Ukrayna qaqauzları

Ukrayna qaqauzları
Adlandırılırlar	Ukrayna Qaqauzları
Sayları və yaşadığı ərazilər
Cəmi: 31.923 Odessa vilayəti: 27 617 Nikolayev vilayəti: 877 Donetsk vilayəti: 494 Krım Muxtar Respublikası: 387 Dnepropetrovsk vilayəti: 365
Dili	Qaqauz dili (71,49%) Rus dili (22,65%) Ukrayn dili (3,45%)
Dini	Pravoslav
Mənşəyi	Türk xalqları

Ukrayna qaqauzları — Qaqauzlar Ukraynada yaşayan çoxsaylı xalqlar arasında öz saylarına görə 18-ci yerdədirlər. Ukraynada baş tutmuş 2001-ci il siyahıyalınmasına əsasən onların bu ölkədəki sayı 31.900 nəfərdir.^[1] Əcdadları əsasən 1812–1830-cu illərdə Osmanlı İmperiyasının Bolqar torpaqlarından köçürülmüş pravoslavlardır. Odessa vilayətinin cənub-qərbində Qaqauziya Muxtar Bölgəsi ilə olan sərhəd boyunca kompakt şəkildə yaşayırlar. Bununla da Ukrayna qaqauzların kompakt şəkildə yaşadıqları iki ölkədən biridir.

Tarixi

Bessarabiya bolqarları kimi qaqauzların da kompakt yaşadıqları ərazilər USSR və MSSR arasında bölünmüşdür. Sonradan bu sərhədlər SSRİ dağıldıqdan sonra Moldova və Ukrayna arasında olan rəsmi dövlət sərhəddinə çevrildi. Bununla yanaşı sovet dövründə ittifaq dağılandan sonra baş verənlərin əksinə olaraq Ukrayna SSR ərazisində qaqauzların sayı durmadan artırdı. Bu dövr ərzində onların ölkədəki sayı 23.500-dən 32.000 nəfərə qədər artmışdı.^[1] 1959–1989-cu illər ərzində Ukrayna SSR ərazisindən Moldova SSR ərazisinə və eləcə də RSFSR ərazisinə qaqauzların miqrasiyası xarakterik idi bu isə yetəri qədər böyük qaqauz diasporunun yaranmasına səbəb olub.

Yaşadıqları bölgələr

Odessa vilayətində qaqauzların yayılması (faizlə)

Ukrayna qaqauzlarının 86.5 faizi Odessa vilayətində yaşayırlar. Odessa bölgəsindən yəhudilərin kütləvi şəkildə miqrasiya etmələrindən sonra sayları 27.600 qaqauzlar bölgədə yaşayan millətlər arasında saylarına görə beşinci yerə yüksələrək bölgə əhalisinin 1.1 faizini təşkil edirlər. Ukrayna qaqauzlarının əsas etno mədəni xüsusiyyətləri onların daha çox kənd həyatı sürmələridir. Ukraynada yaşayan kəndli qaqauzların sayı şəhərli qaqauzların sayından 2.5 dəfə çoxdur. Bu, qaqauzlar arasında nisbətən yüksək doğum davamlılığını qismən izah edir. Odessa bölgəsinin 5 monoetnik qaqauz kəndi var. Bunlar Vinoqradovka, Starıe Troyanı, Aleksandrovka, Dmitrovka və Kotlovina kəndləridir. Bundan başqa bölgədə 3 qarışıq bolqar-qaqauz kəndi də var. Bu kəndlərə Novoselovka, Krasnoe və Tabaki kəndi aiddir.

1989-cu ildən 2001-ci ilə qədər Ukraynadakı qaqauzların təbii artımı 8 min nəfər təşkil edib. Lakin qaqauzların daha çox Rusiya Federasiyasına miqrasiyası və seyrək məskunlaşma bölgələrində asssimilyasiyasına görə qaqauzların ölkədəki sayının eyni qalmasına səbəb olub.^[2] Şəhərdə yaşayan qaqauzlar əsasən Volqradda (2%) eləcə də Odessada (1.3%) yaşayırlar. Bununla yanaşı qaqauzlar Volqrad şəhərində saylarına görə ikinci etnik qrupdurlar. 2001-ci il siyahıyaalınmasına əsasən onların bu şəhərdəki sayı 16,76 % təşkil edir ki bu isə Ukrayna şəhərlərinə görə rekord göstəricidir. Ukraynada tarixən qaqauz dilində təhsil mümkün olmayıb. Volqrad şəhərinin 16,76 % əhalisi qaqauz olmalarına baxmayaraq 2001-ci il siyahıyaalınmasında şəhər əhalisinin yalnız 2 faizi öz ana dili kimi qaqauz dilini göstərib.

Ukraynada məskunlaşma bölgələri

Odessa vilayətində 1989 və 2001-ci il siyahıyalmaları arasında qaqauzların sayı 0,9% artıb. 2001-ci il siyahıyaalmasına əsasən Ukraynanın bölgələrində yerləşmələri

Bölgə	Say	Faiz nisbəti
Odessa vilayəti	27 617	1.1246
Nikolayev vilayəti	877	0.0694
Donetsk vilayəti	494	0.0102
Krım Muxtar Respublikası	387	0.0191
Dnepropetrovsk vilayəti	365	0.0102
Luqansk vilayəti	275	0.0108
Zaporojya vilayəti	268	0.0139
Xerson vilayəti	239	0.0203
Xarkov vilayəti	205	0.0070
Digər bölgələr	1196
Ümumi	31.923

Dili

2001-ci il siyahıyaalınmasına əsasən Odessa vilayətində qaqauz dilinin yayılma arealı

2001-ci il siyahıyalmasına əsasən qaqauzların 71 faizi öz ana dilləri kimi qaqauz dilini qeyd ediblər. Diqqət çəkən və digər siyahıyaalınmalarda da nəzərə çarpan rus dilini ana dili kimi göstərən qaqauzların artmasıdır.

Müxtəlif illərdə baş tutmuş əhalinin siyahıyaalınmasına əsasən qaqauzların ana dili:^[3][4][5]

	1970	%	1989	%	2001	%
Qaqauz dili	23 564	89,0	25 401	79,5	22 822	71,5
Rus dili	2 171	8,2	5 478	17,1	7 232	22,7
Ukrayn dili	155	0,6	450	1,4	1 102	3,5
Digər dillər	574	2,2	638	2,0	496	1,6

Həmçinin bax

• Qaqauziya
• Qaqauziya himni
• Qaqauziya bayrağı

İstinadlar

1. S.Tarxov. "Итоги переписи населения Украины 2001 года / 2001-ci il Ukrayna əhalisinin siyahıyaalınma nəticələri" (rus. ). demoscope.ru. 2004. 4 fevral 2005 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 iyun 2020.
2. İrina Subbotina. Гагаузы: трансформация расселения и современные миграционные процессы. / Qaqauzlar: məskunlaşmanın transformasiyası və müasir miqrasiya prosesləri (PDF). Moskva. 2005. səh. 6. ISBN 5-201-13758-х (41).
3. Итоги Всесоюзной переписи населения 1970 года. Том IV — М., Статистика, 1973
4. "Всеукраїнський перепис населення 2001. Розподіл населення за національністю та рідною мовою". 2019-10-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-02.
5. "Перепис 1989. Розподіл населення за національністю та рідною мовою (0,1)". 2020-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-02.