Байһаҡал

Ауыл
Байһаҡал Байһаҡал
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башҡортостан
Муниципаль район	Учалы районы
Ауыл советы	Кирәбе
Координаталар	54°28′45″ с. ш. 58°58′34″ в. д.^HGЯO
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 253 840 002
ОКТМО коды	80 653 440 106
Байһаҡал

Байһаҡал (рус. Байсакалово) — Башҡортостандың Учалы районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ йәшәмәй^[1]. Почта индексы — 453725, ОКАТО коды — 80253840002.

Тарихы

Байһаҡал ауылы Ҡыуаҡан улусының Златоуст заводтары менән бәхәсле ерендә урынлаша. Уның тарихы ҡатмарлы һәм бик үк асыҡ түгел. Байһаҡаладар бер мәл Ҡаратабын улусы аҫабалары һәм Уй ҡәлғәһе кешеләре менән килешеүе буйынса башҡорт ауылы Лапинола (Силәбе өлкәһе) йәшәгән. Һуңынан ер ҡәлғәгә тапшылырған. Шул саҡта 1808 йылда хәрби губернатор Г. С. Волконский Байһаҡалдың ерһеҙ халҡын Чистоозерский ҡәлғәһенә ҡаҙнаның буш ерҙәренә күсергән. Был ауылда 92 ҡаҙаҡ теркәлгән була. Ҡаҙаҡтарҙың бер өлөшө ҡасып киткәс, бик күптәр башҡа ауылдарға таратыла- Күлбай ауылына 68 кеше, Туғыҙлы ауылына — 5 ғаилә һ.б. Нисек кенә булмаһын, 1834 йылда Ағиҙел яры буйындағы Байһаҡалда 23 хужалыҡта 162 кеше йәшәгән. X рәүиз буйынса унда 174 кеше иҫәпләнгән. 1841 йылда 30 хужалыҡта 60 ат, 48 һыйыр, 250 һарыҡ, 20 баш кәзә булған. Урындар һәм малдар етерлек булмағас, кешеләр йәйләүгә сыҡмай. Шул хужалыҡтарҙа йәшәгән халыҡ 24 бот ужым һәм 352 бот яҙғы иген сәскән. Мал да, икмәк тә сиктән тыш аҙ була. Шуға күрә халыҡтың бер өлөшө ылаусылыҡ менән, башлыса руданы заводтарға ташыу менән шөғөлләнә^[2].

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	-	-	-

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Ревизия материалдары

1834 йылда^[3] Байһаҡал ауылында ла рәүиз (ревизия) үткәрелә һәм уның материалдары Башҡортостандың Милли архивында һаҡлана.

Географик урыны

Ауыл эргәһенән Ағиҙел йылғаһы башлана.

• Район үҙәгенә тиклем (Учалы): 70 км
• Ауыл советы үҙәгенә тиклем (Кирәбе): 30 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Учалы): 62 км^[4].

Урамдар

• Байһаҡал урамы (рус. улица Байсакал)
• Ирәмәл урамы (рус. улица Иремель)^[5]

Ер-һыу атамалары

• Эрәҫтәк тауы^[6]

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Ҡыуаҡан

Иҫкәрмәләр

1. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
2. Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий 2022 йыл 12 апрель архивланған.
3. ревизия материалдары(недоступная ссылка)
4. Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник / Сост. Р. Ф. Хабиров. — Уфа: Белая Река, 2007. — 416 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-5-87691-038-7.
5. Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 20 по Республике Башкортостан
6. Башҡортостан Республикаһының топонимдар һүҙлеге

Һылтанмалар

• 1834 йылғы ревизия материалдары(недоступная ссылка)
• Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий 2022 йыл 12 апрель архивланған.