазіцыі, што жыла па сваіх законах. Там іарданец Хатаб адкрыў дыверсійную базу.
3 лютага1999 года Масхадаў падпісаў указ пра ўвядзенне ў Чачні шарыяцкага кіравання «у поўным аб’ёме». Парламент быў пазбаўлены заканадаўчых праў, а вышэйшым заканадаўчым органам стала Шура[en] — ісламскі савет, быў створаны арганізацыйны камітэт на чале з Ахмедам Закаевым па стварэнні «шарыяцкай канстытуцыі». У адказ на гэта Басаеў абвясціў пра стварэнне «апазіцыйнай Шуры», якую сам і ўзначаліў. Пасля гэтага ён звінаваціў Масхадава ў «рэпрэсіях супраць удзельнікаў вайны і прыхільнікаў незалежнасці Чачні», і ў тым, што «замест аб’яднання нацыі прэзідэнт падзяліў народ па рэлігійным прынцыпе».
Летам 1999 года супрацьстаянне паміж прыхільнікамі Масхадава і радыкальнай апазіцыяй рэзка абвастрылася. 4 чэрвеня чачэнскае тэлебачанне перадало зварот Масхадава да апазіцыі: «Устаньце побач са мной. Падтрымайце мяне, як вы гэта зрабілі падчас вайны і на прэзідэнцкіх выбарах. Дапамажыце мне пазбыць Чачню ад ганебнай з’явы, які што прыняла масавы характар, злучанай з выкраданнем людзей», і абвясціў, што «рэспубліка знаходзіцца на мяжы міжусобнай і межтэйпавай вайны»[29].
11 чэрвеня прайшла сустрэча Масхадава і прэм’ер-міністра Расіі Сяргея Сцяпашына, прысвечаная змаганню з арганізаванай злачыннасцю ў Чачні. На наступны дзень у чачэнскай сталіцы 200 баевікоў апазіцыі спрабавалі ўзяць штурмам будынак Службы нацыянальнай бяспекі Чачні дзеля вызвалення сваіх людзей. У трохгадзіннай страляніне шэсць супрацоўнікаў спецслужбы атрымалі параненні, сярод нападнікаў было больш за дзесяць забітых.
У ліпені 1999 года па скупнасці баевікоў колькасцю 150—200 чалавек у раёне Кізляра федэральнымі сіламі быў нанесены папераджальны ўдар з дапамогай верталётаў, артылерыі і мінамётаў.
Тады ж Масхадаў распачаў спробу кансалідацыі з апазіцыяй. 12 ліпеня ў Грозным прайшло папярэдняе пасяджэнне СНБ з удзелам Масхадава, Басаева, Удугава, Гелаева[be-x-old] і іншых палявых камандзіраў. Было вырашана, што СНБ будзе вышэйшым органам дзяржаўнай улады Чачні і будзе ўзначальвацца самім Масхадавым.
Пачатак другой чачэнскай вайны
7 жніўня 1999 года з тэрыторыі Чачні было здзейснена масавае ўварванне баевікоў у Дагестан пад агульным камандаваннем Шаміля Басаева і арабскага найміта Хатаба. Ядро групоўкі баевікоў складалі замежныя найміты і ваяры «Ісламскай міжнароднай міратворчай брыгады»[30], злучанай з «Аль-Каідай»[31]. Расійскія ўлады прапанавалі ічкерыйскаму кіраўніцтву правесці супольную з федэральнымі сіламі аперацыю супраць ісламістаў у Дагестане. Было таксама прапанавана «вырашыць пытанне пра ліквідацыю баз, месцаў складавання і адпачынку незаконных узброеных фармаванняў, ад якіх чачэнскае кіраўніцтва ўсяляк адхрышчваецца»[32][33].
Масхадаў на словах засудзіў напады на Дагестан і іх арганізатараў і натхніцеляў, аднак рэальных мёр для супраціву ім не распачаў.
Больш за месяц ішлі баі федэральных сіл з баевікамі, якія скончыліся тым, што баевікі былі змушаны адступіць з тэрыторыі Дагестана назад у Чачню. У гэтыя ж дні — 4—16 верасня — у некалькіх гарадах Расіі (Маскве, Валгадонску і Буйнакску) была ажыццёўлена серыя тэрарыстычных актаў — выбухі жылых дамоў[ru].
Разумеючы, што апошнія падзеі прывялі Чачню на мяжу новай вайны, Масхадаў усімі сіламі спрабаваў, з аднаго боку, дыстанцыявацца ад найболей радыкальных паўстанцкіх лідараў — вывеў Маўладзі Удугава са складу Савета бяспекі ЧРІ, засудзіў удзел чачэнскіх палявых камандзіраў у дагестанскім канфлікце, звінаваціўшы іх у здрадзе ўласнага народа, заявіў, што «Чачня стала разменнай картай у руках 44сусветных дзяржаў, якія імкнуцца стаць гаспадарамі Каўказа і выдушыць адсюль Расію»[34], — а з іншага боку, то вінаваціў расійскае кіраўніцтва ў правакацыях і нагнятанні напружанасці, то заяўляў пра намер прапанаваць Расіі зрабіць Чачню «найважнейшым стратэгічным партнёрам на Паўночным Каўказе» і просіць лідараў Інгушэціі і Паўночнай АсецііРуслана Аушава[ru] і Аляксандра Дзасохава[ru] пра дапамогу ў прадухіленні новай вайны і ў арганізацыі асабістай сустрэчы з расійскім прэм’ерам Уладзімірам Пуціным.
Улічваючы, аднак, няздольнасць Масхадава кантраляваць сітуацыю ў Чачні[35], расійскім кіраўніцтвам быў прыняты рашэнне пра правядзенне ваеннай аперацыі па знішчэнні баевікоў на тэрыторыі Чачні. Прапановы Масхадава пра сустрэчу з прэзідэнтам Расіі былі адхілены. «Ніякіх сустрэч дзеля таго, каб даць баевікам залізаць раны, не будзе», заявіў прэм’ер-міністр Расіі Уладзімір Пуцін[36]. 30 верасня расійскія войскі перасеклі адміністрацыйныя межы Чачні.
Пасля ўводу расійскіх войскаў у Чачню Масхадаў узначаліў узброены супраціў і заняў пост кіраўніка Дзяржаўнага камітэта абароны ЧРІ. 10 сакавіка2000 года ён быў ізноў абвешчаны ўладамі РФ у федэральны, а ў 2002 годзе — у міжнародны вышук.
Да 2002 года Масхадаў з невялікім атрадам знаходзіўся пераважна ў горнай частцы Чачні. У 2002 годзе на агульным сходзе ўсіх палявых камандзіраў («Вялікім Маджлісе») тэрарысты дамовіліся пра адно камандаванне, і падраздзяленні раней апазіцыйнай тэрарыстычнай арганізацыі «Маджлісуль Шура[ru]» Шаміля Басаева і Хатаба перайшлі пад камандаванне Масхадава (быў сфармаваны новы калегіяльны орган «Дзяржаўны Камітэт Абароны — Маджлісуль Шура», да якому, згодна прынятым папраўкам да канстытуцыі ЧРІ, на час вайны пераходзіла ўся паўната ўлады).
У апошнія гады Масхадаў страціў апору сярод насельніцтва і баевікоў[37], фармальна застаючыся абраным кіраўніком Чачні, з якім, на думку замежнай грамадскасці, расійскае кіраўніцтва магло б весці перамовы пра палітычнае ўрэгуляванне ў рэспубліцы. Многія яго патужнікі, не вытрымаўшы нягод партызанскай вайны, здаліся ўладам і спынілі адкрыты супраціў. У той жа час перыядычна з’яўляліся паведамленні пра нязгоды ў дачыненні метадаў узброенага змагання паміж Масхадавым і лідарамі радыкальнага крыла (Шаміль Басаеў, Доку Умараў[be-x-old]). Масхадаў нібы не падтрымваў акцый па захопах закладнікаў і выбухах жылых дамоў, што прывялі да масавай гібелі мірных расійскіх грамадзянаў.
У сярэдзіне кастрычніка 2002 года Масхадаў даў інтэрв’ю французскаму агенцтву Agence France-Presse[en], у якім заявіў пра актывізацыю сваіх сувязей з найболей экстрэмісцкімі лідарамі чачэнскіх тэрарыстаў. Адказваючы на пытанні агенцтва, Масхадаў вытлумачыў радыкалізацыю сваёй пазіцыі адмовай Захаду падтрымаць яго. «Заходнія лідары змушаны заляцацца з Расіяй для дазволу сваіх глабальных праблем, такіх як Балканы, Афганістан, Грузія, а зараз і Ірак», заявіў ён. «Зараз, калі вайна працягваецца, мне няма чаго губляць ад таго, што я злучаюся з такімі людзьмі, як Басаеў, Удугаў ці Яндарбіеў — галоўнымі радыкальнымі лідарамі», падкрэсліў Масхадаў. Пры гэтым ён заявіў аб нейкай «вылучнай аперацыі», якая рыхтуецца сепаратыстамі, аднак якія-небудзь дэталі ён раскрыць адмовіўся[38]. 23 кастрычніка чачэнскімі тэрарыстамі былі захоплены закладнікі ў тэатральным цэнтры на Дуброўцы[ru] ў Маскве. 25 кастрычніка ў тэлефонным інтэрв’ю азербайджанскай газеце «Люстэрка» адзін з тэрарыстаў, якія ўтрымвалі закладнікаў, заявіў, што Масхадаў браў удзел у падрыхтоўцы гэтага тэракту[39][40]. У лістападзе 2002 года Масхадаў засудзіў тэракт на Дуброўцы і абвясціў пра ўзрушанасць крымінальнай справы на Басаева, прыстрашыўшы зрушыць Басаева з пасады, аднак не распачаў якіх-небудзь значных дзеянняў. Басаеў сам падаў у адстаўку, як толькі ўзяў на сябе адказнасць за «Норд-Ост»[41][42][43], працягваў заставацца ў Чачні і неўзабаве зноў быў прызначаны Масхадавым на шэраг пасад у ЧРІ. Расійскае кіраўніцтва пасля тэракту заявіла пра адмову ад якіх-небудзь перамоў з Масхадавым, звінаваціўшы яго ў дачыненні да арганізацыі гэтай акцыі[44]. Урад ЗША заявіў, што пасля тэракту на Дуброўцы Масхадаў цалкам страціў легітымнасць і не можа прэтэндаваць на ўдзел у мірным працэсе[45].
У час тэрарыстычнага акта ў Беслане, адказнасць за які ўзяў на сябе Басаеў[46], Масхадава (праз Ахмеда Закаева[be-x-old]) прасіў пра дапамогу прэзідэнт Паўночнай Асеціі Аляксандр Дзасохаў. Увечар 2 верасня2004 года Закаеў ад імя Масхадава паведаміў агенцтву «Франс-Прэс», што Масхадаў гатовы выляцець у Беслан і зрабіць захады па вызваленню закладнікаў, калі Масхадаву будуць пададзены гарантыі асабістай недатыкальнасці. Раніцай 3 верасня на сайце «Чечен.орг» з’явілася асабістая заява Масхадава з асуджэннем тэракту[47] (на наступны дзень сайт «Чечен.орг» заявіў, што матэрыял ад імя Масхадава з’яўляецца сумнеўным і быў вывешаны невядомым узломшчыкам[48]). Паводле словаў Закаева, 3 верасня ў 12:00 па маскоўскім часе было дасягнута пагадненне з Дзасохавым пра прылёт у той жа дзень Масхадава ў выпадку падавання гарантый недатыкальнасці Масхадаву. Дзасохаў, у сваю чаргу, сцвярджаў, што Закаеў тым часам толькі толькі паведаміў пра перадачу паведамлення Масхадаву і гатовасці паінфармаваць Дзасохава, калі паступяць новыя звесткі. У 13:05 у тэрарыстаў выбухнулі бомбы, закладнікі пачалі выбягаць са школы[49], и через некоторое время начался штурм здания.[50][51][52]. 17 верасня 2004 года намеснік генеральнага пракурора РФ Уладзімір Калеснікаў[ru] заявіў, што Генпракуратура мае довады дачынення Масхадава да тэракту ў Беслане. Праз 5 месяцаў пасля тэракту Масхадаў аднавіў Басаева на пасадзе Вайсковага Аміра ГКО-Маджлісуль Шура ЧРІ[53]. У 2006 годзе Масхадаў быў прызнаны Вярхоўным судом Паўночнай Асеціі адным з заказцаў тэракту ў Беслане[11].
8 верасня 2004 года ФСБ абвясціла, што выплаціць 300 мільёнаў рублёў за інфармацыю, якая дазволіць нейтралізаваць лідараў бандфармаванняў Шаміля Басаева і Масхадава[54]. 25 лістапада 2004 года расійскія ўлады заявілі, што зловам Масхадава і Басаева занялася адмысловая разведвальная служба, якая функцыянуе ў складзе контртэрарыстычнай групоўкі войскаў на Севернам Каўказе; гэта служба яднае высілкі ФСБ, МУС і ваеннай выведкі — ГРУ[55].
14 студзеня2005 года Масхадаў падпісаў загад «Пра прыпыненне ў аднабаковым парадку наступальных баявых дзеянняў на ўсёй тэрыторыі ЧРІ і за яе межамі на люты месяц», які быў упершыню абнародаваны ў СМІ 3 лютага. У выкананне загаду Масхадава, Басаеў таксама аддаў загад падначаленым яму падраздзяленням спыніць наступальныя баявыя дзеянні тэрмінам да 22 лютага.
8 сакавіка2005 года Масхадаў быў забіты падчас спецаперацыі супрацоўнікамі Цэнтрa адмысловага прызначэння ФСБ[ru] у сяле Талстой-Юрт (Грозненскі сельскі раён), дзе ён хаваўся ў падземным бункеры пад хатай аднаго з далёкіх сваякоў[56]. Падчас штурму Масхадаў супраціўляўся і спецпрызаўцы прывялі ў дзеянне выбуховую прыладу, ад ударнай хвалі якой дом апынуўся паўразбураны. Затрыманыя падчас спецаперацыі асабісты памагаты Масхадава Вахід Мурдашаў, пляменнік Масхадава Вісхан Хаджымуратаў, а таксама Скандарбек Юсупаў і Ільяс Ірысханаў былі асуджаны на розныя тэрміны пазбаўлення свабоды за ўдзел у незаконных узброеных фармаваннях і незаконнае нашэнне зброі[57][58].
Паводле сцвярджэння Рамзана Кадырава, былы прэзідэнт Чачні «загінуў у выніку неасцярожнага абыходжання са зброяй целаахоўніка, які знаходзіўся поруч з ім»[59]. На працэсе ў Вярхоўным судзе Чачні высветліліся дэталі гібелі прэзідэнта Ічкерыі: смяротны стрэл быў здзейснены з пісталета Макарава, якім быў узброены пляменнік і целаахоўнік Масхадава Вісхан Хаджымуратаў. Ён так вытлумачыў: «Дзядзька заўсёды мне казаў, каб я застрэліў яго, калі ён будзе паранены і яго паспрабуюць узяць у палон. Ён казаў, што калі трапіць у палон, то з яго будуць здзекавацца, як з Саддама Хусейна»[60].
Як сцвярджае сын Масхадава, расійскія спецслужбы вылічылі месцазнаходжанне прэзідэнта ЧРІ з дапамогай адмысловай апаратуры, здольнай вызначыць каардынаты мабільнага тэлефона па IMEI-коду[58].
Талстой-Юрт (чач.: Дойкур-Эвл) — радавое сяло Руслана Хасбулатава, якое заўсёды лічылася цэнтрам антыдудаеўскай, а потым — антымасхадаўскай апазіцыі. У Талстой-Юрт пасля пачатку другой вайны перабраліся многія землякі і сваякі Масхадава з Нажай-Юртаўскага раёна.
15 сакавіка2005 года Цэнтр грамадскіх сувязей ФСБ абвясціў, што ўзнагарода ў памеры 10 мільёнаў долараў «за Масхадава» была выплачана «у поўным аб’ёме», не ўдакладніўшы пры гэтым, хто і завошта яе атрымаў. Цела Масхадава[61] было дастаўлена ў Маскву, месца пахавання яго, як тэрарыста, у адпаведнасці з прынятым у 2002 годзе законам не разгалошваецца.
Пасля смерці Масхадава «прэзідэнтам ЧРІ» стаў віцэ-прэзідэнт Абдул-Халім Садулаеў.
15 верасня2005 года новы «прэзідэнт ЧРІ» Абдул-Халім Садулаеў пасмяротна прысвоіў Масхадаву воінскае званне Генералісімуса ЧРІ, узнагародзіў яго вышэйшым ордэнам Ічкерыі «Къоман сий» («Гонар нацыі») і пераназваў Старапрамыслаўскі раён горада Джахара (Грознага) ў Масхадаўскі раён.
У лютым 1997 года апублікаваў аўтабіяграфічную кнігу «Гонар даражэй жыцця»[62].
Сям’я
Бацьку клікалі Алі. Малодшы брат Масхадава Асламбек быў забіты ў 2002 годзе ў выніку спецаперацыі расійскіх спецслужбаў. У Аслана было тры браты — Леча, Асламбек і Лема, — і дзве сястры — Буча і Жаўзан. У 1972 годзе, прыехаўшы на пабыўку ў сяло Зебір-Юрт, Масхадаў жаніўся з тэлефаністкай Кусамой Язедаўнай Семіевай з тэйпа Гардалой, якая жыла ў сяле Знаменскае Надцерачнага раёна. У 1979 годзе ў іх нарадзіўся сын Анзор, у 1981 годзе — дачка Фаціма. Праз нейкі час Аслан і Кусама развяліся. Паводле некаторых звестак, пад канец 2002 года Масхадаў жаніўся з маладой дзяўчынай з Ісхой-Юрта і застаўся жыць у гэтым паселішчы.
Пасля смерці Масхадава яго сям’я жыве ў Фінляндыі[63]. Сын Анзор вучыўся ў Малайзіі[64].
Пад канец 2004 года многія далёкія сваякі Масхадава былі выкрадзены. У Чачні хадзілі чуткі, што выкрадзеныя сваякі нейкі [65] час утрымваліся на адной з баз Службы бяспекі прэзідэнта Чачні[65], якая ўзначальвалася Рамзанам Кадыравым, у яго радавым паселішчы Цэнтарой[ru] (чач.: Хоси-Юрт) на паўднёвым усходзе Чачні.
У 2016 годзе ўдава Масхадава Кусама вярнулася ў Чачню[66].
Расійскія лібералы доўга спрабавалі знайсці сярод адыёзных чачэнскіх сепаратыстаў хоць адзін чалавечы твар, пакуль не спыніліся на Аслане Масхадаве. Яны лічылі яго той палітычнай фігурай, з якой цалкам можна мець справу без асаблівай шкоды для сваёй рэпутацыі. З часам, расчараваўшыся, шмат хто з іх прызнае, што зрабілі не той выбар: звонку імпазантны, разважлівы ічкерыйскі лідар апынуўся простым суўдзельнікам крывавых злачынстваў. Да таго ж з гадамі ён стаў здаваць і саслаб гэтак,
што напамінаў нечым кіплінгскага воўка Акелу, які спудлаваў на паляванні і чакаў штурхяля ад маладога і нахабнага канкурэнта-важака.
«Аслан Масхадаў, выходзячы з сітуацыі ў свеце, выходзячы з палітычных меркаванняў, спрабуючы даць адпачынак і перапынак людзям для аднаўлення сіл, гуляючы ў іх палітыку, уступаў у канфрантацыю з тымі, хто цвёрда настойваў на тым, каб перайсці на пазіцыю ісламу… Я вельмі шмат меў зносіны з ім… Магу сведчыць, што ён быў сапраўдным братам мусульманінам і любіў іслам», — адзначаў у сваім лісце да 4-х угодкаў абвяшчэння Імарата Каўказ Доку Умараў[67].
↑Тэрмін паўнамоцтваў Аслана Масхадава як прэзідэнта Чачэнскай Рэспублікі Ічкерыя (ЧРІ) фармальна кончыўся 26 студзеня 2002 года. Ён быў выбраны 26 студзеня 1997 года і па дзеючай тады канстытуцыі ЧРІ павінен была займаць гэту пасаду пяць гадоў[2].
↑У 2003 годзе прайшоў рэферэндум па канстытуцыі Чачні і выбары прэзідэнта Чачні, на якіх перамог Ахмат Кадыраў. Можна сцвярджаць, што «Масхадаў стаў нелегітымны пасля рэферэндуму»[3]. Незадоўга да прэзідэнцкіх выбараў Ахмат Кадыраў заяўляў, што пасля іх «ніхто ў свеце не зможа зваць Масхадава прэзідэнтам нават неіснуючай Ічкерыі»[4].
↑«Законныя паўнамоцтвы Масхадава як абранага прэзідэнта Чачэнскай Рэспублікі канчаюцца 27 студзеня 2002 года. Але ў нас ваеннае становішча, і паўнамоцтвы можна працягнуць… Парламент працягне яго паўнамоцтвы» (Зелімхан Яндарбіеў) [1].
Суд также посчитал, что нападение на школу в Беслане и захват заложников планировались «по указанию Масхадова и Басаева для оказания давления на федеральные органы власти с целью вывода войск из Чеченской республики».
↑Муса Мурадов, Алла Барахова, Николай Гулько.Из-под Чечни достали // Коммерсант-Власть, 14.03.2005. — № 10 (613)
↑Феськов В. И., Калашников К. А., Голиков В. И. Советская армия в годы «холодной войны» (1946—1991). — Томск: Изд-во Том. ун-та, 2004. — ISBN 5-7511-1819-7
