Vestibulyar aparat

Vestibulyar aparat (lat. vestibulum) — insanlarda və heyvanlarda başın və bədənin vəziyyətinin dəyişməsinə əsasən müvazinəti bərpa edən orqan, daxili qulağın labirintində yerləşir.

Müvazinət üzvü olan vestibulyar aparatı

Daxili qulağın labirintində ilbizdən başqa iki balaca torbacıq- girdə və oval torbacıq, habelə bir-birinə perpendikulyar müstəvidə yerləşmiş üç yarımdairəvi kanal vardır. Torbacıqlar yarımdairəvi kanallar ilə birlikdə müvazinət üzvü olan vestibulyar aparatı əmələ gətirir. Bu aparatın torbacıqları divarında çoxlu miqdarda reseptor hüceyrələr yerləşir ki, bunların da hər birinin ucunda həssas tükcük olur. Həmçinin, burada çox xırda əhəngli törəmələr (otolitlər) də vardır.Bədənimiz adi vəziyyətdə olduqda həmin xırda əhəngli törəmələr təzyiq edərək altdakı hüceyrələrin tükcüklərini qıcıqlandırır. Lakin bədənimizin vəziyyəti dəyişdikdə başqa hüceyrələr qıcıqlanmağa başlayır və bunlardan gələn oyanma beyin yarımkürələri qabığının müvafiq nahiyyələrinə ötürülür. Yarımdairəvi kanalların enli ağzında yerləşən həssas hüceyrələrin reseptorları həmin kanalların içərisindəki mayenin təzyiqindən qıcıqlanır. Yarımdairəvi kanallar bir-birinə perpendikulyar yerləşdiyindən bədənimizin vəziyyəti dəyişdikdə həmin kanallardakı maye bu və ya digər reseptorları qıcıqlandırır. Müvafiq hüceyrələrdə əmələ gələn oyanma bədənimizin qeyri-adi vəziyyət alması haqqında xəbərləri beyinin müvafiq nahiyyəsinə aparır.

Beləliklə, müvazinət reseptorlarından beyin qabığı mərkəzinə iki tip-statik və dinamik siqnallar gəlir. Statik siqnallar bədənin fəzada vəziyyəti ilə, dinamik siqnallar isə onun hərəkəti ilə əlaqədardır. Bədənin vəziyyəti və hərəkət sürəti dəyişdikdə reseptor hüceyrələri kirpikləri mexaniki qıcıqlanır və oyanma dəhliz siniri ilə beyinə verilir.

Vestibulyar aparatın reseptorları qıcıqlandıqda bədənin müvazinətini təmin edən boyun, gövdə və ətraf əzələlərinin tonusunu reflektor olaraq dəyişir. Bu aparatın funksiyası pozulduqda, hərəkətlərin koordinasiyası pozulur və müvazinəti itir.

İnsanda vestibulyar aparat şiddətli qıcıqlandıqda (məsələn, gəmidə və ya təyyarədə) baş gicəllənməsi, ürək fəaliyyətinin və tənəffüs ritimlərinin pozulması, qusma və s. müşahidə edilir.

İstinadlar