Байбаков Николай Константинович

Байбаков Николай Константинович
	Байбаков Николай Константинович
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	Рәсәй империяһы; СССР; Рәсәй
Тыуған көнө	7 март 1911
Тыуған урыны	Сабунчи[d], Бакинский уезд[d], Баҡы губернаһы[d], Рәсәй империяһы
Вафат булған көнө	31 март 2008 (97 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, Рәсәй
Үлем сәбәбе	пневмония
Ерләнгән урыны	Новодевичье зыяраты[d]
Һөнәр төрө	инженер, дәүләт эшмәкәре
Биләгән вазифаһы	СССР Юғары Советы депутаты[d]
Уҡыу йорто	Әзербайжан дәүләт нефть һәм сәнәғәт академияһы[d]
Ғилми дәрәжә	техник фәндәр докторы[d]
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Советтар Союзы Коммунистар партияһы
Ҡатнашыусы	КПСС-тың XIX съезы[d], КПСС-тың ХХ съезы[d], КПСС-тың XXI съезы[d] һәм КПСС-тың XXII съезы[d]
Ойошма ағзаһы	КПСС Үҙәк комитеты
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре	Ишембай ҡалаһының почётлы гражданы[d]
	Байбаков Николай Константинович Викимилектә

Байбаков Николай Константинович (22 февраль (7 март) 1911 йыл — 31 март 2008 йыл — СССР-ҙың нефть сәнәғәте һәм дәүләт эшмәкәре. Башҡортостан биләмәләрендәге нефть ятҡылыҡтарын үҙләштереүгә тос өлөш индергән етәксе. Ғалим-инженер, техник фәндәр докторы (1966). Социалистик Хеҙмәт Геройы (1981). Ленин премияһы (1963), И. М. Губкин исемендәге премия (1979) лауреаты. Алты Ленин, Октябрь Революцияһы, ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ һәм II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» (2006) ордендары кавалеры.

Биографияһы

Николай Константинович Байбаков 1911 йылдың 7 мартында Рәсәй империяһының Баҡы губернаһы Сабунчи ауылында Баҡыла нефть кәсептәре менән шөғөлләнеүсе эшсе ғаиләһендә тыуған.

Инженер-нефтсе

1932 йылда Әзербайжан нефть институтын «тау инженеры» һөнәре буйынса тамамлай. Техник фәндәр докторы (1966).

1932 йылдың ғинуарынан — Баку нефть сығанаҡтарында инженер. Юғары баҫым аҫтында цементты һыуһаҡлағысҡа һурып алыу өсөн яңы алым тәҡдим итә, был яҡшы нәтижәләр бирә һәм «Байбаков ысулы» тип атала. «Был осорҙа миңә халыҡ дошманы тигән кләймә баҫырға теләнеләр. Был бысраҡ эштән арыныр өсөн, Ҡыҙыл Армия сафтарына хеҙмәт итергә үҙем теләп киттем. Мине Алыҫ Көнсығышҡа ебәрҙеләр».
1935 йылдың октябренән Алыҫ Көнсығышта Ҡыҙыл Армияла (ябай ҡыҙылармеец, һуңынан артиллерия полкында командир (офицер) булып хеҙмәт итә.
1937 йылдың ғинуарынан-өлкән инженер, 1937 йылдың июленән — баш инженер, 1938 йылдың март айынан — «Лениннефть» тресы менән идара итеүсе (Баку). 1938 йылдың мартында нефтселәрҙең Л. М. Каганович рәйеслегендәге Бөтөн Союз кәңәшмәһендә уның нефть сығарыуҙы арттырыу юлдарына арналған сығышынан һуң, Байбаковтың карьераһы яңы импульс ала. Үҙе хәтерләүенсә, сығышында ул коллективының эш тәжрибәһе, скважиналарҙы яңыртыу өсөн көрәш алып барыу, яңы техника индереү тураһында һөйләй. Байбаков "мине Каганович — «Икенсе Баку» төҙөлөшөнә алды, тип хәтерләй. — Уға минең нефтселәр съездындағы сығышым оҡшаны, һәм ул мине «Востокнефть» берләшмәһе начальнигы итеп ҡуйырға ҡарар итте.
1938 йылдың авгусынан башлап Байбаков — «Востокнефть нефть сығарыу» берләшмәһе (Куйбышев ҡалаһы) идарасыһы.

Нефть тармағы лидеры

1939 йылдан алып — СССР Яғыулыҡ сәнәғәте Халыҡ Комиссариатының Көнсығышта төп нефть сығарыу башлығы.
1940 йылдың сентябренән — СССР нефть тармағы халыҡ комиссары урынбаҫары. Халыҡ Комиссариатында ойошторолған махсус штабты етәкләй, хәрби частарҙы һәм предприятияларҙы яғыулыҡ менән тәьмин итеү эшен координациялай. 1942 йылда — Дәүләт Оборона Комитеты тарафынан Кавказ төбәгендәге нефть скважиналары һәм нефть эшкәртеү заводтары немецтар ҡулына төшмәһен өсөн уларҙы бөтөрөү өсөн тулы хоҡуҡлы вәкил булып бара. Ул бында эште түбәндәгесә ойоштора: дошман яҡынлашҡас, барлыҡ кәрәкле йыһаздар һүтелә һәм илдең көнсығышына күсерелә, маргиналь ҡоҙоҡтар эштән сығарыла, ә айырыуса нефткә байҙары ғына иң экстремаль шарттарҙа ла эшләүен дауам итә. Һөҙөмтәлә, немецтар Краснодар нефть сығанаҡтарын ҡуллана алмай. Артабан Н. К. Байбаков Дәүләт Оборона Комитеты вәкиле була, нефтселәрҙең һәм Кавказ өлкәләренең нефть йыһаздарының бер өлөшөн Көнсығышҡа күсертә.
1944 йылдың ноябренән — СССР нефть сәнәғәтенең халыҡ комиссары.
1946 йылдың март айынан — СССР-ҙың көньяҡ һәм көнбайыш төбәктәренең нефть сәнәғәте министры.
1948 йылдың декабренән — СССР нефть сәнәғәте министры. Был осорҙа Урал-Волга төбәгендәге иң ҙур нефть ятҡылыҡтары асылыуы арҡаһында (беренсе сиратта, Татарстандағы Ромашкино) СССР-ҙа нефть сығарыу тиҙ үҫешә башлай. Н. К. Байбаков етәкселегендә нефть табыу көсөн арттырыу өсөн бик күп алдынғы технологик процесстар индерелә.^[7]

Дәүләт планлаштырыу комиссияһында һәм иҡтисади советтарҙа

1955 йылдың майынан Н. К. Байбаков — Милли иҡтисадты оҙайлы планлаштырыу буйынса СССР Министрҙар Дәүләт Советы Комиссияһы Рәйесе.
1957 йылдың майында — РСФСР Дәүләт планлаштырыу комитеты председателе — РСФСР Министрҙар Советы Рәйесе урынбаҫары. Ул иҡтисад тармағы менән идара итеүҙе ашығыс рәүештә территориаль алмаштырыуҙы (тармаҡ министрлыҡтарын төҙөү һәм иҡтисади советтар төҙөү) тәнҡитләй. Дәүләт планлаштырыу комиссияһы етәкселеге һәм Н. С. Хрущевтың быға ҡаршылы булыуы арҡаһында Н. К. Байбаков провинцияға эшкә ебәрелә.
1958 йылдан алып — Краснодар иҡтисади советы председателе.
1963 йылда — Төньяҡ Кавказ иҡтисади советы председателе.
1963 йылдан — СССР Дәүләт планлаштырыу комитеты ҡарамағындағы Химия һәм нефть сәнәғәте дәүләт комитеты председателе — СССР министры.
1965 йылдың октябренән — СССР Министрҙар Советы Рәйесе урынбаҫары, СССР Дәүләт План Комитеты Рәйесе. А. Косыгиндың иң яҡын хеҙмәттәштәренең береһе була.

СССР-ҙың 2-се, 4-се, 5-се, 7-11-се саҡырылыш Юғары Советтары депутаты; 11-се саҡырылыш СССР Юғары Советы Милли Советы Рәйесенең Әзербайжан ССР-ынан урынбаҫары^[8] . КПСС Үҙәк Комитеты ағзаһы (1952—1961, 1966—1989).

Хөкүмәттән киткәндән һуңғы хеҙмәте

1986 йылдың ғинуарынан — федераль әһәмиәттәге шәхси пенсионер, СССР Министрҙар Советы кәңәшсеһе (1988 йылға тиклем).

1993 йылдан Рәсәй-Әзербайжан дуҫлыҡ йәмғиәтен етәкләй.

Рәсәй Фәндәр академияһының нефть һәм газ проблемалары институтының баш тикшереүсеһе. Рәсәй Фәндәр академияһы президиумы ҡарамағындағы ҡатмарлы энергия проблемалары буйынса фәнни советтың нефть һәм газ бүлеге председателе. Рәсәй Дәүләт нефть һәм газ университетының Бағыусылар (Попечителдәр) Советының почетлы президенты, М. Губкин исемендәге «Үҙ быраулау һәм хеҙмәт подрядсылары конференцияһы» Бөтә Рәсәй Ассоциацияһының Күҙәтеүселәр советы рәйесе — АСБУР. Был позиция тарафтарында ул геофизика, быраулау, быраулап тишеү йыһаздарын үҫтереүҙә ҡатнаша. Халыҡ-ара яғыулыҡ һәм энергетика ассоциацияһы вице-президенты.

2004 йылда биргән интервьюһында ул үҙ-үҙенә былай тип әйтә: «Мин мәңге коммунист булдым һәм булып ҡалам».

2006 йылдың февралендә 94 йәшлек Н. К. Байбаков Федерация Советының түңәрәк өҫтәлендә Рәсәй нефть сәнәғәтенең хәҙерге торошона анализ яһай. Айырым алғанда, ул «бөгөн 33 мең нефть скважинаһы, уларҙа ҙур нефть запастары булыуға ҡарамаҫтан, файҙаһыҙ тип табылды» — тип әйтә. Уның сығышы көслө алҡыштарға күмелә.

2008 йылдың 31 мартында пневмониянан вафат була. Мәскәүҙең Новодевичье зыяратында ерләнгән.

Шәхси тормошо

Атаһы — Константин Васильевич Байбаков (1868—1943). Әсәһе — Мария Михайловна Байбакова (1874—1946).

Ҡатыны — Клавдия Андреевна Байбакова (1915—1983), улар һуғыш алдынан СССР нефть сәнәғәте халыҡ комиссариатында осраша, ул саҡта Николай Халыҡ комиссары урынбаҫары булып эшләгән була, һәм ул Инженерлыҡ һәм иҡтисади институтты тамамлағандан һуң Халыҡ төҙөлөш комиссары урынбаҫары ярҙамсыһы булған була.

Ҡыҙы — Татьяна Николаевна Байбакова (1941 йылда тыуған). Улы — Сергей Николаевич Байбаков (1945—2016).

Ейәнсәрҙәре: Мария Владимировна (1966 йылда тыуған), Елизавета Сергеевна (1976 йылда тыуған), Полина Сергеевна (1991 йылда тыуған).

Ейәндәре: Петр (1991 йылда тыуған), Филипп (2002 йылда тыуған), ейәнсәрҙәре: Клавдия (1996 йылда тыуған), Каролина (2002 йылда тыуған). Р.).^[9]

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

Социалистик Хеҙмәт Геройы (1981)
II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены (7.03.2006) — дәүләткә күрһәткән хеҙмәттәре өсөн^[10]
алты Ленин ордены
Октябрь Революцияһы ордены
ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены
Сит ил бүләктәре:
- Бойондороҡһоҙлоҡ ордены (3.03.2006, Әзербайжан) — Әзербайжан Республикаһы һәм Рәсәй Федерацияһы араһында дуҫлыҡ мөнәсәбәттәрен үҫтереүҙәге оло хеҙмәттәре өсөн^[11]
- Дан ордены (1999, Әзербайжан)
- «Данакер» ордены (27.02.2006, Ҡырғыҙстан) — Ҡырғыҙ Республикаһы һәм Рәсәй Федерацияһы араһындағы дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлекте нығытыуға, республика социаль-иҡтисади үҫешенә оло өлөш индергән өсөн^[12]
- Дуҫлыҡ ордены (Чехословакия)
Ленин премияһы (1963) — газ конденсаты ятҡылыҡтарын табыу өсөн
Рәсәй Федерацияһы Президентының Рәхмәте (6.03.2001) — яғыулыҡ-энергетика комплексын үҫтереүгә ҙур өлөш индергәне һәм күп йыллыҡ намыҫлы хеҙмәте өсөн^[13]
Рәсәй Федерацияһы Президентының рәхмәте (5.03.1996]]) — Рәсәй иҡтисадын үҫтереүгә ҙур өлөш киндергән өсөн^[14]
Рәсәй Милли Олимп премияһы
Рәсәй Тәбиғәт белеме академияһының почетлы ағзаһы (1996]
Рәсәй Тәбиғәт белеме академияһының «Пётр I» миҙалы
Т. Э. Циолковский исемендәге Россия космонавтика академияһы академигы
Ишембай ҡалаһының почётлы гражданы — «Башҡортостан нефть сығанаҡтарын үҫтереүҙә актив ҡатнашҡаны өсөн» (1940 йылда бындай инициатива яһаған).

Хәтер

Н. Т. Байбаковтың исеме Краснодар ҡалаһы урамына бирелгән^[15] .
Бакуның 67-се мәктәбе Н. К. Байбаков исемен йөрөтә.
1995 йылда Красное Сормово суднолар заводында „Николай Байбаков“ карабы эшләнә.
1997 йылда, Халыҡ-ара яғыулыҡ-энергетика ассоциацияһы энергетика һәм төркемө инициативаһы менән, Н. К. Байбаков исемендәге Нефть һәм газ комплексының тотороҡло үҫешен алға этәреү өсөн Төбәк-ара йәмәғәт фонды булдырыла.
2011 йылдың март айында „ЮТэйр“ авиакомпанияһының Ту-154M самолетына (борт теркәү номеры РА-85056) Николай Константинович Байбаков исеме бирелә^[16] . Артабан был маҡтаулы исем шул уҡ компанияның Boeing 737—800 самолетына (теркәлеү номеры VQ-BJG) бирелә^[17] .
2010 йылда эш башлаған „Сургутнефтегаз“ берекмәһендә 2013 йылда Н. Т. Байбаков исемендәге нефть сығанағы файҙаланыуға индерелә.
2017 йылда Баку ҡалаһы Сабучинский районының 67-се мәктәбендә Байбаковҡа бюст ҡуйыла^[18] .

Өҫтәмә мәғлүмәт

Ғалим нефть һәм газ сығанаҡтары проблемаларын хәл итеү сәнәғәт практикаһы өсөн бигерәк тә актуаль булған 200-гә яҡын фәнни хеҙмәт һәм баҫма авторы. „Хакимиәттә ҡырҡ йыл“ (Мәскәү, 1993), „Сталиндан Ельцинға“ (Мәскәү, 1998), „Минең ватаным — Әзербайжан“ (Мәскәү, 2001) китаптары авторы.