Kota Banda Acéh (aksara Bali: bandahaᵒaceḥ, Aksara Jawoë: كوتا بندر اچيه) inggih punika silih tunggil kota ring Provinsi Acéh, Indonésia.[1][4] Kota puniki pinaka kota Islam sané pinih lingsir ring Asia Tenggara, wiadin Kota Banda Aceh wantah pinaka ibu kota saking Kesultanan Aceh. Banda Aceh pinaka ibu kota Kesultanan Aceh Darussalam sané sampun wénten ngawit abad ka-14. Kesultanan Aceh Darussalam kawangun ring sisan-sisan kerajan Hindu miwah Budha sané sampun wénten sadurungnyané, sakadi Indra Purba, Krajan Indra Purwa, Krajan Indra Patra, miwah Krajan Indrapura (Indrapuri).
Saking batu nisan Sultan Firman Syah, silih tunggil sultan sané naenin ngawi wasa Kesultanan Aceh, kabaosang yéning Kesultanan Acéh ibukotanyané Kutaraja (Banda Aceh). (H. Mohammad Said a, 1981:157).
Kawéntenan Kesultanan Aceh Darussalam antuk ibukota Banda Acéh nenten prasida lempas saking karajegan Kerajaan Islam Lamuri. Ring panguntat abad ka-15, antuk kawéntenan prakanti sané becik sareng panegara panyandingnyané, ngawinang pusat Kerajaan Lamuri kagingsirang ring Meukuta Alam. Genah istana Meukuta Alam wantah magenah ring wewidangan Banda Acéh.[5]
Sultan Ali Mughayat Syah jumeneng nata ring Kesultanan Acéh Darussalam wantah selami dasa warsa. Manut prasasti sané kapanggihin ring batu nisan Sultan Ali Mughayat Syah, murdaning jagat ring Kesultanan Acéh Darussalam puniki newata daweg 12 Dzulhijah warsa sangang atus tigang dasa Hijriah utawi ring tanggal 7 Agustus 1530 Masehi. Yadiastun Sultan Mughayat Syah nénten sué ngenterang jagat, nanging Ida prasida ngwangun Banda Aceh pinaka pusat peradaban Islam ring Asia Tenggara. Daweg puniki, Banda Acéh sampun satmaka benteng majeng jalur perdagangan maritim wiadin lalu lintas jemaah haji saking begal saking Portugis.
Daweg sapamadeg Sultan Iskandar Muda, Banda Acéh, Acéh mewali katangiang dados pusat perdagangan maritim, pamekas komoditas lada sané pangarsa ipun dahat ageng saking Éropa. Iskandar Muda ngardi Banda Acéh pinaka taman dunia, sané kakawitin saking wewidangan istana. Wewidangan istana Kesultanan Acéh taler kabaosang Darud Dunya (Taman Dunia).
Kota Banda Acéh madué 9 kecamatan miwah 90 gampong mawit kode pos 23111-23244 (saking total 243 kecamatan miwah 5827 gampong ring propinsi Acéh). Per warsa 2010, akéh kramané ring wewidangan puniki 224.209 diri (akéh krama propinsi Acéh 4.486.570 diri) sané kakepah dados 115.296 lanang miwah 108.913 istri (rasio 105,86). Jimbar wewidanganné 617 ha (jimbar propinsi Acéh 5.677.081 ha), tingkat kepadatan kramane ring wewidangan puniki 36.425 diri/km² (kepadetan propinsi 78 diri/km²).
Ring warsa 2017, akéh kramané 238.814 diri mawit jimbar wewidanganne 61,36 km² miwah sebaran kramane 3.892 diri/km².[1][4]
Kecamatan miwah gampong ring Kota Banda Acéh, inggih punika: