Sosial seçim nəzəriyyəsi

Sosial seçim nəzəriyyəsi və ya Sosial seçim — kollektiv həll və ya müəyyən mənada sosial rifah əldə etmək üçün fərdi fikirlərin, üstünlüklərin, maraqların və ya rifahın birləşməsini təhlil etmək üçün nəzəri bir çərçivə təmini. ^[1] Kollektiv qərarın nəzəri olmayan bir nümunəsi konstitusiyaya uyğun olaraq bir qanun və ya qanun məcəlləsinin qəbul edilməsidir. Sosial seçim nəzəriyyəsi Kondorse səsvermə paradoksunun formalaşdırılmasına qayıdır. Kennet Erroun "Sosial Seçim və Fərdi Dəyərlər" (1951) adlı əsəri və içərisindəki imkansızlıq teoremi ümumiyyətlə müasir sosial seçim nəzəriyyəsinin təməli kimi tanınır. ^[1]. Errou teoremi və səsvermə paradoksuna əlavə olaraq Qibbard-Sattertueyt teoremi, Kondorse jüri teoremi, ortalama seçici teoremi və Mey teoremi sosial seçim nəzəriyyəsinin ən məşhur nəticələrindən biridir.

Sosial seçim, rifah iqtisadiyyatı və səsvermə nəzəriyyəsinin elementlərini birləşdirir. Cəmiyyətin ayrı-ayrı üzvlərinin üstünlüklərini və davranışlarını özündə birləşdirdiyindən metodoloji cəhətdən fərdiyyətlidir. Ümumiləşdirmə üçün formal məntiq elementlərindən istifadə edərək təhlil ictimai rifah funksiyasının (və ya konstitusiyasının) formalaşması üçün zahirən ağlabatan görünən sosial seçim aksiomalarından əldə edilir ^[2]. Nəticələr, Errou teoremindəki kimi müxtəlif aksiomaların məntiqi uyğunsuzluğunu ortaya qoydu, toplama problemini ortaya qoydu və bəzi aksiomları rədd etmək üçün bir islah və ya nəzəri çeşidləmə təklif etdi.

Sonrakı əsərlərdə kompensasiya və ədalət, azadlıq və hüquqlar, agent üstünlükləri, dəyişkən populyasiyalar, ictimai seçim mexanizmləri strategiyası, təbii ehtiyatlar,^[1][3] imkan və funksiyalar,^[4] və rifah, ^[5] ədalət, ^[6] və yoxsulluq. ^[7]

Sosial seçim və ictimai seçim nəzəriyyələri üst-üstə düşə bilər, ancaq dar şəkildə şərh olunur. İqtisadi Ədəbiyyat Jurnalı təsnif kodları, JEL D71 səviyyəsində (klublar, komitələr və birliklər ilə birlikdə) Mikroiqtisadiyyat kateqoriyasında sosial seçim yerləşdirir, ictimai seçim alt kateqoriyalarının çoxu isə JEL D72-dədir. (Siyasi proseslərin iqtisadi modelləri: kirayə axtarma, seçkilər, qanunverici orqanlar və səsvermə davranışı).

Şəxslərarası kommunal müqayisə

Sosial seçim nəzəriyyəsi fərdi üstünlükləri birləşdirilmiş sosial rifah funksiyasına toplamaq və ya ümumiləşdirmək bacarığından asılıdır. Fərdi üstünlüklər iqtisadi yardım funksiyası baxımından modelləşdirilə bilər. Müxtəlif fərdlərin kommunal funksiyalarını ümumiləşdirmək bacarığı kommunal funksiyaların bir-biri ilə müqayisə olunmasından asılıdır; qeyri-rəsmi olaraq, insanların üstünlükləri eyni meyarlarla ölçülməlidir. O zaman sosial rifah funksiyası yaratmaq imkanı kommunal funksiyaları müqayisə etmək qabiliyyətindən kritik dərəcədə asılıdır. Buna şəxsiyyətlərarası fayda müqayisəsi deyilir.

Ceremi Bentamın ardınca utilitaristlər fərdi üstünlüklərin və yardımçı funksiyaların şəxsiyyətlərarası müqayisə edilə biləcəyini və bu səbəbdən ümumi faydalılığın göstəricisini təmin etmək üçün bir araya gətirilə biləcəyini iddia etdilər. Faydalı bir etika bu populyasiyada maksimum artımı tələb edir.

Laonel Robbins, zehni vəziyyətləri və təmsil etdikləri fayda, daha az şəxsiyyətlərarası fayda müqayisələrini və bunların əsas götürdükləri sosial seçim nəzəriyyəsini ölçmək mümkün olub-olmadığını düşündü. Məsələn, əlavə fayda miqdarının faydası fərd üçün artıq mövcud olan malın miqdarının artması ilə azaldığına görə azalan marginal qanuna nəzər salaq. Birincisinin əlavə gəlir vahidindən ikincisi ilə eyni fayda ala bilməməsi səbəbi ilə “varlılardan” “kasıblara” sərvət ötürülməsini qorumaq üçün istifadə edilmişdir. Robbins (1935, s. 138-40) bu konsepsiyanın müsbət elmdən kənara çıxdığını iddia edir; yəni başqasının faydasındakı dəyişiklikləri ölçmək olmur və bunu müsbət bir nəzəriyyə tələb etmir.

Şəxslərarası fayda müqayisələri üçün apoloqlar, Robbinsin çox istədiyini iddia etdi. Con Harşani, faydalılıq kimi zehni vəziyyətlərin tam müqayisəli olmasının əsla mümkün olmadığını qəbul edir, lakin bununla belə, insanların ortaq kökləri, mədəni təcrübələri və s. Olduğu üçün faydalılığın bəzi şəxsiyyətlərarası müqayisələrini edə biləcəyinə inanır. Romanın yandırılmasından İmperator Neronun qazandıqlarını, Romalıların qalan hissəsinin verdiyi itkilərlə üstələdiyini söyləmək olar. Beləliklə, Harshani və Sen faydalılığın ən azı qismən müqayisə olunmasının mümkün olduğunu və sosial seçim nəzəriyyəsinin bu fərziyyədən gəldiyini iddia edirlər.

Bununla birlikdə Şen, kişilərarası yardım proqramının müqayisəli olmasının qismən olmasına ehtiyac olmadığını təklif edir. Senin məlumat genişləndirmə nəzəriyyəsinə görə, yardım proqramının tam şəxsiyyətlərarası müqayisəsi belə, zehni vəziyyətlər dözümlü olduğundan sosial cəhətdən ən uyğun seçimlərə səbəb olardı. Aclıq çəkən bir kəndli xüsusilə günəşli bir xüsusiyyətə sahib ola bilər və bu səbəbdən kiçik bir gəlirdən çox faydalana bilər. Bununla birlikdə, bu fakt onun təzminat və ya ictimai seçimdə bərabərlik tələblərini rədd etməməlidir.

Sosial seçim üzrə ampirik tədqiqat

Arrow sosial seçim təhlili ilk növbədə son dərəcə nəzəri və formal xarakter daşıyır. Ancaq təqribən bəri 1960-cı il, ilk növbədə Amerikalı politoloq William H. Riker tərəfindən sosial seçim nəzəri anlayışların empirik tətbiqlərinə diqqət yetirilməyə başlandı.

Bu cür tədqiqatların böyük əksəriyyəti, Condorcet paradoksunun empirik nümunələrinin tapılmasına yönəldilmişdir.^[8][9]

Böyük və kiçik ümumilikdə 265 real dünya seçkisini əhatə edən 37 fərdi tədqiqatın xülasəsi, Condorcet paradoksunun 25 örnəyini tapdı, ümumi ehtimal% 9,4 idi^[9]: 325 (və bu, yüksək təxmin ola bilər, çünki paradoks hadisələri bildirilmək ehtimalı olmadan). Digər tərəfdən, bir Condorcet paradoksunun empirik identifikasiyası qərar qəbul edənlərin bütün alternativlərə olan üstünlükləri barədə geniş məlumatları nəzərdə tutur — bu, çox nadir hallarda mövcuddur.

Paradoks nümunələri bəzən kiçik yerlərdə (məsələn, parlamentlərdə) meydana gəlsə də, daha böyük qruplarda (məsələn, seçicilər) çox az nümunə tapılmışdır, baxmayaraq ki, bəziləri müəyyən edilmişdir^[10].

İstinadlar

1. Amartya Sen, 2008. "social choice,". The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition, Abstract & TOC. Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine
2. For example, in Kenneth J. Arrow, 1951, Social Choice and Individual Values, ch. II Arxivləşdirilib 2013-05-22 at the Wayback Machine, section 2, A Notation for Preferences and Choice, and ch. III Arxivləşdirilib 2013-05-22 at the Wayback Machine, "The Social Welfare Function".
3. Walter Bossert and John A. Weymark, 2008. "social choice (new developments)," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition, Abstract & TOC. Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine
4. Kaushik, Basu; Lòpez-Calva, Luis F. Functionings and Capabilities. Handbook of Social Choice and Welfare. 2. 2011. 153–187. doi:10.1016/S0169-7218(10)00016-X. ISBN 9780444508942.
5. d'Aspremont, Claude; Gevers, Louis. Chapter 10 Social welfare functionals and interpersonal comparability. Handbook of Social Choice and Welfare. 1. 2002. 459–541. doi:10.1016/S1574-0110(02)80014-5. ISBN 9780444829146.
6. • Amartya Sen[1987] 2008. "justice," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract & TOC. Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine
    • Bertil Tungodden, 2008. "justice (new perspectives)," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract. Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine
    • Louis Kaplow, 2008. "Pareto principle and competing principles," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract. Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine
    • Amartya K. Sen, 1970 [1984]. Collective Choice and Social Welfare (description) Arxivləşdirilib 2011-05-01 at the Wayback Machine:
       ch. 9, "Equity and Justice," pp. 131-51.
       ch. 9*, "Impersonality and Collective Quasi-Orderings," pp. 152-160.
    • Kenneth J. Arrow, 1983. Collected Papers, v. 1, Social Choice and Justice. Description Arxivləşdirilib 2009-04-16 at the Wayback Machine, contents Arxivləşdirilib 2008-04-17 at the Wayback Machine, and chapter-preview links. Arxivləşdirilib 2020-08-19 at the Wayback Machine
    • Charles Blackorby, Walter Bossert, and David Donaldson, 2002. "Utilitarianism and the Theory of Justice, Handbook of Social Choice and Welfare, v. 1, ch. 11, pp. 543–596. Abstract. Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine
7. Dutta, Bhaskar. Chapter 12 Inequality, poverty and welfare. Handbook of Social Choice and Welfare. 1. 2002. 597–633. doi:10.1016/S1574-0110(02)80016-9. ISBN 9780444829146.
8. Kurrild-Klitgaard, Peter. "Empirical social choice: An introduction". Public Choice (ingilis). 158 (3–4). 2014: 297–310. doi:10.1007/s11127-014-0164-4. ISSN 0048-5829.
9. Van Deemen, Adrian. "On the empirical relevance of Condorcet's paradox". Public Choice (ingilis). 158 (3–4). 2014: 311–330. doi:10.1007/s11127-013-0133-3. ISSN 0048-5829.
10. Kurrild-Klitgaard, Peter. "An empirical example of the Condorcet paradox of voting in a large electorate". Public Choice (ingilis). 107. 2014: 135–145. doi:10.1023/A:1010304729545. ISSN 0048-5829.

Ədəbiyyat

• Kenneth Arrow, 1951, 2nd ed., 1963, Social Choice and Individual Values, New York: Wiley. ISBN 0-300-01364-7
• _____, 1972, Link to text of Nobel lecture with Section 8 on the theory and background.
• _____, 1983, Collected Papers, v. 1, Social Choice and Justice ISBN 0-674-13760-4
• Kenneth J. Arrow, Amartya K. Sen, and Kotaro Suzumura, ed., 1997, Social Choice Re-Examined, 2 vol. ISBN 0-312-12739-1 & ISBN 0-312-12741-3
• _____, ed., 2002, Handbook of Social Choice and Welfare, v. 1. Chapter-preview links.
• _____, ed., 2011, Handbook of Social Choice and Welfare, v. 2. Chapter-preview links.
• Walter Bossert and John A. Weymark, 2008. "social choice (new developments)," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition, Abstract.
• John S. Dryzek and Christian List, 2003. "Social Choice Theory and Deliberative Democracy: A Reconciliation," British Journal of Political Science, 33(1), pp. 1-28. 2002 PDF link.
• Allan M. Feldman and Roberto Serrano, 2006. Welfare Economics and Social Choice Theory, 2nd ed. ISBN 0-387-29367-1, ISBN 978-0-387-29367-7 Arrow-searchable chapter previews.
• Marc Fleurbaey, Théories économiques de la justice, Paris, Economica, 1996
• Gaertner, Wulf. A primer in social choice theory. Oxford: Oxford University Press. 2006. ISBN 978-0-19-929751-1.
• John C. Harsanyi, 1987, "interpersonal utility comparisons," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 2, pp. 955–58.
• Moulin, Herve. Axioms of cooperative decision making. Cambridge: Cambridge University Press. 1988. ISBN 978-0-521-42458-5.
• Nitzan, Shmuel. Collective Preference and Choice. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 2010. ISBN 978-0-521-72213-1.
• Lionel Robbins, 1935, 2nd ed.. An Essay on the Nature and Significance of Economic Science, ch. VI
• ____, 1938, "Interpersonal Comparisons of Utility: A Comment," Economic Journal, 43(4), 635–41
• Amartya K. Sen, 1970 [1984], Collective Choice and Social Welfare. ISBN 0-444-85127-5 Description. Arxivləşdirilib 2011-05-01 at the Wayback Machine
• _____, 1998, "The Possibility of Social Choice," Nobel lecture.
• _____, 1987, "social choice," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 4, pp. 382–93.
• _____, 2008. "social choice,". The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition, Abstract.
• Shoham, Yoav; Leyton-Brown, Kevin. Multiagent Systems: Algorithmic, Game-Theoretic, and Logical Foundations. New York: Cambridge University Press. 2009. ISBN 978-0-521-89943-7.. A comprehensive reference from a computational perspective; see Chapter 9. Downloadable free online.
• Kotaro Suzumura, 1983, Rational Choice, Collective Decisions, and Social Welfare. ISBN 0-521-23862-5
• Taylor, Alan D. Social choice and the mathematics of manipulation. New York: Cambridge University Press. 2005. ISBN 978-0-521-00883-9.
• Myerson, Roger B. "Fundamentals of social choice theory". Quarterly Journal of Political Science. 8 (3). June 2013: 305–337. CiteSeerX 10.1.1.297.6781. doi:10.1561/100.00013006.